Chính sách BHXH của Việt Nam có sự thay đổi, điều chỉnh qua các giai đoạn. Trước năm 1995, chỉ có cán bộ, công chức, viên chức và người lao động ở khu vực Nhà nước mới được hưởng các chế độ BHXH. Tất cả những người về hưu trước năm 1995, hoặc những người đóng BHXH trước năm 1995 đều hoàn toàn do kinh phí từ ngân sách Nhà nước bao cấp. Từ năm 1995, BHXH Việt Nam được thành lập, là cơ quan Nhà nước thuộc Chính phủ, có nhiệm vụ thực hiện chính sách về BHXH và từ đây đối tượng tham gia BHXH bắt buộc được mở rộng ra với cả người lao động có quan hệ lao động ở khu vực ngoài Nhà nước theo Điều lệ BHXH ban hành kèm theo Nghị định 12/CP của Chính phủ.
Năm 2006, Quốc hội ban hành Luật BHXH và bắt đầu thực hiện quan điểm đổi mới cải cách hệ thống chính sách BHXH. Trước đây, tiền lương xác định tính công thức lương hưu cho người về hưu đủ 15 năm đóng BHXH tương ứng với mức hưởng 45%. Tuy nhiên, thực chất của 15 năm đóng này chỉ tương đương với 38%. Có nghĩa là Nhà nước phải hỗ trợ thêm cho người lao động (NLĐ) 7% để đạt mức lương hưu 45%.
Người dân tham gia đóng BHXH.
Phó Tổng giám đốc BHXH Việt Nam Phạm Lương Sơn cho biết, một trong những nguyên lý chung của BHXH nói chung và chế độ hưu trí nói riêng là theo đóng - hưởng, đảm bảo sự công bằng cho những người tham gia vào quỹ BHXH.
Ở Việt Nam hiện nay, tỉ lệ đóng BHXH hưu trí đang thấp, chỉ 22% (NLĐ đóng 8% và chủ lao động đóng 14%), tuy nhiên mức hưởng hiện lên tới 75% trong quá trình 25 năm đối với lao động nữ và 30 năm đối với nam. Tính ra tỉ lệ hưởng lương của nam là 2,5%/năm đóng BHXH, nữ 3% năm. Trong khi trung bình của các nước trên thế giới, tỉ lệ hưởng có 1,7%. Như vậy, thay đổi công thức tính là một xu thế tất yếu vừa để hoàn thiện chính sách pháp luật, vừa để hướng tới đảm bảo nguyên lý thực hiện chính sách BHXH.
Gần đây, dư luận cho rằng, NLĐ phải tăng thời gian tham gia BHXH thêm 5 năm nữa, Phó Tổng giám đốc BHXH Việt Nam Phạm Lương Sơn cho biết: "Không phải tất cả NLĐ đều phải đóng thêm 5 năm nữa mới được hưởng 75% lương. Đơn cử, nếu NLĐ tốt nghiệp đại học năm 22 tuổi, vì lý do nào đó vài năm sau mới ổn định việc làm và 25 tuổi bắt đầu tham gia BHXH. Khi nghỉ hưu, nếu là nữ 55 tuổi vừa vặn có thời gian đóng BHXH 30 năm, còn nam là 60 tuổi cũng vừa đủ 35 năm đóng BHXH. Do đó, NLĐ đều đạt mức hưởng lương hưu 75%. Đặc biệt, với lao động phổ thông đi làm từ 18 tuổi thì thời gian đóng BHXH còn kéo dài hơn cho đến tuổi nghỉ hưu".
Như vậy, việc đóng thêm chỉ xảy ra với một số NLĐ vì lý do nào đó đi làm muộn, tham gia BHXH khi đã cao tuổi. Với những người tham gia vào thị trường lao động muộn thì NLĐ sẽ phải tiếp tục đóng thêm để đảm bảo công bằng, theo nguyên tắc đóng - hưởng nhằm nhận được lương hưu ở mức tối đa 75%.
Nghỉ hưu sớm, trước và sau 1/1/2018 có gì khác nhau?
