Nơi thưởng thức nghệ thuật không bị thu phí
Theo họa sỹ Nguyễn Mạnh Đức, cấu trúc của nhà sàn là thứ cấu trúc mở cả ở bốn mặt, không giống như nhà đồng bằng Bắc Bộ chỉ mở một mặt. Người vào nhà sàn có thể theo bất cứ ngả nào nên cảm giác "nồng nhiệt" của gia chủ khi tiếp đón khách đó được giữ nguyên khi tái cấu trúc nó thành một không gian nghệ thuật.
Đối với không gian nhà sàn, người nghệ sỹ từ ngang bướng hay nhu nhược, người sang hoặc người hèn, nghệ sĩ dân tộc cổ truyền hay nghệ sĩ đương đại, người vẽ tranh sáng tạo hay tranh thương mại... đều cảm thấy được chào đón, còn công chúng được tự do ra vào không lo bị kiểm soát. Chính tính cởi mở đó đã bước đầu tạo nên sự tương tác giữa người nghệ sỹ trình diễn và công chúng tìm đến thưởng thức...
Đối với phòng trưng bày tranh (gallery) là những tác phẩm mang tính thương mại nhiều hơn. Mục đích chủ yếu của nhiều gallery là nhằm mục đích bán tranh, giới thiệu tác phẩm nghệ thuật, tổ chức triển lãm. Còn đối với nhà sàn, người nghệ sỹ như tìm được một sân chơi với không gian rộng rãi, hoang vắng. Từ đó, cảm giác bó hẹp bởi sự bê tông hóa đã bị đẩy lùi và chính điều đó gợi cảm hứng sáng tạo cho người làm nghệ thuật.
Họa sỹ Nguyễn Mạnh Đức.
Trên thực tế, mô hình nhà sàn là một môi trường có nhiều lợi thế cho nghệ thuật mới. Đối với những nghệ sỹ trẻ mới chập chững vào nghề thì đó là một không gian nhiều thuận lợi bởi lợi thế là những cột, kèo đặc trưng của cấu trúc nhà sàn. Họ sẽ nương vào đó để sáng tạo. Về điều này, Nguyễn Phương Linh - nghệ sỹ từng trình diễn rất thành công tác phẩm "Cây" tại nhà sàn Đức cho biết, không gian nhà sàn đặc biệt phù hợp với ý tưởng sáng tạo trong tác phẩm "Cây" mà cô trình diễn.
Trong triển lãm này, Nguyễn Phương Linh khám phá những góc cạnh đa chiều của không gian, bằng cách sử dụng chất liệu là cây hoa sữa - một loại cây có mặt trên hầu hết phố phường Hà Nội và đã trở nên quen thuộc với người dân Thủ đô. Trong tác phẩm này, hai cây hoa sữa được cấy ghép, sao cho phần thân của chúng nối liền với nhau.
Loài thực vật kì lạ này sau đó được đặt xuyên qua trần nhà của không gian triển lãm. Phía trên, tán lá như muốn bám víu vào những thanh gỗ trần của tầng hai. Phía dưới, tán lá như muốn sà xuống và ôm ấp lấy mặt đất.
Một lứa các nghệ sĩ đương đại trẻ ở phía Bắc gần như cũng được "sinh ra" từ không gian nghệ thuật của nhà sàn như Nguyễn Mạnh Hùng, Nguyễn Phương Linh, Lê Vũ, Lại Thị Diệu Hà... Đấy là nơi nhiều sinh viên Đại học Mỹ thuật Hà Nội trình bày những tác phẩm đầu tiên của họ.
Nói không gian nhà sàn là một không gian nghệ thuật phi lợi nhuận quả không ngoa, bởi bản thân những ông chủ nhà sàn như Đào Anh Khánh, Nguyễn Mạnh Đức... đều là những người nghệ sỹ làm nghệ thuật với tất cả sự tâm huyết của mình. Vì thế, hơn ai hết, họ hiểu về cái nghèo như một duyên nợ đối với bất kỳ người nghệ sỹ nào. Giới nghệ sỹ tìm đến với không gian nhà sàn đều mong muốn được hỗ trợ để họ thể hiện các tác phẩm của mình một cách tốt nhất. Đối với những người có điều kiện thể hiện và tác phẩm thực sự có ý nghĩa thì nhà sàn sẽ là nơi để giúp họ vững tâm hơn để đi đến cùng.
