Vụ việc cưỡng chế đất ở Tiên Lãng đã gây làn sóng dư luận phản ứng mạnh trong cả nước. Bên cạnh việc Hải Phòng đã xử lý một số cán bộ chủ chốt tại huyện Tiên Lãng thì Thủ tướng Chính phủ đã đích thân chỉ đạo, yêu cầu Thành ủy, UBND TP. Hải Phòng làm rõ trách nhiệm cá nhân, xử lý công khai minh bạch những sai phạm trên tinh thần: Sai đến đâu xử lý đến đấy.
Ở bài báo này, Nguoiduatin.vn không đi vào những diễn biến nóng của “vụ việc Tiên Lãng” mà sâu xa hơn, qua góc nhìn của chuyên gia, GS Đặng Hùng Võ, nguyên thứ trưởng Bộ Tài nguyên -Môi trường để nhìn nhận, kiến giải những vấn đề nóng trong các vấn đề chính sách pháp luật về đất đai.
GS. Đặng Hùng Võ
"Vụ Tiên Lãng" - điển hình của việc thực thi pháp luật không nghiêm
- Sau hàng loạt những sai phạm của lãnh đạo huyện Tiên Lãng (Hải Phòng) trong việc cưỡng chế đất gia đình ông Đoàn Văn Vươn, theo ông, Luật đất đai cần phải sửa những nội dung gì cho phù hợp với tình hình thực tế?
Từ vụ việc xảy ra ở huyện Tiên Lãng, chúng ta rút ra những điều có liên quan tới những bất cập trong Luật Đất đai và thi hành pháp luật về đất đai bao gồm: Thứ nhất, đó là câu chuyện về thời hạn sử dụng đất nông nghiệp chưa được quyết định là làm gì khi hết thời hạn sử dụng đất. Thời hạn sử dụng đất luôn gắn với công sức, mồ hôi, nước mắt và có khi cả máu nữa của người nông dân. Vấn đề này là một chính sách lớn đối với đất nông nghiệp mà BCH Trung ương Đảng và Quốc hội sẽ có quyết định vào trước ngày 15/10/2013.
Thứ hai, đó là vấn đề thu hồi đất, cần phải thực hiện theo đúng các trường hợp pháp luật cho phép thu hồi. Trình tự, thủ tục phải minh bạch và cách làm phải rất thận trọng, nhất là khi áp dụng giải pháp cưỡng chế. Thực hiện sai do vô tình hay hữu ý đều có thể gây ra những tác hại khôn lường. Hơn nữa, cơ chế Nhà nước thu hồi đất luôn gắn với nguy cơ tham nhũng, dễ bị lợi dụng vì tư lợi.
Thứ ba, đó là cơ chế giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai của dân còn nhiều bất cập. Việc giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai không được lên tới Trung ương, khác với cách giải quyết các khiếu nại hành chính không liên quan tới đất đai. Giải quyết xong từ một tới hai cấp ở địa phương phải chuyển sang tòa án hành chính. Tòa án nhiều nơi cũng rơi vào tình trạng thiếu thẩm phán có chuyên môn sâu về pháp luật đất đai, trách nhiệm giải quyết cũng chưa đáp ứng được nguyện vọng của dân. Ngoài 3 điểm bất cập quan trọng rút ra từ vụ việc Tiên Lãng, Luật Đất đai của chúng ta cũng còn nhiều nhóm vấn đề cần tiếp tục đổi mới.
- Không chỉ vụ nhà ông Vươn, hiện nay có nhiều vụ bức xúc liên quan đến cưỡng chế đất đai. Việc này có phải do luật không rõ ràng hay do các cấp chính quyền cố tình vận dụng sai?
Tôi cho rằng luật pháp cũng có những bất cập nhất định vì trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội đã có những thay đổi cần phải sửa đổi luật cho phù hợp. Câu chuyện phức tạp hơn là việc thực thi pháp luật ở địa phương không nghiêm. Người dân khiếu kiện, chính quyền xử lý không kịp thời. Hoàn thiện cơ chế thực thi nghiêm pháp luật đất đai ở địa phương có ý nghĩa quan trọng hơn việc sửa đổi Luật Đất đai.
- Và nhà ông Vươn là một điển hình?
Chuyện ở Tiên Lãng là một ví dụ khá điển hình của việc thực thi pháp luật không nghiêm. Có biểu hiện những bức xúc về thời hạn sử dụng đất chưa được giải quyết tận gốc; bức xúc trong cơ chế thu hồi đất và biện pháp thực hiện thu hồi đất; bức xúc trong cơ chế giải quyết khiếu nại của dân ở hệ thống hành chính cũng như ở tòa án hành chính. Đó là 3 vấn đề bức xúc xuất hiện trong vụ việc Tiên Lãng có liên quan đến pháp luật đất đai và việc thực thi pháp luật đất đai ở địa phương.
Vụ việc “phá nhà ông Vươn” khi thu hồi đất ở Tiên Lãng, Hải Phòng đã được khởi tố.
