Đêm hội ngộ bất ngờ giữa chiến trường ác liệt
Tôi có may mắn được gặp tướng Hiệu và viết về những trận đánh ác liệt, nhiều câu chuyện cuộc đời mà ông ít kể. Nhưng tôi thực sự bất ngờ, khi được biết, tướng Hiệu chính là nguyên mẫu để kịch tác gia nổi tiếng Đào Hồng Cẩm sáng tạo ra vở "Đại đội trưởng của tôi".
Nhớ lại cuộc gặp gỡ bất ngờ, giữa chiến trường ác liệt, tướng Hiệu kể: "Sau Tổng tấn công Tết Mậu Thân 1968, quân giải phóng chiến trường Bình Trị Thiên bước vào giai đoạn khó khăn, nhất là hai năm 1969, 1970. Nhiều đơn vị phải rút về "cứ" ở rừng trên dãy Trường Sơn để củng cố, bổ sung lực lượng. Trong số những đơn vị ấy có Trung đoàn 27/B5 (còn có tên là Trung đoàn Đỏ Nghệ An hoặc Trung đoàn Phan Rang) mà tôi đang chiến đấu".
Cùng thời gian ấy, các đơn vị tân binh huấn luyện từ ngoài Bắc gấp rút hành quân vào Trường Sơn. Đi cùng những đoàn quân ấy có Đoàn văn công Tổng cục Chính trị do kịch tác gia Đào Hồng Cẩm dẫn đầu, người đã nổi tiếng với kịch "Cô Nhàn" và "Nổi gió".
Khi vào đến cánh rừng phía Tây tỉnh Quảng Trị, nghe tin ở Trung đoàn 27/B5 có một đại đội trưởng trẻ tuổi chiến đấu và chỉ huy chiến đấu rất giỏi, rất dũng cảm, Đào Hồng Cẩm sốt sắng muốn tìm gặp. Ông cho đoàn văn công dừng chân nghỉ tại binh trạm rồi đề nghị mặt trận B5 chỉ cho nơi trú quân của đại đội có người đại đội trưởng nổi danh nọ.
Đào Hồng Cẩm tìm gặp được người đại đội trưởng ấy, tên là Nguyễn Huy Hiệu. Ông không ngờ vì nhân vật ông tìm lại trẻ thế, mới ngoài hai mươi tuổi. Nhất là khi Nguyễn Huy Hiệu cất lên tiếng nói thì Đào Hồng Cẩm đã không sao giấu được niềm xúc động. Rõ ràng là giọng của người Hải Hậu - Nam Định, không lẫn vào đâu được. Hỏi, thì ra Nguyễn Huy Hiệu quê ở xã Hải Long, liền kề với xã Hải Phú của Đào Hồng Cẩm. Vậy là hai người lính, những người đồng hương, một già một trẻ ôm chầm lấy nhau mà hoan hỷ.
Thượng tướng Nguyễn Huy Hiệu động viên thanh niên lên đường nhập ngũ
"Tối hôm ấy, máy bay B52 của địch oanh tạc dữ quá, chốc chốc lại có loạt bom tọa độ và pháo bầy giội xuống gần nơi trú quân. Lũ thám báo trong cánh rừng này cũng không phải là hiếm, đại đội phải xé lẻ ra làm nhiều tốp, tốp này xem văn công thì tốp kia canh gác khu vực đóng quân. Đoàn văn công biểu diễn vài ba "tăng" liên tục, ai cũng thấm mệt, nhưng niềm cảm kích trước thành tích chiến đấu và hy sinh của bộ đội khiến họ diễn kịch, ca hát, ngâm thơ, độc tấu... vẫn tràn đầy niềm đắm say", tướng Hiệu kể lại.
Bật mí chuyện đời thực và trong kịch
Năm 1974, vở "Đại đội trưởng của tôi" của kịch tác gia Đào Hồng Cẩm được dàn dựng, công diễn. Thời điểm ấy, Nguyễn Huy Hiệu đã được đề bạt Trung đoàn trưởng, được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang, rồi anh ra Bắc học thêm văn hóa.
Thượng tướng Nguyễn Huy Hiệu cho biết: "Tôi đã xem Đoàn kịch nói Tổng cục Chính trị biểu diễn vở "Đại đội trưởng của tôi". Tuy cốt truyện tác giả có hư cấu, sáng tạo, về thời gian, địa điểm trong tác phẩm cũng có xê dịch so với ngoài đời, nhưng có rất nhiều tình tiết ông lấy "chất liệu" từ Đại đội của tôi - nhất là hình tượng người đại đội trưởng trong vở có nhiều nét tương đồng".
Kịch "Đại đội trưởng của tôi" vẫn giữ những câu chuyện của người lính ngoài mặt trận như: Chuyện vượt sông; chuyện máy bộ đàm bị hỏng đại đội mất liên lạc với chỉ huy cấp trên; chuyện lính tráng từ trên chốt về thèm một bữa rau muống, một bữa tắm hả hê; chuyện người lính bị thương đang ở quân y viện chưa kịp mổ mảnh đạn đã trốn viện về giữ chốt cùng đồng đội; chuyện một người lính bị đạn pháo nổ gần làm điếc tai; một người lính sợ những giọt nước mắt của người mẹ hơn là sợ sự nổi giận lôi đình của người cha; chuyện bắt sống lũ thám báo...
