Bồi thường án oan 38,4 tỷ đồng

Nhà nước bồi thường gấp 5 lần, cán bộ gây oan sai bình chân như vại

Mới đây, Chính phủ đã báo cáo Quốc hội về công tác bồi thường Nhà nước năm 2013. Báo cáo sử dụng theo số liệu của Tòa án nhân dân Tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao và các bộ, ngành, địa phương.

Theo đó, năm 2013, có tổng số 82 đơn yêu cầu bồi thường, đã thụ lý 61 đơn. Đã có 37 vụ được giải quyết xong. Số tiền Nhà nước phải bồi thường là gần 15,7 tỷ đồng. Bên cạnh đó đã có 20 trường hợp người bị thiệt hại khởi kiện yêu cầu tòa án giải quyết bồi thường, 11 trường hợp trong đó đã được bồi thường với số tiền là 22,7 tỷ đồng. Như vậy, tổng số tiền Nhà nước phải bồi thường được xác định trong các văn bản giải quyết bồi thường đã có hiệu lực pháp luật là hơn 38,4 tỷ đồng. Con số này gấp gần 5 lần so với số tiền bồi thường trung bình 3 năm trước đây. Lĩnh vực phát sinh nhiều vụ việc bồi thường Nhà nước gồm: Đất đai, xử lý vi phạm hành chính.

Ở kết quả giải quyết bồi thường trong từng lĩnh vực, báo cáo chỉ rõ, trong hoạt động quản lý hành chính có 19 vụ việc được giải quyết thì 17 vụ thuộc trách nhiệm bồi thường của UBND các cấp và các cơ quan chuyên môn thuộc UBND cấp tỉnh.

Tiền Nhà nước bồi thường năm 2013 tăng mạnh. Ảnh minh họa.

Mới đây, TAND TP.Thái Bình đã tuyên TAND tỉnh Thái Bình phải bồi thường cho ông Lương Ngọc Ph. (Giám đốc công ty TNHH xuất nhập khẩu H.B) tổng số tiền thiệt hại về tài sản lên đến hơn 21 tỷ đồng và hơn 600 triệu đồng tiền bồi thường tổn thất về tinh thần, vì đã tuyên bản án oan cho ông Ph.. Số tiền thiệt hại về tài sản này được tính trên cơ sở những tài sản của công ty TNHH xuất nhập khẩu H.B. đã bị cơ quan tố tụng phát mại, những hợp đồng làm ăn dang dở do giám đốc bị bắt không thực hiện được. Đây là số tiền không hề nhỏ và tiền ngân sách đã phải “gánh” cho lỗi của một số người tiến hành tố tụng gây ra cả chục năm trước đây, bởi vì số tiền mà những cán bộ, công chức trực tiếp gây oan sai phải hoàn trả khá khiêm tốn so với mức Nhà nước bỏ ra để bồi thường.

Với hoạt động thi hành án, yêu cầu bồi thường mới chỉ phát sinh trong lĩnh vực thi hành án dân sự, mà chưa phát sinh trong lĩnh vực thi hành án hình sự. Cơ quan thi hành án dân sự các cấp đã giải quyết 17 vụ việc, đã giải quyết xong 16 vụ việc với tổng số tiền phải bồi thường là gần 6,9 tỷ đồng. So với kết quả giải quyết bồi thường trong hoạt động quản lý hành chính và tố tụng thì số lượng vụ việc được giải quyết xong trong lĩnh vực thi hành án dân sự chiếm tỷ lệ cao nhất.

Đánh giá hoạt động giải quyết bồi thường đã được các cơ quan có trách nhiệm bồi thường thực hiện nghiêm túc hơn, song Chính phủ cũng cho rằng, hoạt động này chưa phản ánh đúng thực chất tình hình thực tiễn, nhất là trong hoạt động quản lý hành chính.

