Tôi tìm đến nhà của “o du kích nhỏ” Nguyễn Thị Kim Lai (SN 1947) ở cuối con ngõ số 05 đường Xuân Diệu, TP.Hà Tĩnh. Con ngõ sâu hun hút thế nhưng chỉ cần hỏi nhà của “o du kích nhỏ”, là từ người già đến trẻ em ai cũng nhiệt tình chỉ giúp. Tôi đến khi o vừa mới ăn xong bữa cơm trưa. O chào tôi bằng nụ cười với khuôn mặt phúc hậu và mái tóc hoa râm.
Đã 56 mùa xuân kể từ ngày nhà báo Phan Thoan ghi lại hình ảnh lịch sử: “O du kích nhỏ giương cao súng, thằng Mỹ lom khom bước cúi đầu”. Thế nhưng, trong câu chuyện với tôi, o không khỏi xúc động, đôi mắt ánh lên, long lanh như sống lại những ngày hoa lửa ấy…
Hình ảnh o du kích giương cao súng giải tên phi công Mỹ cao lớn được Nhà thơ Tố Hữu viết nên 4 câu thơ trong 1 cuộc triễn lãm ảnh.
Mùa hè năm 1965, theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc, giống như một số chàng trai cô gái khác ở xã Hương Phong (huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh), o Lai xung phong vào đội dân quân tự vệ của xã. Ban ngày trực chiến, đêm xuống đi đào công sự. Bất kể là giờ nào, nghe tiếng còi báo động bắn rơi máy bay, o lại cùng anh em đồng đội vác súng chạy.
Năm 1965, máy bay Mỹ gầm rú ngày đêm, quần thảo mảnh đất Hương Khê. Sáng 20/9/1965, cầu Đà Lề thuộc xã Lộc Yên (huyện Hương Khê) là mục tiêu bị máy bay Mỹ đánh bom nhằm chia cắt tuyến đường huyết mạch viện trợ tiền tuyến miền Nam.
Đôi mắt o Lai long lanh khi kể cho chúng tôi thời khắc phát hiện, bắt giữ được tên lính Mỹ.
Đến khoảng 11h trưa, hàng chục chiếc máy bay từ hướng đông đổ nhào bắn phá. Một chiếc F105 bị trúng đạn quân ta bốc cháy, viên phi công nhảy dù xuống giữa rừng.
“Khi nhảy dù xuống mặt đất, viên phi công Mỹ đã dùng máy bộ đàm để phát lệnh cầu cứu. Nhận được tín hiệu, 3 chiếc trực thăng của Mỹ đến yểm trợ. Lúc này, pháo bộ binh ta đã trực sẵn, bắn hạ một chiếc. Khi chiếc trực thăng bốc cháy, lại có 3 viên phi công bung dù thoát thân. Tôi cùng anh chị em đội dân quân 5 xã được điều động, phối hợp với bộ đội lùng bắt”, o Lai kể lại.
Bức ảnh được phóng to, treo trang trọng trong phòng khách của o Lai.
O Lai cho hay, do điểm đổ bộ của 4 viên phi công gần với biên giới Lào nên quân ta quyết tâm phải bắt sống ngay trong ngày, không để bọn chúng vượt biên tẩu thoát. Giữa đại ngàn rừng Trường Sơn, o Lai tay cầm chắc súng, chân dò từng bước, truy lùng suốt đêm.
Đến 9h sáng ngày 21/9, anh em chiến sĩ động viên nhau vào sâu trong rừng tiếp tục tìm kiếm.
“Bỗng tôi nghe tiếng động trong một hốc đá, tôi tiến lại gần hơn thì phát hiện 1 tên phi công đang ngồi co ro. Lập tức tôi bắn 3 phát súng chỉ thiên, viên phi công tỏ vẻ sợ hãi, giơ hai tay xin đầu hàng. Nghe được tiếng súng, mọi người chạy đến, trói tay viên phi công.”, o Lai nhớ lại.
Những kỷ vật là ký ức và niềm tự hào của o Lai.
