Bạn bè duy nhất của họ, thật lạ kỳ chỉ là những người Mông sống trên độ cao này. Đến đây, tôi đã nghe rất nhiều câu chuyện cảm động về những người Mông đã cưu mang, không hận thù để chôn cất, phát cỏ, hương hỏa cho những người một thời cầm súng với rắp tâm cướp nước và biến họ cũng như đồng bào họ thành nô lệ.
Nhân chứng cuối cùng
Khu mộ tập thể này nằm ở thôn Trúng Phùng, xã Túng Sán, huyện Hoàng Su Phì của tỉnh Hà Giang. Đường từ Hà Giang vào Hoàng Su Phì, rồi từ Hoàng Su Phì cắt Túng Sán để đi lên là một con đường với đầy những gian truân và không thể liệt kê được những khó khăn vất vả.
Từ trung tâm xã, muốn đến khu "mả Tây" (theo cách gọi của người dân nơi đây) còn khoảng 7km nữa. Và cũng chỉ có một cách duy nhất là bám dốc mà leo lên, khó có thể kiếm lấy một mom đất bằng nào để mà nghỉ dưỡng sức. Nếu muốn nghỉ, chỉ có cách úp mặt vào bờ núi, tay túm lấy một gốc cây chứ không lại trượt chân mà... quay về điểm xuất phát ban đầu ấy là trung tâm xã.
Khe núi Túng Quán Lìn, nơi chiếc máy bay gặp nạn và đâm xuống
Ông Vàng Dìn Di là nhân chứng cuối cùng đã chứng kiến và tham gia chôn cất cho những người Pháp trong vụ tai nạn máy bay. Ông Di năm nay ông đã 78 tuổi nhưng còn rất khỏe, không biết chữ nhưng bù lại ông rất thạo tiếng Kinh. Ông Di nhớ lại, năm có cái máy bay tai nạn, đâm xuống thôn Trúng Phùng là năm 1947, lúc này ông mới được 15 tuổi.
Vào độ 15 giờ của một ngày tháng 4, ông đang cùng cha mẹ trồng ngô ven núi thì bất chợt nghe thấy tiếng gầm rú của động cơ. Đảo mắt quan sát, ông và người trong thôn phát hiện ra một chiếc máy bay từ hướng Nam đang ngắc ngoải bay lên. Chiếc máy bay bay rất thấp và phía đuôi thì có khói bốc ra mù mịt. Gầm rú và ì ạch bay được một lúc thì chiếc máy bay kia đã đuối sức và tìm một khe suối trong Túng Quán Lìn mà lao xuống. Một tiếng nổ rất lớn vang lên.
Tấm lòng người dân Trúng Phùng
Mấy ngày sau do rỗi việc và thêm sự tò mò, ông Di cùng một vài thanh niên ít ỏi trong thôn đã cắt đường lên chỗ chiếc máy bay lạ kia đâm xuống xem sự thể thế nào. Lên đây, các ông đã chứng kiến một cảnh tượng kinh hoàng: Chiếc máy bay bị nát vụn, vẫn còn âm ỉ bốc khói ở một số bộ phận, bên cạnh đó là 24 người, 23 người đều tóc xanh, mũi lõ nằm la liệt trên những tảng đá, duy nhất có một người nhỏ hơn, tóc đen, theo suy đoán chắc là một người châu Á đi theo đoàn.
Sợ hãi, ông Di đã cùng bạn mình cắt đường về báo lại cho ông Thào Seo Tao vì lúc này ông Tao đang là trưởng thôn. Tối ấy bên bếp lửa nhà ông Tao, các hộ gia đình người Mông trên đây đã tìm đến để trao đổi. Ý định chôn cất cho những người xấu số đã được bàn đến.
Nhưng do căm thù kẻ xâm lược nên nhiều người đã đưa ra ý kiến: Người nước ngoài đến xâm lược nước mình, biến mình thành nô lệ thì không thể thương được. Cứ để mặc kệ họ, cho thú dữ tha họ đi. Cuộc bàn luận và trao đổi diễn ra khá lâu, với rất nhiều ý kiến.
Cuối cùng, khi con gà rừng te te gáy báo sáng thì ông Tao đã lên tiếng khuyên nhủ mọi người: "Theo tôi, dù họ là gì đi chăng nữa, chết rồi nên cũng không thể làm gì được nữa. Đồng bào mình, gặp thú dữ đến bản, bắt trâu, bắt người nhưng khi con thú ấy chết mình còn phải chôn nữa là con người ác. Theo tôi, chúng ta phải dành thời gian, dành đất để chôn cất họ thôi". Nghe ông Tao nói vậy nên mọi người đồng ý.
