Báo cáo sai lệch năm 1974, 1998 về vắc-xin gây động kinh, tự kỷ tại Anh và Mỹ, khiến hàng trăm trẻ con chết vì bệnh do không chích ngừa.
PGS Phan Trọng Lân (Viện trưởng viện Pasteur TP.HCM) cho biết, làn sóng chống tiêm vắc-xin xuất hiện ở nhiều nước trên thế giới từ nhiều năm nay và những nghiên cứu mà người "anti vắc-xin" viện dẫn đã được chứng minh là sai lệch, thậm chí tác giả của nó đã bị kết tội gian lận dữ liệu và có xung đột lợi ích.
Theo PGS Lân, trước khi có chủng ngừa, những bệnh có thể ngăn chặn được bằng vắc- xin như sởi, ho gà... khá phổ biến trong cộng đồng. Khi chương trình tiêm chủng hiệu quả, tỉ lệ bao phủ cao, giúp giảm nhiều loại bệnh thì cộng đồng không còn gặp hoặc có rất ít kinh nghiệm trải qua các bệnh này.
Khi đó lợi ích của vắc-xin chỉ là mô tả trên sách báo, còn việc tiêm chủng thì gắn với những khó chịu, đau đớn của trẻ. Khi phụ huynh tra cứu tìm hiểu thì gặp nhiều thông tin không khuyến khích tiêm vắc-xin. Chưa kể một số trường hợp rủi ro hiếm gặp trùng với các sự kiện nghiêm trọng khác nên vắc-xin thường bị quy kết là "tội đồ".
Nhiều em bé phải điều trị thở máy nhiều tháng, chịu di chứng nặng nề về thần kinh, sống đời thực vật vì không được tiêm vắc-xin viêm não Nhật Bản (Ảnh minh họa).
Năm 1974, tại Anh có tác giả báo cáo 22 trẻ chậm phát triển và động kinh sau khi tiêm vắc-xin ho gà toàn tế bào. Thông tin này khiến trong nhiều năm sau đó, tỉ lệ tiêm chủng ho gà ở Anh giảm mạnh từ 81% xuống còn 31%, hậu quả là 100.000 trẻ mắc bệnh ho gà và 31 bé tử vong.
Báo cáo này cũng làm giảm tỉ lệ tiêm chủng ho gà và tăng số ca tử vong do ho gà ở Nhật Bản, Thụy Điển và Wales. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu đối chứng sau này đã chỉ ra rằng tỉ lệ chậm phát triển và động kinh ở trẻ sau khi tiêm vắc-xin ho gà toàn tế bào tương tự với trẻ không tiêm vắc-xin. Và nhiều trường hợp trong các trẻ này thật ra mắc hội chứng Dravet.
"Vắc-xin đã được nghiên cứu, đánh giá một cách nghiêm ngặt, sử dụng với số lượng lớn trên toàn thế giới qua hàng chục năm, có hệ thống cập nhật đánh giá các biến cố bất lợi, được hoàn thiện dần theo tiến bộ của y học và đã được chứng minh là một trong những biện pháp phòng bệnh hiệu quả nhất", PGS Lân chia sẻ.
Đồng quan điểm, bác sĩ Trương Hữu Khanh (Trưởng khoa Nhiễm - Thần kinh, bệnh viện Nhi đồng 1 TP.HCM) cho biết vắc-xin là thành quả của khoa học, điều chế một vắc-xin là vô cùng khó. Không có vắc-xin, nhiều trẻ phải chết và tàn tật cả đời. Việt Nam từng có thời kỳ phải chứng kiến nhiều trẻ mắc đậu mùa suốt đời sống chung với khuôn mặt rỗ, trẻ sốt bại liệt phải lớn lên với một chân teo hẳn... Bài học dịch sởi năm 2014 khiến hàng chục trẻ tử vong cũng là hậu quả của việc chống tiêm vắc-xin sởi do tai biến trước đó.
Gần một đời gắn bó với nghề làm nhiễm nhi, bác sĩ Khanh cho biết "đã ngấm đòn chăm sóc bệnh nhiễm trong bất lực, cũng lắc đầu, cũng bực mình vì chuyện không tiêm vắc-xin, cũng cảm thông vì sự thiếu hiểu biết và thiếu thông tin của người dân". Theo ông, khoảng 80% bệnh nhi đưa vào điều trị tại khoa chưa được tiêm ngừa.
"Nếu tự anti vắc-xin cho một bé, một gia đình nhỏ thì chỉ tội nghiệp cho bé. Nếu anti kiểu nhóm, kiểu hùa là có tội với một thế hệ, có tội với sức khỏe của dân tộc", bác sĩ Khanh chia sẻ. Những dịch bệnh đã được thanh toán từ lâu, nếu vì bài trừ vắc-xin mà dịch quay lại thì cộng đồng sẽ phải trả giá bằng hàng loạt sinh mạng. Ở một số nước phát triển, nếu trẻ không có sổ xác nhận chích ngừa đầy đủ sẽ không được cho đi học, vì nếu mắc bệnh sẽ lây cho các trẻ khác.
Bác sĩ Khanh phân tích, không tránh khỏi trường hợp những loại vắc-xin vì lợi ích nhóm mà được tuyên truyền chích một cách chưa cần thiết. Tuy nhiên, các vắc-xin trong chương trình tiêm chủng mở rộng đều cần thiết.
Các nước trên thế giới đều có chương trình tiêm chủng mở rộng với những loại khác nhau, tùy dịch tễ mỗi nơi. Để đưa một vắc-xin nào đó vào chương trình miễn phí là sự cân nhắc rất lớn vì sẽ tốn kém vô cùng nhiều nên sẽ không có chuyện dư thừa mà cần chích đầy đủ. Bác sĩ khuyến cáo, với vắc-xin ngoài chương trình tiêm chủng mở rộng, phụ huynh cần là người tiêu dùng thông minh để tìm hiểu, lựa chọn thứ tự ưu tiên để chích cho trẻ.
Lê Phương/Cục Y tế dự phòng, bộ Y tế