Họa sỹ Nguyễn Mạnh Đức cho biết, ngoài những sự hỗ trợ có thể nhìn thấy như không gian miễn phí, điện, nước, công cụ hỗ trợ biểu diễn... thì những động viên về tinh thần cũng như tư vấn về chuyên môn là điều rất cần thiết.
Khách đến tham dự buổi trình diễn "Cây" của nghệ sỹ Nguyễn Phương Linh tại nhà sàn của họa sĩ Nguyễn Mạnh Đức
Công chúng dửng dưng, chính quyền cơ sở e dè
Trên thực tế, hình thức này ở Hà Nội vẫn còn ít nên đối với những người chưa từng tiếp xúc với không gian nghệ thuật này sẽ có thái độ dè chừng, số người cấp tiến hơn thì săm soi và coi đó là hoạt động cần dẹp bỏ...
Họa sỹ Đào Anh Khánh nổi tiếng cũng bởi anh đã làm nhiều chương trình nghệ thuật sắp đặt ở nhiều nơi, trong đó có ở Anh và Mỹ, nhưng trước hết là tại studio của mình tại một nhà sàn ở Gia Lâm (Hà Nội). Tuy nhiên, thực tế với không gian có thể chứa được cả nghìn khán giả thì dường như thứ nghệ thuật mới mẻ này vẫn còn khiến công chúng e dè: "Dù sao không gian ấy chỉ tuyển được tầng lớp trí thức, văn nghệ sĩ. Người dân lao động bình thường chưa thể đến đây, trong khi nghệ thuật trình diễn hướng tới công chúng rộng rãi...".
Họa sỹ Nguyễn Mạnh Đức từng gặp không ít phiền toái trong những ngày đầu chèo chống để duy trì không gian nghệ thuật có một không hai này. Anh kể rằng, thời điểm sau năm 1997, triển lãm sắp đặt của họa sỹ Trần Lương với tên "Khởi Thủy I" ít nhiều gây sự chú ý về một loại hình nghệ thuật mới mẻ này, anh quyết định phối hợp với họa sỹ Trần Lương biến không gian nhà sàn của gia đình mình trở thành một không gian nghệ thuật thực sự cởi mở, độc lập cho những người cùng chung một con đường mới.
Thời điểm sau đó, một loạt những buổi biểu diễn nghệ thuật sắp đặt của các nghệ sỹ diễn ra tại địa điểm này có nhiều tiếng vang như tác phẩm sưu tập những bộ quần áo bộ đội cũ của nghệ sỹ Nguyễn Mạnh Hùng, tác phẩm của Nguyễn Minh Phước với những công cụ sắp đặt là những mảnh nửa vỏ dừa, sợi bằng đay cùng những chiếc găng tay cao su, vỏ hộp cocacola tạo nên một cảm giác hỗn hợp, lẫn lộn giữa những dấu hiệu của phương Tây và bản địa... Hay tiết mục của Nguyễn Minh Thành lại dùng hơn 100 con chó cổ bằng đá do anh Đức đã sưu tầm lâu nay, xếp thành khung cảnh của một bữa tiệc...
Những sự kiện này thu hút nhiều nghệ sỹ thường xuyên lui tới rồi đàn sáo hát ca có khi đến một, hai giờ khuya... Chính cách thức hoạt động thất thường đó đã khiến không ít lần công an khu vực phải tìm đến nhà nhắc nhở. "Có lẽ, cách thức sinh hoạt ở ngôi nhà sàn này như thể lén lút khiến họ nghi ngờ chúng tôi đang làm chuyện gì đó không hay cho cộng đồng" - anh Đức chia sẻ.
Thế rồi, người nghệ sỹ hồn nhiên này cũng phải học cách mềm dẻo với chính quyền địa phương như thông báo và mời tổ dân phòng và công an khu vực tham gia giữ gìn trật tự mỗi khi có cuộc triển lãm nào đó sắp diễn ra...
Linh Nhi