Lúc này, anh em đồng đội đùa: “Mi chộ (mày trông thấy) thì công mi. Mi nhỏ nhất đoàn cho mi giải hắn, coi mi có bằng bắp đùi hắn không". Thế là, người con gái 17 tuổi với vóc người nhỏ bé cao 1,48m, nặng 37kg, tay giương cao khẩu súng AK, áp giải tên phi công Mỹ William Andrew Robinson (22 tuổi) cao 2,2m, nặng 125kg về huyện đội.
Cả nghìn người đổ ra đường chứng kiến cảnh tượng. Và khoảnh khắc lịch sử đó đã được ống kính của nhà báo Phan Thoan ghi lại. Đến năm 1966, bức ảnh được trưng bày, triển lãm toàn quốc, được ngành bưu chính in thành tem.
Không lâu sau cuộc bắt sống giặc lái Mỹ kỳ thú ấy, o Lai được đi học lớp y tá, rồi xung phong vào mặt trận B5, miền Tây Quảng Trị. Khi ở đây, o nhận được thư của một người bạn gửi kèm bức ảnh áp giải tên phi công Mỹ, o mới biết có bức ảnh này.
Năm 1971, o Lai xuất ngũ về quê làm y tá ở bệnh viện Đa khoa huyện Thạch Hà. Tại đây, o gặp anh thương binh Nguyễn Anh Đức đang điều trị. Hai người đem lòng yêu thương nhau, trở thành vợ chồng và có với nhau 3 người con. Đến năm 1977, o chuyển công tác về bệnh viện Đông y Hà Tĩnh làm cho đến lúc nghỉ hưu.
Hình ảnh trong cuộc gặp gỡ đầy xúc động giữa o du kích nhỏ và người phi công năm xưa
Chiến tranh ngày một lùi xa, bất ngờ một buổi sáng tháng 9/1995, o Lai đang bồng cháu nội sang nhà hàng xóm chơi thì nghe tiếng hàng xóm gọi về có người tìm gặp.
Trước mặt o Lai là Andrew Robinson. Chưa kịp nói câu nào, Andrew đã dang hai tay ôm bà cùng đứa cháu và xúc động nói: “Nếu như hồi đó một trong hai người chĩa súng bắn về phía bên kia, tôi và bà sẽ không có ngày hôm nay”. Cuộc hội ngộ lịch sử ấy đã khiến “o du kích nhỏ” vô cùng xúc động.
Hình ảnh o du kích chụp cùng Đại tướng Võ Nguuyên Giáp trong lần Đại hội phụ nữ tiêu biểu.
O Lai cho hay, trong cuộc hội ngộ hôm đó, Andrew nói rằng, từ lâu rất muốn một lần sang Việt Nam tìm gặp lại bà nhưng hoàn cảnh không cho phép. Đến khi hãng NHK của Nhật Bản mời Andrew sang Việt Nam thực hiện bộ phim tài liệu “Cuộc hội ngộ sau 30 năm” thì Andrew mới gặp lại bà Lai và chiến trường năm xưa.
Rồi o Lai mở chiếc tủ cất giữ kỷ vật chiến tranh. Trong cuốn album sờn cũ, o Lai cho tôi xem những bức ảnh thời thanh xuân của mình. Lật từng trang, chỉ tay lên từng tấm ảnh, o Lai không khỏi xúc động, tự hào “khoe” với tôi những lần vinh dự được gặp Đại tướng Võ Nguyên Giáp, cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng.
Bức ảnh o Lai chụp với cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng được o cất giữ cẩn thận với niềm tự hào.
“Thời đó không phải ai cũng được gặp Đại tướng Võ Nguyên Giáp, cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng. Bây giờ, tuổi đã nhiều rồi, chuyện thì tôi vẫn nhớ nhưng để chi tiết thì không được rõ như xưa nữa. Đôi lúc ngồi nhớ lại thời xưa, tôi cứ tự hỏi, không biết sao ngày xưa mình khỏe thế. Người thì nhỏ nhưng hành quân thì không ai địch nổi”, tiếng o Lai cười giòn tan buổi trưa hè tháng Bảy...
N.H
