Chuyện chưa kể về giải đua ngựa Bắc Hà
Trong căn nhà sàn nằm nép mình dưới chân núi, ông Hoàng nhấp chén trà đặc, phả khói thuốc lào cao vút bắt đầu chậm rãi kể cho chúng tôi về những chàng "kỵ sĩ chân đất" thời xa xưa ấy. Theo lời ông, ngày ấy từ năm nào ông cũng không còn nhớ rõ lắm, nhưng ông khẳng định từ đời cha ông khi hoa mận, hoa mơ nở trắng rừng là người dân khắp vùng Bắc Hà lại nô nức kéo nhau về sân dinh thự Hoàng A Tưởng chen chân xem hội đua ngựa, bắn súng.
Trên trường đua dưới chân núi Ba Mẹ Con, sát dinh Hoàng A Tưởng, người nào người nấy nai nịt gọn gàng, súng cầm trên tay rất oai vệ, nghe tiếng súng nổ là rạp mình trên lưng ngựa phi như bay. Đến gần đích, kị mã đều nhảy thật nhanh xuống đất, nhằm bia bắn liền năm phát súng, rồi cướp quả cầu đỏ, nhảy lên ngựa quay về điểm xuất phát. Ai vừa nhanh, vừa bắn súng trúng đích nhiều nhất là người chiến thắng…Hội đua ngựa những năm kháng chiến ở Bắc Hà trở thành ngày hội của những "anh hùng cao nguyên".
Ông Hoàng chia sẻ: Có một thời gian dài, các giải đua ngựa thưa dần và không còn được tổ chức, do khi chiến tranh kháng chiến chống Pháp, rồi chống Mỹ xảy ra, các chàng kỵ sỹ ngày ấy hầu hết đều nhập ngũ chiến đấu ở các chiến trường. Có những người anh, người em của bản làng đã được Nhà nước ghi công, tặng thưởng nhiều huân, huy chương kháng chiến. Thế hệ những người kị sĩ ngày ấy đã trở thành những "huyền thoại" trên cao nguyên trắng và còn vang mãi trên những mỏm núi cao, đến tận những con suối xa của các bản…
Đến năm 1975, khi miền Nam giải phóng, đất nước vui ngày hội thống nhất, nhân dân Bắc Hà chia vui bằng cuộc diễu hành kỷ lục với trên 200 con ngựa. Mùa xuân năm 1980, huyện đội (Ban chỉ huy quân sự) Bắc Hà lại tưng bừng tổ chức giải đua ngựa, bắn súng chọn kị sỹ, xạ thủ giỏi nhất vùng. Trong cuộc đua tranh quyết liệt của hơn 50 kị mã là trai tráng đến từ các thôn, bản thì Đại úy Ly Seo Thống, Đại đội trưởng Đội quân lương - Ban chỉ huy quân sự Bắc Hà ngày ấy vinh dự giành giải Nhất… Và mãi cho đến năm 2007, nghĩa là 27 năm sau giải đua ngựa, bắn súng do Ban chỉ huy quân sự huyện Bắc Hà tổ chức thì Lễ hội đua ngựa truyền thống Bắc Hà mới chính thức được phục dựng trở lại. Đây cũng là hoạt động văn hóa đặc sắc hưởng ứng chương trình hợp tác phát triển du lịch của tám tỉnh Tây Bắc mở rộng diễn ra hàng năm.
Cuộc đua của "kỵ sỹ chân đất"
Theo chiều dài của lịch sử, sự tiếp nối văn hóa truyền thống bản địa sâu sắc, mỗi năm giải đua ngựa Bắc Hà lại được tổ chức quy mô hơn, thu hút hàng vạn du khách. Tính từ giải đua ngựa Bắc Hà năm 2009 đến nay, đã thu hút 15.000 lượt du khách, nhưng cho đến giải năm 2012 đã có đến gần 30.000 lượt du khách tham quan.
Lý giải về một lễ hội của địa phương vùng cao còn nhiều khó khăn, nhưng Bắc Hà lại tổ chức được một lễ hội hoành tráng độc đáo, mang đậm nét đẹp văn hóa có một không hai nơi vùng cao Tây Bắc và thu hút rất đông du khách, ông Nguyễn Anh Tuấn (Chủ tịch UBND huyện Bắc Hà) cho biết: Đây là sự cố gắng của đảng bộ chính quyền và nhân dân các dân tộc trên địa bàn huyện. Việc phục dựng lại lễ hội đua ngựa những năm gần đây nhằm đáp ứng được nhu cầu hưởng thụ văn hóa, tinh thần cho nhân dân các dân tộc bản địa. Đặc biệt, mỗi mùa giải tiếp bước là sợi chỉ đỏ xuyên suốt từ quá khứ đến hiện tại, kết nối giá trị văn hóa truyền thống bản địa đặc sắc của đồng bào dân tộc vùng cao Bắc Hà.
Bên cạnh đó, nét độc đáo của giải đua ngựa Bắc Hà là cuộc đua của những chàng "kỵ sĩ chân đất" chính hiệu. Họ là những người con sinh ra bên máng cỏ ngựa, lớn lên vắt vẻo trên lưng ngựa... Do vậy, chính sự dân dã, nguyên sơ, vừa có những pha hài hước, vừa đầy chất kịch tính, đã lôi cuốn, hấp dẫn và níu chân du khách trong và ngoài nước. Vàng Văn Huỳnh, người đã vinh dự giành giải nhất đua ngựa năm 2012 cũng chia sẻ: "Chỉ có trên lưng ngựa, mình và trai tráng các bản mới thể hiện được lòng dũng cảm, sự can trường mà tổ tiên để lại. Mỗi chặng đua là một lần thử thách bản lĩnh và cũng là cách thể hiện tài năng của người đàn ông vùng cao trưởng thành và mạnh mẽ".
Văn Kỳ Thanh