8 đề xuất tâm huyết của chuyên gia đất đai hàng đầu
- Ông có thể đưa ra những đề xuất cụ thể về việc điều chỉnh Luật đất đai?
Theo tôi, có thể khái quát lại thành 8 nhóm vấn đề cần tập trung sửa đổi trong nội dung Luật Đất đai, cụ thể bao gồm:
Thứ nhất là chế định về thời hạn và hạn điền đối với đất nông nghiệp. Hướng đề xuất của tôi là xóa bỏ cả thời hạn lẫn hạn điền để tạo một động lực mới trong phát triển nông nghiệp. Động lực trước đây được tạo ra từ giao đất của hợp tác xã cho hộ gia đình, cá nhân sử dụng ổn định lâu dài đã đưa nước ta từ tình trạng thiếu lương thực thành nước xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới. Động lực đó nay đã cạn, năng suất và sản lượng nông nghiệp có tăng lên nhưng không được nhiều.
Xóa bỏ thời hạn và hạn điền làm cho người nông dân yên tâm đầu tư lớn, đầu tư lâu dài, dễ tập trung ruộng đất, dễ dàng tăng năng suất và sản lượng sản xuất nông nghiệp. Để ngăn ngừa những tiêu cực có thể xảy ra khi bỏ thời hạn và hạn điền, Luật Đất đai cần có những chế tài xử lý khác như thuế cao, Nhà nước thu hồi đất đối với đất đai được tích tụ mang tính đầu cơ, có đất nhưng không đưa vào sử dụng, sử dụng đất không hiệu quả, hủy hoại đất, v.v. Thời hạn và hạn điền không phải là công cụ hiệu quả để ngăn ngừa tiêu cực trong sử dụng đất đai.
Thứ hai là tạo bình đẳng về quyền và nghĩa vụ giữa nhà đầu tư trong nước và đầu tư nước ngoài. Khi xây dựng Luật Đất đai 2003, Việt Nam chưa gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới, yêu cầu bình đẳng thực sự giữa các nhà đầu tư chưa được đặt ra. Việc tạo cơ chế bình đẳng, cũng là lúc sắp xếp lại quyền và nghĩa vụ của các tổ chức kinh tế đối với đất phi nông nghiệp sao cho phù hợp với cơ chế thị trường, mà lại ngăn ngừa được đầu cơ đất đai.
Thứ ba là nâng cấp hơn nữa các công cụ quản lý quá trình chuyển dịch đất đai để thực hiện các dự án đầu tư, trong đó, có việc hoàn thiện cơ chế chuyển dịch tự nguyện trên cơ sở đồng thuận giữa nhà đầu tư với người đang sử dụng đất và cơ chế chuyển dịch bắt buộc trên cơ sở quyết định thu hồi đất và giao đất, cho thuê đất của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền.
Luật Đất đai năm 1993 quy định dùng cơ chế Nhà nước thu hồi đất đối với tất cả các dự án lớn hay nhỏ, Luật Đất đai 2003 đã hạn chế lại việc áp dụng cơ chế này chỉ cho một số loại dự án phát triển kinh tế. Hiện cơ chế đồng thuận đang gặp khó khăn, khi một số người đang sử dụng đất đòi giá đất quá cao khiến các nhà đầu tư không thể chấp nhận. Vì thế các chủ đầu tư tìm mọi cách để đẩy sang trường hợp được Nhà nước thu hồi đất.
Mặt khác, cơ chế Nhà nước thu hồi đất lại đang gây nhiều bức xúc trên thực tế triển khai. Có khi thu hồi không đúng pháp luật, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư không thỏa đáng, gây ra nhiều khiếu kiện của dân. Diện tích đất đai bị thu hồi càng nhiều thì số lượng khiếu kiện càng cao. Cần tính toán lại các cơ chế chuyển dịch đất đai sao cho vừa thuận lợi cho nhà đầu tư và cũng không làm cho người bị thu hồi đất thiệt thòi. Việc thu hồi đất ở Tiên Lãng chỉ là một kiểu bất cập trong rất nhiều bất cập của cơ chế Nhà nước thu hồi đất.
Thứ tư là quy hoạch sử dụng đất thiếu hiệu quả và hiệu lực. Quy hoạch vẫn được coi là căn cứ chủ yếu để ban hành các quyết định về giao đất, cho thuê đất, thu hồi đất. Hiện nay, nội dung quy hoạch đất đang đi theo hướng dự trữ tổng diện tích đất đai, không đi theo quy hoạch phân vùng. Đây là giải pháp quy hoạch lạc hậu, không phù hợp với quá trình công nghiệp hóa và đô thị hóa.
