Theo quy định của Luật BHXH mới, người lao động có quyền được giữ sổ BHXH để quản lý, theo dõi quá trình đóng BHXH của chủ doanh nghiệp. Lợi dụng điều này, tại một số địa phương đã xảy ra tình trạng người lao động đem sổ BHXH đi thế chấp ngân hàng thương mại để thực hiện cho các hợp đồng tín dụng.
Thực tế này không chỉ gây lộn xộn trong việc cấp, quản lý sổ BHXH, mà còn chứa đựng nguy cơ rủi ro cao đối với các ngân hàng cũng như người lao động nếu xảy ra tình trạng người vay không thực hiện nghĩa vụ trả nợ vay.
PV báo Người Đưa Tin đã có buổi trao đổi với ông Trần Đình Liệu - Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam - xung quanh vấn đề này.
Ông Trần Đình Liệu - Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam
Sau khi được cầm trong tay cuốn sổ BHXH, có người lao động đã đem sổ BHXH thế chấp ngân hàng để thực hiện các khoản vay tín dụng. Đặc biệt, thông tin từ tỉnh Phú Yên cho biết, cơ quan BHXH tỉnh đã nhận được công văn từ ngân hàng đề nghị phối hợp trong việc cấp và chi trả chế độ cho người lao động đã đem sổ BHXH đi thế chấp. Ý kiến của ông như thế nào trước thông tin này?
Ông Trần Đình Liệu: Thời gian gần đây, BHXH một số địa phương như Phú Yên, Vĩnh Long, Đồng Nai, TP. Hồ Chí Minh... xảy ra tình trạng, một số người lao động đem sổ BHXH đi cầm cố tại các hiệu cầm đồ, ngân hàng, sau đó đề nghị cơ quan BHXH cấp lại sổ BHXH mới.
Hiện nay, Luật BHXH và các văn bản hướng dẫn không quy định việc cầm cố, thế chấp sổ BHXH. Việc cầm số sổ BHXH là quan hệ dân sự giữa người lao động và cá nhân, tổ chức nhận cầm cố sổ BHXH. Mặt khác, sổ BHXH để ghi, xác nhận quá trình tham gia BHXH, Bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) của người lao động, chỉ có giá trị khi người lao động xuất trình sổ BHXH, đủ điều kiện hưởng các chế độ và trong dữ liệu có quá trình tham gia BHXH, BHTN của người lao động thì cơ quan BHXH mới giải quyết, chi trả chế độ. Luật BHXH quy định chỉ cấp lại sổ BHXH trong trường hợp mất, hỏng sổ BHXH.
Việc thế chấp sổ BHXH có thể phát sinh nhiều vấn đề pháp lý phức tạp, khiến các bên gặp những rủi ro nhất định, không những ảnh hưởng đến quyền lợi của các bên liên quan mà còn ảnh hưởng đến trật tự xã hội như: Người lao động đã mang sổ BHXH đi thế chấp để vay tiền khi không có khả năng thanh toán sẽ không thể lấy lại được sổ nên quyền lợi không được bảo đảm; Bên cho vay cũng khó có thể thu hồi được số tiền đã cho vay nếu người lao động cố tình khai báo mất sổ để làm lại sổ khác để hưởng chế độ BHXH; Cơ quan BHXH khó khăn trong việc quản lý khi người lao động không trung thực khai báo mất sổ.
Bên cạnh đó, việc hưởng chế độ BHXH mang tính đặc thù, gắn liền với nhân thân của một cá nhân nhất định và đối tượng hưởng được luật quy định cụ thể (không phải bất kỳ ai giữ sổ BHXH là sẽ được hưởng chế độ).
Trường hợp ngân hàng đề nghị cơ quan BHXH phối hợp trong việc cấp và chi trả chế độ cho người lao động đã đem sổ BHXH đi thế chấp sẽ “làm khó” cho cơ quan BHXH do cơ quan BHXH phải tuân thủ nghiêm ngặt quy trình chi trả, giải quyết hưởng chế độ, đảm bảo đúng đối tượng.
