Tôi yêu cái cảm giác đầu xuân, vượt qua sương mù, qua những rừng ban nở trắng trời để được chứng kiến người dân tộc Thái ở Sơn La trảy hội và hát bài "Inh lả ơi". Một cơn gió lạnh đầu xuân vô tình thổi qua, tôi thoáng rùng mình và nhận ra, ở đâu đó rất gần, những mảnh đời quay quắt còn lại trong những bản làng nhỏ bé, toàn là người già, trẻ em và phụ nữ... Họ nương tựa vào nhau để chống chọi với ngày Tết có cũng như không. Bởi người đàn ông là trụ cột gia đình đã bị nàng tiên nâu cuốn đi cùng với bệnh tật, hoặc đang vạ vật chờ tiếng gọi của tử thần. Ngày Tết của họ buồn tẻ và lạnh lẽo đến rợn người...
Tết có cũng như không
Cho đến bây giờ, Sơn La chưa bao giờ thôi là "điểm nóng" của ma túy. Xã Tông Lệnh, huyện Thuận Châu gần với đường biên giới nước bạn Lào; còn Hát Lót thì được ví là điểm trung chuyển ma túy từ Sơn La đi các địa phương khác. Bắc Yên, Phù Yên thì được ví là tam giác của cây thuốc phiện vì có địa phận tiếp giáp với tỉnh Yên Bái.
Chị dâu tôi là người dân tộc Thái, than thở: "Sơn La đã không bình yên từ lâu rồi. Giàu có hay sung sướng gì, tôi không biết, chỉ biết cứ ra đường là thấy sợ, sợ kẻ gian, sợ đối tượng buôn ma túy, sợ con nghiện... đến mức, người quen gửi đồ, không dám cầm giúp vì sợ họ nhét thuốc phiện, heroin vào trong đồ".
Thực tế tàn nhẫn phần nào được thể hiện qua những con số thống kê (dù cũ kỹ): Toàn xã có gần 160 người nhiễm HIV, trong đó có 25 nữ. Họ bị lây nhiễm từ chồng, từ cha khi cơn "bão" ma túy đi qua.
Ông Lò Văn Lả - một trong số rất ít người đàn ông còn sót lại sau "cơn bão ma túy" tràn về nơi này, xót xa kể: 54 gia đình của bản đều là người Thái. Bản Bai B đã từng là bản yên bình bên cạnh dòng suối Muội hiền hòa. Dòng suối, núi rừng này đã chứng kiến biết bao mối tình đẹp như mơ của những chàng trai và cô sơn nữ ở bản. Nhưng gần đây nó cũng phải chứng kiến những trai tráng của bản bị nàng tiên nâu cướp đi.
Ngày Tết, nhiều người mẹ, nguời vợ, con phải chứng kiến người đàn ông duy nhất trong nhà chết hay bị bọn tội phạm bắt đi "trả nợ". Nhiều thanh niên đang cầm bát cơm lên ăn, bị giật xuống, ném đi, bị đánh đập vì dám cầm "tiền hàng" (tức tiền mua ma túy - PV) về sắm Tết; không được sum họp gia đình vì đang ở trại cai nghiện, ở Trung tâm chăm sóc người bị HIV /AIDS; đang dở "chuyến hàng" (phi vụ buôn ma túy - PV) và có thể vĩnh viễn không bao giờ về nữa... "Chứng kiến những cám cảnh đó, đau đớn lắm!" - ông Lả nói. Theo ông Lả, tết với những gia đình thiếu đủ thứ ấy (thiếu tình thân, tình phụ tử, thiếu cái mặc, cái ăn...) có cũng như không.
Ông Lả kể tiếp, trong bản có ông Ban đã đau đớn đến tận cùng của nỗi đau. Ông ấy còn ôm nỗi đau cho cả thế thái nhân tình nữa. Ông ấy yếu lắm rồi. Tưởng đã "đi". "Đi" được cũng là sự giải thoát nhưng hình như ông ấy bị đày vì những đứa con bất hiếu. Cuộc đời ông ấy 15 năm trở lại đây, chưa bao giờ có Tết. Ông Ban có 5 người con trai thì cả 5 đều nghiện, 4 người đã chết vì AIDS.