Thứ năm là hoàn thiện tài chính đất đai, mà chủ yếu là giá đất. Luật Đất đai 2003 đã đạt được một kết quả đáng kể là xây dựng hệ thống quản lý giá đất trên nguyên tắc phù hợp thị trường. Tuy nhiên, bằng cách gì để định được giá thị trường thì lại không thống nhất, mỗi địa phương lại áp dụng khác nhau. Không định được giá đất phù hợp thị trường thì giá trị bồi thường, hỗ trợ cũng thiếu chính xác, tính tiền sử dụng đất khi giao đất hay tiền thuê đất cũng không chính xác.
Thứ sáu là cơ chế giải quyết khiếu nại của dân về đất đai. Hiện nay, bất cập đang xuất hiện trong cả hệ thống hành chính lẫn hệ thống tòa án. Điều này nhìn thấy rất rõ trong vụ việc Tiên Lãng như trên đã nói. Ngoài ra, tòa án huyện xử cho chính quyền thắng, lên cấp phúc thẩm ở tòa án thành phố thì lại đưa ra giải pháp thỏa thuận giữa người khiếu nại và UBND huyện. Sau khi thỏa thuận, người khiếu nại nghe lời rút đơn kiện thì lập tức tòa phúc thẩm tuyên tòa sơ thẩm có hiệu lực. Vậy huyện có đủ căn cứ pháp lý để thu hồi đất và cưỡng chế thu hồi đất. Điều đó để nói rằng, lực lượng thẩm phán của tòa án hành chính có vấn đề hoặc về trình độ hoặc về đạo đức.
Thứ bảy là những ý kiến cho rằng có bất cập về phân cấp trong quản lý đất đai. Nhiều ý kiến cho rằng chúng ta phân cấp quá mạnh cho địa phương, dẫn đến địa phương làm trái pháp luật. Địa phương có thể nhận thức chưa đủ, trình độ chưa tới, cũng có khi là vì động cơ tư lợi dẫn đến làm không đúng pháp luật. Việc phân cấp là cần thiết, nhưng phải gắn phân cấp với hệ thống giám sát và đánh giá việc thực thi pháp ở địa phương.
Đối với các thành phố trực thuộc Trung ương thì nên tính đến một cấp quản lý đất đai tập trung ở thành phố, phù hợp với cách tổ chức chính quyền đô thị mà không gây khó khăn về đi lại cho dân. Đối với nông thôn thì vẫn phải phân cấp cho huyện. Hệ thống giám sát, đánh giá của ta vẫn dùng là dựa vào thông tin báo cáo của cấp dưới lên cấp trên. Không ai khẳng định được báo cáo đó là thực cả hay có những chỗ không thực. Thông tin sai dẫn tới cấp trên đánh giá sai về thực thi pháp luật của cấp dưới.
Ở nước ngoài, bên cạnh báo cáo từ dưới lên, người ta còn sử dụng các nguồn thông tin khác khách quan hơn như đường dây nóng để người dân thông tin trực tiếp lên cấp trên, điều tra xã hội học trong dân, sử dụng ảnh chụp từ vệ tinh,... Bộ TN và MT đã thực hiện rất thành công cơ chế thu nhận thông tin qua đường dây nóng trong giai đoạn từ 2005 tới 2007.
Thứ tám là vấn để xem xét lại một chế độ sở hữu đất đai phù hợp. Cơ chế Nhà nước thu hồi đất là cơ chế được sinh ra từ chế độ sở hữu toàn dân về đất đai. Vấn đề sở hữu đai có thể xem xét từ nội dung sao cho cụ thể hóa được quyền của người đang giữ đất đến đâu, quyền của Nhà nước đến đâu. Có thể dựa vào Điều 23 của Hiến pháp 1992 để thay thế thuật ngữ " Nhà nước thu hồi đất" bằng thuật ngữ " Nhà nước trưng mua đất", và cơ chế này chỉ được áp dụng khi thật cần thiết cho mục đích quốc phòng, an ninh và lợi ích quốc gia.
Hiến pháp năm 1959 có quy định rất cụ thể rằng, Việt Nam đang trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, vì vậy Nhà nước công nhận chế độ sở hữu về đất đai của Nhà nước, của tập thể, của cá nhân người lao động và của tư sản dân tộc. Công nhận đa sở hữu đất đai sẽ phù hợp hơn với quá trình hội nhập quốc tế.
| Cần tạo động lực mới “Xóa bỏ cả thời hạn lẫn hạn điền để tạo một động lực mới trong phát triển nông nghiệp. Động lực trước đây được tạo ra từ giao đất của hợp tác xã cho hộ gia đình, cá nhân sử dụng ổn định lâu dài đã đưa nước ta từ tình trạng thiếu lương thực thành nước xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới. Động lực đó nay đã cạn, năng suất và sản lượng nông nghiệp có tăng lên nhưng không được nhiều. Xóa bỏ thời hạn và hạn điền làm cho người nông dân yên tâm đầu tư lớn, đầu tư lâu dài, dễ tập trung ruộng đất, dễ dàng tăng năng suất và sản lượng sản xuất nông nghiệp”. (GS. Đặng Hùng Võ) |
- Xin cảm ơn ông!
Thành Huế
