Từ TP. Hồ Chí Minh, chúng tôi vượt trên 80 cây số mới đến xóm Lò than (làng Bình Minh, ấp 5, xã Tân Hiệp, huyện Long Thành, Đồng Nai). Tiếp chúng tôi, chị Trần Thị Thu Thảo - trưởng ấp cho biết, xóm Lò than được hình thành từ năm 1975, là nơi quy tụ của những người bị bệnh phong trên nhiều vùng miền.
Ông Nguyên Văn Quý - người bị bệnh nặng và nghèo nhất làng
Nơi cuộc sống bị cô lập
Theo lời chị Thảo (trưởng ấp), làng phong Bình Minh có 146 hộ dân, hầu như nhà nào cũng có người bị bệnh phong. Người dân ở đây sống chủ yếu dựa vào trợ cấp của Nhà nước và tiền từ thiện. Khu vực làng phong trước đây là rừng núi rậm rạp, còn nhiều thú dữ, người dân về đây sinh sống phải khai hoang trồng trọt. Trải qua gần 40 năm lập làng, dấu tích về làng phong chỉ còn nhận thấy qua những sẹo tật trên cơ thể người già. Thế hệ thứ hai, thứ ba của làng hiện đã không mắc căn bệnh này.
Ông Tư Hải, một cư dân cho biết: “Sau những năm tháng quy tụ về đây chữa bệnh, lớp người tiên phong của làng như các ông phải lặng lẽ gánh chịu sự kì thị của những người bên ngoài. Thời đó, chúng tôi phải sinh hoạt theo kiểu tự cung, tự cấp. Thành quả trồng trọt, chăn nuôi chỉ để trong làng chia sẻ với nhau, còn khi bán ra bên ngoài phải mang bán với giá rẻ. Riêng những thước củi chúng tôi đốt thành than là họ không chê. Họ cho rằng, vi trùng phong không thể tồn tại trong ngọn lửa dài ngày, nó thanh khiết nên được họ chấp nhận mua. Vì vậy mà chúng tôi duy trì nghề này mãi đến tận hôm nay”.
Tiếp lời ông Tư Hải, chị Phượng trầm ngâm, thế hệ sau không bị di chứng của bệnh phong nữa, cơ thể hoàn toàn lành lặn, nhưng mỗi khi đem con gà, con vịt, mớ rau xanh trong vườn nhà đi bán, chị phải cải trang làm người từ nơi khác đến bán người ta mới mua. Chỉ có than củi là không sợ bị ép giá. Cũng nhờ than mà họ có tiền lo cho con cháu ăn học. Chị Phượng cho biết thêm, để có thể nuôi sống gia đình, chị phải làm việc từ sáng sớm đến gần tối cho chủ lò than nhưng cũng chỉ kiếm được gần 100 ngàn. Cuộc sống chật vật nhưng người dân sống đoàn kết và rất vui.
Được sự dẫn đường của trưởng ấp, chúng tôi dạo một vòng quanh làng. Con đường đất cát trắng, nhiều lều tranh đen ngòm che cho những lò than đang cháy âm ỉ, một vài đại lý bán than vụn nhỏ nằm giữa những lò than không có người trông coi. Đi đến đâu, chúng tôi cũng nhận được sự tiếp đón niềm nở của người dân. Cách quốc lộ 51 chừng 4km nhưng xóm lò than luôn trong tình trạng thiếu nước vì ở đây ít mưa, lại chỉ sử dụng nước giếng mà không phải nhà nào cũng có giếng. Chị Thảo chia sẻ: “Vào mùa khô, chúng tôi phải chở từng can nước sinh hoạt. Nước dùng để rửa rau được tận dụng để tắm cho con. Có đặt chân đến nơi đây, mới có thể cảm nhận được hết sự thiếu thốn đang đeo bám những người dân trong làng. Cuộc sống nơi đây buộc họ phải tự vươn lên.
Thành đạt từ lò than
Mùi củi nung thoát ra từ các lỗ thông hơi của lò hòa quyện với mùi củi hầm tạo ra thứ mùi rất đặc trưng của làng. Trong làng, những bụi cây cằn cỗi, vì thiếu nước, vì khói than hằng ngày bay lên, bám lại trên cành lá. Những đứa trẻ mặt lem nhem, đen sạm không phải vì nắng, mà vì khói than. Những mái nhà đen nhẻm vì bụi than, khói than. Người dân làm than cho biết, họ phải thường xuyên ăn huyết heo cho khói xổ ra. Ấy vậy mà họ vẫn bám lấy những lò than, vì đó là nghề mưu sinh duy nhất. Từ những lò than, các thế hệ lớn lên, trưởng thành.
Sinh ra từ làng phong Bình Minh, ông Nguyễn Văn Điền thuộc thế hệ không bị di chứng bệnh tật từ cha mẹ. Ông Điền tâm sự, thế hệ của ông Hiện nay, những thanh niên rời làng lên phố học tập, thành đạt, khi rảnh rỗi trở về làng vẫn làm than giúp bố mẹ. Hôm chúng tôi đến, Đạt (con trai thứ của ông Điền, tốt nghiệp đại học và đang đi làm) đang cùng các em và các bạn phụ cha chất củi vào lò. Đạt chia sẻ, những ngày nghỉ cuối tuần Đạt luôn tranh thủ giúp cha công việc hầm than, bốc than…
Nguyễn Phong, sinh viên một trường cao đẳng ở TP. HCM tự hào: “Lúc mọi người mới biết em ở làng phong, họ có phần ái ngại khi tiếp xúc, nhưng dần dần họ thông cảm. Tụi em giờ không sợ mọi người biết mình là dân làng phong. Bây giờ, mọi người ai cũng hiểu bệnh phong đã trị dứt thì không còn nguy hiểm khi tiếp xúc, ăn uống chung, hay kết hôn như trước nữa. Em sinh ra và lớn lên ở đây nên mùi khói, than đã ăn sâu vào cơ thể. Nhờ than mà tụi em được ăn học. Nhờ có làng mà ông cha được quy tụ lại để chữa bệnh, sinh ra thế hệ tụi em khỏe mạnh. Điều đó làm tụi em tự hào thêm, chứ không có gì phải ái ngại”.
Quá trình đi tìm hiểu về cuộc sống của cư dân làng phong Bình Minh, chúng tôi được lớp người già nơi đây nhiệt tình tiếp đón và trò chuyện. Riêng các thế hệ trẻ như con ông Điền, ông Ba Hải, chị Thảo, chị Phượng, Vinh thì nhiệt tình đến mức chỉ dẫn những ngõ ngách vào làng, cách thức đốt than sao cho đẹp, cho bóng. Tín (con ông Ba Hải) thẳng thừng: “Hiện nay, bệnh tật không còn nữa, cộng đồng xã hội thấu hiểu và sẻ chia thì tại sao mình co cụm trong làng, mặc cảm, tự ti?”.
Rời làng phong Bình Minh, chúng tôi nhận được những lời tạm biệt, những ánh mắt nhìn của người dân như muốn níu kéo, muốn thổ lộ điều gì. Những mẻ than vẫn nối tiếp ra đời, vừa là nguồn thu nhập chính cho hầu hết người dân trong làng, vừa nuôi dưỡng các con em trong làng học tập, thành đạt. Chúng tôi vẫn luôn tin, với nghị lực của tuổi trẻ, với niềm tin và hi vọng của người dân trong làng, trong tương lai làng Phong Bình Minh sẽ được thay bằng một cái tên mới làng Thành Đạt.
Công Thư
