“Rượu trời” có tên gọi khác là rượu Tà-vạt một loại rượu có một không hai trên đỉnh Trường Sơn, được đồng bào Cơtu, Ve, ưa chuộng. Đây là một loại rượu quý không chỉ vì ngon, ngọt mà còn là loại rượu dùng để làm quà biếu, chiêu đãi khách quý, họ hàng trong các dịp lễ tết, cưới hỏi.
Loại rượu lấy từ thân cây
Từ TP. Đà Nẵng, vượt hơn 100km đường rừng hiểm trở theo tuyến tỉnh lộ ĐT 604, chúng tôi đến các bản làng của đồng bào Cơtu ở huyện vùng cao Đông Giang. Bên mái nhà Gươl truyền thống, già làng Pơloong Pấc, 83 tuổi, ở làng Đhờ Rôồng, xã Tà Lu, huyện vùng cao Đông Giang đang cùng vài người bạn già trong làng tổ chức uống rượu Tà-vạt. Già Pấc bảo, loại rượu này được đồng bào Cơtu chiết chế từ thân cây, khiến chúng tôi tò mò.
 |
| Già làng Pơloong Pấc lấy rượu Tà-vạt từ ngọn cây. |
Khu vườn nhà ông Pơloong Pấc có cả hàng chục cây Tà-vạt lớn nhỏ. Theo già Pấc, vào mùa hằng năm, cây Tà-vạt đem cho gia đình ông cả hàng trăm lít rượu, chiêu đãi vào các tiệc tùng cần thiết. Rượu Tà-vạt được đồng bào Cơtu khai thác từ rất lâu đời. Loại rượu này được đục từ thân cây Tà-vạt, rồi hứng nước vào mỗi đêm. "Uống giống như bia, rất được đồng bào Cơtu ưa chuộng", già Pấc cho biết.
Để có món rượu này người Cơtu phải leo lên tận ngọn cây, chọn những buồng Tà-vạt quả to từ cỡ ngón tay cái trở lên, rồi cứ 3 ngày một lần, dùng cây gỗ nhỏ đập nhẹ xung quanh cuống của buồng trái độ một vài giờ. Sau 4 hoặc 5 lần đập, cắt ngang cuống buồng trái, dùng cọng cây môn nước giã dập và bịt ngay đầu mới cắt, bên ngoài bọc bằng lá rừng và buộc lại. Khi thấy mặt vết cắt nhỏ giọt nhanh, nước trong thì có thể lấy được.
Trên thân cây Tà-vạt thường được người Cơtu làm cái giàn để giúp trong việc leo trèo được dễ dàng. Đứng từ trên giàn, những đàn ông Cơtu dùng cây gỗ đập nhẹ vào buồng cây. Thỉnh thoảng dùng thân cây môn rừng chà lên cuống vừa chặt ngang (đây là nơi để hứng rượu- PV), rồi dùng can nhựa (hoặc vật đựng rượu khác) để hứng ngay trên ngọn cây. Việc chặt buồng cây Tà-vạt cũng phải đúng cách, thông thường phải chặt từ dưới lên trên trước, sau đó dùng rựa (dao) chặt lại từ trên xuống. Nếu làm không đúng thao tác, cây Tà-vạt đột nhiên không cho ra nước (rượu).
"Trung bình một ngày đêm, cây ít nhất cũng cho được 5 lít rượu, cây giống tốt có khi được cả 20 lít và có thể cho rượu trong thời gian 2-3 tháng vào mùa hè, với số lượng khoảng 300 lít. Để có rượu lên men và tăng nồng độ, người Cơtu phải cho thêm vỏ cây chuồn (một loại cây gỗ rừng PV) phơi khô vào can rượu. Tùy theo khẩu vị mà đưa vỏ cây chuồn vào hũ nhiều hay ít. Muốn rượu có nồng độ cao hơn, vị đắng, thì cho vỏ chuồn nhiều và ngược lại. Chính vì vậy, rượu Tà-Vạt vừa có màu trắng đục như rượu nếp, nhưng lại có vị ngọt thanh như mật, chan chát nơi đầu lưỡi- già Pơloong Pấc cho biết thêm.
Ẩm thực độc đáo
Là một loại rượu quý nên cây Tà-vạt thường được đồng bào Cơtu chăm sóc, giữ gìn cẩn thận nhằm phục vụ cho việc lấy rượu vào các dịp xuân, hè hàng năm. Đối với đồng bào Cơtu ở các huyện vùng cao Quảng Nam, rượu Tà-vạt đã từ lâu trở thành đặc sản ẩm thực độc đáo, được dùng trong các dịp lễ hội, cưới hỏi, tiệc tùng,
Lặn lội tận thôn Rà Vả, xã Ating (huyện Đông Giang), chúng tôi tìm gặp già làng Bhnướch Gói, người được đồng bào Cơtu mệnh danh là Vua Tà-vạt trên đỉnh Trường Sơn. Bên trong căn nhà nhỏ, già Gói đang pha thêm vỏ chuồn vào các can rượu Tà-vạt vừa được lấy về. Rượu Tà-vạt có vị ngọt nhẹ như bia, rất dễ uống. Ngày xưa khi vùng cao chưa có tạp hóa bán rượu bia, ngoài dùng rượu cần, đồng bào thường dùng rượu Tà-vạt để uống như giải khát, chiêu đãi khách quý đến thăm. Nó trở thành loại đặc sản ẩm thực độc đáo không thể thiếu trong cuộc sống cộng đồng của đồng bào Cơtu này- già Gói cho biết.