Cuối cùng nhiều thanh niên to khỏe trong đó có ông Di đã xung phong cùng ông Tao lên núi. Ông Di cho biết, do ở núi cao, gỗ đóng quan tài hết sức khan hiếm nhưng khi cần gỗ nhiều nhà trong thôn đã không nề hà cậy ván nhà của mình ra để đóng góp, chôn cất trong đó có ông Chúng Lao Thần là góp nhiều nhất. Mọi người đã thống nhất, không giúp họ thì thôi, đã giúp thì phải giúp tử tế. Thế là không ngần ngại, họ đã dành một bãi đất bằng duy nhất làm nơi canh tác trên đỉnh núi này để an táng cho những người Pháp xấu số kia.
Ông Di bảo, từ nơi máy bay tai nạn đến nơi bãi đất bằng để chôn cất khoảng 1 cây số leo núi. Hai thanh niên khỏe các ông phải 2 ngày mới chôn được một thi thể. Một ngày xuống khe suối khiêng xác lên, một ngày đào hố và đóng quan tài để chôn.
Nhiều người trong họ cơ thể bị xé nát làm nhiều phần, có người còn bị cháy, nắng nóng phân hủy, mùi xú uế bốc lên. Không trang phục bảo hộ, không khẩu trang, chỉ chân tay trần mà làm thế nhưng vì người xấu số mà không ai trong đám thanh niên đi chôn cất của ông Di có ý định bỏ cuộc.
Thế rồi cuối cùng, bằng sự nhiệt tình, bằng tình cảm hết sức thiêng liêng của người sống đối với người chết, không một vách ngăn về quốc tịch, không chút hằn thù và căm hờn, 24 người xấu số có 23 người Pháp và 1 người châu Á cũng đã được các ông chôn cất tử tế. Chôn cất xong, theo tục lệ, các nhà trong thôn lại góp rượu, góp gà, hương hoa và giấy xanh đỏ để gọi hồn về nhập mộ cho họ.
Từ ngày được người dân cưu mang, lo cho mồ yên, mả đẹp đến nay khu bãi đất bằng duy nhất này đã được dân gọi là "khu mả Tây". Để có không gian yên tĩnh cho người xấu số yên nghỉ người dân cũng không canh tác thêm loại cây trồng nào bên cạnh khu mả Tây này tuy đất đai trên đây hạn hẹp và quý giá vô cùng. Hơn 10 thanh niên tình nguyện làm cái nghĩa cử thiêng liêng kia giờ chỉ mỗi ông Di là còn sống. Thỉnh thoảng lúc đi chăn trâu gần khu mả Tây, ông Di lại tranh thủ phát cỏ, phát cây cho những ngôi mộ. Do điều kiện khó khăn, hơn nữa nơi an táng khá xa nên thi thoảng vào kỳ thanh minh ông Di lại rủ một số bạn già dành ít hương nhang, thịt và xôi đem lên thắp hương cho họ.
Bí ẩn nhân thân những người xấu số
Ông Vàng Dìn Di
Ông Di bảo không hiểu từng ấy năm sau chiến tranh mà không thấy một thân nhân nào của những người xấu số kia đến tìm họ. Theo suy luận, vào thời kỳ máy bay rơi, chắc do chiếc máy bay kia đã gặp một sự cố nào đó liên quan đến kỹ thuật thông tin nên không thể liên lạc với trung tâm và bất cứ nơi nào để cung cấp về thông tin và tình trạng của mình. Vậy nên họ gặp nạn, rơi ở tọa độ nào, dẫn đến tử vong đã không một ai biết được, ngay cả với những người Pháp thời đó đã cử họ đi làm một nhiệm vụ gì đó.
Vì thôn Trúng Phùng hay Túng Quán Lìn là nơi khá xa xôi, cách biệt với các khu vực khác, ít có người lui tới nên thông tin về 24 người tử nạn này cũng không được phát tán. Theo ông Sin Quang Lai, Chủ tịch xã Túng Sán thì khu mả Tây này là có thật. Từ khi lớn lên ông đã được người già trong đó có ông Di kể về khu mộ này. Với những vật chứng còn lại và qua những lời nghe kể ông Lai khẳng định những người xấu số kia là người Pháp.
Theo suy luận của chúng tôi, những người đã thiệt mạng trong vụ tai nạn máy bay ấy tính cho đến thời điểm hiện tại thì thân nhân của họ vẫn còn. Hơn thế nữa những người thân thích của họ cũng thuộc những thế hệ rất gần với họ. Qua thông tin này, chúng tôi mong muốn bất kỳ một ai có thông tin về họ hãy tạo điều kiện liên hệ với chúng tôi. Quy tập người hy sinh và xấu số trong các cuộc chiến tranh đã được các quốc gia xác định là việc hệ trọng trong đó có Việt Nam.
Việc kiểm tra thông tin, tìm cách đưa những người thiệt mạng được xác định là người Pháp trên độ cao gần 2000m so với mực nước biển kia là một việc nên làm. Ngoài việc để linh hồn họ được siêu thoát thì cũng là lúc chúng ta có dịp cảm nhận về những nghĩa cử cao đẹp mà người dân thiểu số ở Trúng Phùng đã dành cho họ trong suốt hơn nửa thế kỷ qua.
Đức Tuyền