ĐBQH Bùi Thị An (Hà Nội) nhận định: “Số vụ việc yêu cầu bồi thường tăng nhưng vẫn chưa phản ánh hết tình hình khiếu kiện yêu cầu đòi bồi thường của công dân. Nguyên nhân là do luật Trách nhiệm bồi thường Nhà nước quy định căn cứ yêu cầu bồi thường phải có văn bản của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền xác định hành vi của người thi hành công vụ là trái pháp luật và thuộc phạm vi trách nhiệm bồi thường. Bên cạnh đó, là do tâm lý của người bị thiệt hại, rất e ngại khi phải “kiện ngược” cơ quan Nhà nước”.

“Vừa đá bóng, vừa thổi còi”?!

 LS. Nguyễn Hoàng Lĩnh, công ty luật TNHH An Biên cho biết, bồi thường Nhà nước là việc Nhà nước chịu trách nhiệm bồi thường cho cá nhân, tổ chức bị thiệt hại về vật chất, tổn thất về tinh thần do lỗi của người thi hành công vụ gây ra trong quá trình thực hiện chức năng, nhiệm vụ được Nhà nước giao. Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước là một trách nhiệm pháp lý thay thế, theo đó Nhà nước với tư cách là chủ sử dụng lao động, phải có trách nhiệm bồi thường khi cán bộ, công chức của mình có hành vi vi phạm pháp luật khi thi hành công vụ, gây thiệt hại đến quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức.

Việc xác định lỗi của cơ quan Nhà nước, để xác định cơ quan có trách nhiệm bồi thường là một vấn đề rất khó khăn trong thực tế hoạt động quản lý Nhà nước hiện nay. Theo quy định của luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước, không có một cơ quan chuyên trách để thực hiện việc bồi thường Nhà nước cho tất cả các cơ quan Nhà nước, mà việc bồi thường Nhà nước sẽ do trực tiếp cơ quan Nhà nước có lỗi gây thiệt hại đối với người dân. Luật còn yêu cầu phải xác định lỗi của cá nhân để thực hiện việc bồi hoàn. Tuy nhiên, trong thực tế hoạt động của các cơ quan Nhà nước thì thường có sự phối hợp với nhau giữa các cơ quan Nhà nước để giải quyết công việc, do đó, khi có sai phạm xảy ra thì sẽ rất khó để quy trách nhiệm về cho một cơ quan nào và việc xác định cá nhân nào có lỗi cũng là điều không dễ dàng. Trong khi, nếu không xác định được cơ quan, cá nhân có lỗi thì không thể xác định được chủ thể thực hiện bồi thường Nhà nước theo quy định của Luật.

LS. Phạm Văn Phất (đoàn Luật sư Hà Nội) phân tích: Vấn đề xác định thiệt hại và mức bồi thường theo quy định của Luật hiện nay cũng còn nhiều bất cập. Luật mới chỉ quy định đến việc xác định các thiệt hại vật chất trực tiếp từ hành vi có lỗi của cơ quan Nhà nước; chưa tính toán đến các thiệt hại và cơ sở xác định thiệt hại về tinh thần hoặc những thiệt hại khác phát sinh từ thiệt hại trực tiếp do hành vi có lỗi của cơ quan Nhà nước. Chính vì vậy, các yêu cầu đòi bồi thường Nhà nước nếu có thì mức bồi thường được yêu cầu cũng không cao và tâm lý của người dân là ngại đối đầu với các cơ quan Nhà nước.

Do quy định của luật Trách nhiệm bồi thường Nhà nước là cơ quan nào làm sai, cơ quan đó có trách nhiệm trực tiếp bồi thường, mà không phải do một bên thứ 3 độc lập, khách quan đứng ra để xem xét vấn đề lỗi và thiệt hại. Đây chính là hiện tượng "vừa đá bóng, vừa thổi còi" trong hoạt động bồi thường Nhà nước, nên không tránh khỏi ý chí chủ quan của các cơ quan Nhà nước khi xem xét đến vấn đề thiệt hại và mức bồi thường thiệt hại cho người dân. Vì thế, trong thực tế quản lý Nhà nước có không ít những việc cơ quan Nhà nước làm sai gây thiệt hại cho người dân nhưng người dân cũng không có đơn yêu cầu đòi bồi thường Nhà nước.

Hương Lan - Đỗ Thơm