|
| Vào dịp lễ hội buôn, cưới hỏi trên mâm cúng Giàng (thần linh) bao giờ cũng có rượu Tà-vạt. |
Theo già Bhnướch Gói, hằng năm già thu hoạch từ 1.000-1.500 lít rượu Tà-vạt từ vườn cây Tà-vạt của nhà mình. Ở cây rượu Tà-vạt, nếu người nào biết cách làm tốt, cẩn thận trong việc đập cây thì hằng năm cây Tà-Vạt sẽ cho ra nhiều rượu, đều đặn. Với nguyên tắc đó, năm nào già cũng đều làm cẩn thận, nhẹ nhàng nên thu nhiều rượu- già Gói bộc bạch. Cũng theo già Gói, ngoài việc lấy rượu để uống trong gia đình, già Gói còn bán cho nhiều nơi khác hoặc khách du lịch. Hằng năm già thu về vài triệu đồng từ việc bán rượu Tà-vạt.
Mỗi dịp hè, có rất nhiều du khách trong và ngoài nước thường tìm đến nhà của ông vua Tà-vạt Bhnướch Gói để thưởng thức thứ rượu mà họ gọi là sâm banh Tà-vạt hay Bia tươi đại ngàn. Có nhiều lần, sau khi thỏa thích uống tại chỗ, những vị khách miền xuôi còn nhờ già Gói dẫn đến tận cây Tà-vạt để tận mắt chứng kiến cách chế biến rượu của già, và cũng không quên mua “rượu trời” làm quà biếu bà con, họ hàng dưới quê cùng thưởng thức. Anh Lê Hải Tùng, một du khách ở TP Đà Nẵng, cho biết: "Nghe tiếng về rượu Tà-vạt đã lâu, nay có dịp được thưởng thức nên mình uống một trận no nê. Công nhận loại rượu này rất tuyệt vời!”.
“Thương hiệu độc quyền” của Trường Sơn
Đối với nhiều vùng trong cả nước, rượu Tà-vạt là một loại ẩm thực (đồ uống) thuộc hạng độc quyền của vùng Trường Sơn. Bởi cây Tà-vạt chỉ mọc ở các dãy núi cao thuộc các tỉnh miền Trung, bao gồm từ Quảng Ngãi, ra đến tận Quảng Bình. Thậm chí, có nhiều nơi, rượu Tà-vạt đã trở thành một thương hiệu riêng, rất đặc trưng của đồng bào vùng cao.
Theo già làng Bhriu Prăm nguyên chủ tịch UBND huyện Đông Giang, hiện đang sinh sống tại thôn Bhờ Hôồng 1, xã Sông Kôn (huyện Đông Giang), thời còn đương chức ông đã được đi đến nhiều nơi, thưởng thức nhiều món ẩm thực truyền thống của các dân tộc thiểu số trên mọi miền đất nước. Nhưng đối với rượu Tà-vạt, duy chỉ có ở vùng Trường Sơn mà thôi!
Cây Tà-vạt thường trổ buồng vào mùa xuân hè nên mỗi năm đồng bào Cơtu chỉ được dịp thưởng thức một lần (thường kéo dài 3 tháng) vào mùa thu hoạch. Những du khách miền xa có dịp tìm đến ghé thăm các bản của đồng bào Cơtu ở các huyện miền núi Quảng Nam, chắc chắn sẽ được đồng bào Cơtu nơi đây chiêu đãi bằng ghè rượu Tà-vạt đặc sản. Với đồng bào người Ve, rượu Tà-vạt thường được uống với món Láp truyền thống làm mồi nhậu, rất tuyệt vời.
Đến với bản làng vùng cao, đêm đêm bên ánh lửa hồng bập bùng, những điệu múa Ttung, Zază của đồng bào Cơtu với vũ điệu uốn lượn đầy quyến rũ, mê hoặc sẽ đưa du khách trở về với huyền thoại, cội nguồn. Bên ngôi nhà Gươl (nhà rông), những ché rượu cần, ghè rượu Tà-vạt được già làng đưa ra mời khách, bờ môi vít cong chiếc cần tre, nghiêng nghiêng trong giấc mơ nồng nàn, say đều theo nhịp trống chiêng rộn rã, du dương.
Vương Hoàng