Tất cả, cũng là chuyện thật ngoài đời của những người lính trong đại đội do Nguyễn Huy Hiệu chỉ huy. Riêng đại đội trưởng Nguyễn Huy Hiệu đã được kịch tác gia Đào Hồng Cẩm sử dụng rất nhiều tình tiết thật trong tính cách và hành động của ông để xây dựng nhân vật Lê Viết Thục trong tác phẩm.
Trong vở, nhân vật đại đội trưởng cũ có tên là Hùng, vốn thông minh, dũng cảm, chỉ huy chiến đấu giỏi, nhưng trong một lần bị mất liên lạc với chỉ huy trung đoàn, lại đúng vào dịp ta và bên đối phương ký Hiệp định Paris 1973, Hùng cứ ngỡ bên đối phương cũng thi hành nghiêm Hiệp định như bên ta liền ra lệnh cho lính rút quân khỏi chốt, cái chốt giáp ranh giữa vùng ta kiểm soát với vùng địch chiếm đóng.
Hùng là con trai sư trưởng Quỳnh. Để giữ nghiêm kỷ luật quân đội và cũng nhằm rèn luyện bản lĩnh của con trai, sư trưởng Quỳnh đã ký quyết định cách chức đại đội trưởng của con, đưa anh ta xuống làm lính trơn. Ông bổ nhiệm Lê Viết Thục từ Tiểu đội trưởng liên lạc, vượt qua chức Trung đội phó, lên thẳng chức trung đội trưởng. Tình tiết này Đào Hồng Cẩm lấy chuyện thật ngoài đời của Nguyễn Huy Hiệu.
Tướng Hiệu trải lòng: Sau này, người ta còn đồn đại Nguyễn Huy Hiệu từ tiểu đội trưởng liên lạc được lên thẳng chức đại đội trưởng là không phải. Nguyễn Huy Hiệu được bổ nhiệm tiểu đội trưởng sau đó trung đội trưởng, đại đội trưởng và được bổ nhiệm tiểu đoàn trưởng tháng 4/1970.
Trong tác phẩm "Đại đội trưởng của tôi", Đào Hồng Cẩm cũng mô tả Lê Viết Thục tương tự như thế và có phần hư cấu để phù hợp với ngữ cảnh kịch bản.
Về cách chỉ huy chiến đấu của nhân vật đại đội trưởng Lê Viết Thục cũng chính là cách chỉ huy chiến đấu của Nguyễn Huy Hiệu linh hoạt, táo bạo, nhanh nhạy, hiệu quả, hạn chế tối đa thương vong. Chuyện Lê Viết Thục bị thương khá nặng bên vai và cánh tay nhưng anh giấu chiến sĩ, tiếp tục vừa nén những cơn đau vừa chỉ huy chiến đấu cho đến lúc trận đánh kết thúc, cũng là chuyện thật của Nguyễn Huy Hiệu.
Mê nghệ thuật, đam mê viết sách, đến nay, Tướng Hiệu đã xuất bản 7 cuốn sách đề cập nhiều lĩnh vực nghiên cứu khoa học trong Quân đội ông đã tham gia.
Song, mỗi khi nhớ lại và nhắc đến kịch tác gia Đào Hồng Cẩm, Tướng Hiệu vẫn thầm biết ơn ông và những vở kịch của ông đã cho người chiến sỹ Quân đội nguồn lực tinh thần dồi dào, vững vàng trong chiến đấu, chỉ huy chiến đấu và gửi vào đó một tình yêu với nghệ thuật sân khấu, văn học.
Có lẽ vì thế, thượng tướng Nguyễn Huy Hiệu trở thành một trong số những vị tướng lĩnh của Quân đội mê đắm trải lòng với các trang viết.
| Lời hứa giữa Trường Sơn Ngày ấy tại Trường Sơn kịch tác gia Đào Hồng Cẩm, đại đội trưởng Nguyễn Huy Hiệu và một số người lính nữa mắc võng nằm quây quần bên nhau. Những người lính kể chuyện đánh giặc rất tự nhiên. Kịch tác gia thấy họ kể chuyện nào cũng hay, thỉnh thoảng ông lại nhổm dậy bật đèn pin ghi chép những tình tiết đắt. Chỉ riêng chuyện về đại đội trưởng Nguyễn Huy Hiệu cũng đủ tràn ngập bộ nhớ của kịch tác gia. Đào Hồng Cẩm sinh năm 1924, Nguyễn Huy Hiệu sinh năm 1947. Khoảng cách 23 năm có thể coi nhau như cha - con, nhưng đêm ấy họ nhận nhau là anh - em kết nghĩa. Trước khi thả mình vào giấc ngủ, Đào Hồng Cẩm hứa sẽ sáng tác một vở kịch mà ông dùng chất liệu từ những câu chuyện của những người lính đêm nay. |
Vương Hà