Nếu ngân hàng không được người lao động ủy quyền để nhận trợ cấp BHXH hoặc người lao động đã ủy quyền cho ngân hàng nhưng sau đó thay đổi quyết định và họ trực tiếp nhận chế độ, trợ cấp thì cơ quan BHXH vẫn phải giải quyết và chi trả chế độ BHXH cho họ, khi đó quyển sổ BHXH do các ngân hàng giữ sẽ không còn giá trị gì nữa.
Vì vậy, chúng tôi khuyến cáo không chỉ các ngân hàng mà các tổ chức, cá nhân làm tín dụng, cầm đồ cần cân nhắc kỹ các rủi ro trước khi chấp nhận thế chấp sổ BHXH của người lao động.
Thưa ông, nếu người lao động không còn giữ sổ BHXH trong tay thì BHXH Việt Nam có còn đảm bảo được những chế độ cho họ nữa không?
Ông Trần Đình Liệu: Như tôi đã nói ở trên, người lao động mang sổ BHXH đi cầm cố, thế chấp sau đó đề nghị cơ quan BHXH cấp lại sổ BHXH do bị mất, hỏng, khi đủ điều kiện người lao động vẫn có thể đề nghị giải quyết chế độ BHXH; cơ quan BHXH căn cứ sổ BHXH, dữ liệu quá trình đóng BHXH, BHTN quản lý trên phần mềm để giải quyết và chi trả.
Tôi xin nhắc lại rằng, nếu người lao động mang sổ BHXH đi cầm cố, thế chấp sau đó đề nghị cơ quan BHXH cấp lại sổ BHXH với lý do bị mất, hỏng và khi đủ điều kiện họ đề nghị cơ quan BHXH giải quyết và nhận chế độ BHXH thì khi đó quyển sổ BHXH do các ngân hàng giữ sẽ không còn giá trị gì nữa.
Trong trường hợp người lao động đem sổ BHXH đi thế chấp nhưng lại lên cơ quan BHXH của tỉnh khai báo mất sổ và xin cấp lại thì sẽ có biện pháp xử lý như thế nào?
Ông Trần Đình Liệu: Trường hợp người lao động mang sổ BHXH đi thế chấp, sau đó khai báo mất sổ và đề nghị cơ quan BHXH cấp lại sổ BHXH với lý do bị mất, nếu bị phát hiện thì người lao động sẽ bị phạt tiền từ 500 nghìn đồng đến 1 triệu đồng theo quy định tại Khoản 1, Điều 27 Nghị định số 95/2013/NĐ-CP ngày 22/8/2013 do hành vi kê khai không đúng sự thật.
Nếu cơ quan BHXH phát hiện người lao động mang sổ BHXH đi cầm cố, thế chấp sau đó đề nghị cơ quan BHXH cấp lại sổ BHXH do bị mất, hỏng thì sẽ không cấp lại sổ BHXH đối với trường hợp này.
Để hạn chế việc làm gian dối trên và tránh những bất cập sau này, thời gian tới BHXH Việt Nam có biện pháp thay việc cấp sổ BHXH bằng thẻ BHXH?
Ông Trần Đình Liệu: Để thực hiện cấp sổ BHXH điện tử vào năm 2020 theo quy định của Luật BHXH năm 2014, thì trước hết cần phải có cơ sở dữ liệu của người tham gia BHXH đầy đủ, chính xác. Ngay tử đầu năm 2017, BHXH Việt Nam đã chỉ đạo BHXH các tỉnh, thành phố rà soát sổ BHXH trước khi bàn giao cho người lao động quản lý. Qua đợt rà soát sổ BHXH này, cơ sở dữ liệu của người tham gia được cập nhật vào phần mềm quản lý của ngành BHXH, trường hợp cơ sở dữ liệu chưa đầy đủ sẽ được bổ sung, hoàn chỉnh.
Từ Quý III/2017, BHXH các tỉnh, thành phố đã cấp mã số BHXH cho người tham gia. Theo đó mỗi người tham gia sẽ được cấp một mã số BHXH và có thể tra cứu thông tin, quá trình tham gia của mình tại Cổng thông tin BHXH.
BHXH Việt Nam cũng đang tiến hành nghiên cứu, xây dựng mẫu, quy trình, quy định về cấp, quản lý thẻ BHXH, BHYT thay thế sổ BHXH, thẻ BHYT hiện hành để tiến tới ứng dụng vào năm 2020.
Xin cảm ơn ông về cuộc trò chuyện này!