Theo đại diện BHXH Việt Nam, với lao động nữ, 15 năm đóng BHXH được hưởng 45% lương và mỗi năm đóng BHXH thêm được cộng 3%. Nhưng sau 1/1/2018, mỗi năm đóng thêm chỉ được cộng 2%. Với lao động nam, trước 1/1/2018 chỉ cần đóng BHXH 15 năm đã được hưởng 45% lương. Nhưng nghỉ hưu vào năm 2018 cần đóng BHXH 16% mới được 45% lương. Tương tự, nghỉ năm 2019 là 17 năm đóng, năm 2020 là 18 năm đóng, năm 2021 là 19 năm đóng và từ năm 2022 trở đi là 20 năm đóng.
NLĐ muốn nghỉ hưu sớm, ngoài điều kiện quy định về độ tuổi, số năm đóng BHXH còn phải giám định sức khỏe. Việc ra Hội đồng giám định y khoa để kiểm tra có suy giảm sức lao động hay không đều có quy trình, quy định cụ thể. Không phải NLĐ cứ muốn là có thể về hưu sớm trước tuổi. Hiện nay, cơ quan BHXH đang thống kê số lượng người nghỉ hưu trước tuổi của thời điểm kết thúc quý 1/2017 so với những năm trước. Tuy chưa có con số chính thức nhưng sơ bộ thì chưa có đột biến.
Ông Phạm Lương Sơn cũng đề nghị NLĐ cần cân nhắc kỹ, bởi không phải ai nghỉ hưu sớm cũng có lợi, do mỗi năm người lao động nghỉ hưu sớm sẽ bị trừ 2% lương hưu.
Việc thực hiện điều chỉnh tỉ lệ hưởng lương hưu theo số năm đóng BHXH sẽ có gì tác động đến quỹ BHXH? Phó Tổng giám đốc BHXH Việt Nam Phạm Lương Sơn cho rằng, sẽ có tác động ít nhiều, một trong những quy định mà BHXH đang thực hiện là làm thế nào để quỹ hưu trí ổn định, bền vững lâu dài.
“Về phía cơ quan BHXH, đang tăng cường ứng dụng CNTT, thực hiện giao dịch điện tử và trong tương lai không xa, NLĐ có thể tự kiểm tra về trách nhiệm đóng của mình, quyền lợi của mình và sẽ trực tiếp tham gia vào quá trình thực hiện Luật BHXH một cách hoàn thiện hơn, tích cực hơn”, ông Phạm Lương Sơn nói.
Ông Bùi Sỹ Lợi - Phó Chủ nhiệm ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội cũng cho biết thêm, theo chính sách hiện thời (tính đến trước 1/1/2018), NLĐ nữ 55 tuổi với 25 năm đóng, nam 60 tuổi, 30 năm đóng được hưởng 75% lương hưu thì toàn bộ số tiền đóng BHXH cũng chỉ chi trả được trong vòng 9 - 10 năm, trong khi kỳ vọng sống của người dân là 20 năm.
"Vì vậy, chúng ta phải có những thay đổi nhưng theo lộ trình để cân đối hài hòa; NLĐ, người sử dụng lao động có trách nhiệm hơn để giảm bớt phần chênh lệch đóng - hưởng. Do đó, Luật BHXH thiết kế để cho NLĐ có thể bị giảm một chút nhưng sẽ giảm nhẹ; tỉ lệ có thể giảm đi (năm 2018, nam mất 2%, nữ mất 1%) nhưng phải bù lại 14% chủ sử dụng lao động và 8% của NLĐ đóng trên cơ sở mức lương cao hơn để khi tính tỉ lệ hưởng lương hưu dựa trên số tuyệt đối về tiền lương làm căn cứ tính hưởng cao hơn.
Chúng ta đang hướng tới sàn an sinh xã hội và sàn lương hưu để tất cả người về hưu mức hưởng thấp nhất cũng ở sàn tối thiểu, ai đóng cao hơn thì được hưởng cao hơn", ông Lợi cho hay.
Nguyễn Huệ