Người con trai còn lại duy nhất tên Tân, đang thụ hình ở trại giam vì tội buôn ma túy, chưa biết ngày về. Chắc chắn, khi ông ấy về với Giàng, sẽ chẳng có đứa con trai nào bên cạnh. Có một cái Tết, ông Ban có 3 đứa con trai ở nhà thì 2 đứa nằm chờ chết vì AIDS giai đoạn cuối. Đứa kia nghiện, đánh bố thừa sống, thiếu chết, vì xin tiền mua ma túy không được. Ông Lả phân trần: "Vật dụng gì đáng giá, con lấy trộm bán hết rồi... Chẳng nhẽ còn mâm cơm cúng tổ tiên, đáng giá nhất ngày Tết cũng phải cho chúng đem đi hút chích à? Đau lắm chứ"...
Trẻ em rất thích thú khi thấy người lạ vào bản.
Thấy Tết mà buồn...
Theo lời kể của ông Lả thì ngoài ông Ban ra, ở bản Bai B, nhiều ông bố bị con đánh vì "tội" không cho tiền mua ma túy chích, hút lắm. Tết với những gia đình này là những ngày quằn quại trong nỗi đau chứ không phải là sự thưởng thức, đón xuân trong thời khắc đất trời giao hòa. Trong gia đình thì vậy, còn ngoài bản thì sao?
Ông Lả cho biết: Cuối thập kỷ 90 của thế kỷ trước, ma túy như một cơn "đại hồng thủy" tràn về bản. Trai làng thậm thụt, đua nhau đi làm thuê, chở thuê và cuối cùng thành nô lệ cho ma túy. Những món tiền từ chở thuê, do mất rất ít công sức so với đi rừng kiếm củi, làm rẫy có được đã làm cho trai tráng trong bản sinh hư. Họ ỷ lại, trông chờ vào ma túy, mà không biết rằng, mình đang phạm tội, đang tiếp tay cho bọn xấu gieo mầm tội ác. Vận chuyển thuê, rồi trực tiếp đi buôn để thỏa cơn nghiện của bản thân.
Thế là tranh giành lãnh địa làm ăn, tranh giành chủ và ngược lại. Chẳng ai quên được cuộc chiến dằn mặt vào đúng ngày mùng Một tết ở nhà ông Sùng. Hai thằng con trai, một thằng con rể to cao lực lưỡng là thế mà bị 4 người khác, vào tận nhà, đánh đến chết đi sống lại bên mâm cỗ tết mà cả gia đình từ người già đến trẻ em đều khiếp sợ, không dám kêu cứu. Những chuyện đại loại như vậy, đã từng xảy ra vào đầu những năm 2000.
Ở tiểu khu 6, thị trấn Hát Lót, huyện Mộc Châu, bà Lò Thị Toan được mệnh danh là người đàn bà cô đơn. Trong 5 năm, bà phải tự chôn 4 đứa con trai còn trẻ theo ả phù dung về với đất trời, vì nhiễm HIV. Không chịu nổi cú sốc trời giáng, chồng bà đột quỵ và bỏ bà đi cùng con. Bà nói như nói như thể cho gió bay: "Dễ đến 20 năm nay, tôi chưa biết đến Tết là gì".
Người dân xung quanh thì nói: Bà ấy cô độc lắm, ngày thường cũng thế chứ không phải là ngày Tết mới vậy đâu. Bà ấy sống như một cái bóng từ lâu rồi. Cứ thỉnh thoảng là bà ấy lại ra mộ chồng, mộ con thắp hương, ngồi đó rất lâu rồi mới về. Ngày Tết, bà ấy thường mang thức ăn ra mộ ăn với chồng, con. Có những hôm trời lạnh, người ta vẫn thấy bóng bà ấy lủi thủi đi, về...
Bà Lò Thị Tích cùng cảnh ngộ như bà Toan, có 4 đứa con trai thì 3 đứa đã chết vì HIV. Tết năm nào, bà cũng chờ đứa con thứ 4 về sum họp nhưng ngày tết nào có nó bà đều khốn khổ. Con bà không thương mẹ. Nó xin tiền hút, chích không được thì "dày vò" bà đến mức phải đi viện. Bà Tích không nói ra nhưng ai cũng hiểu, đứa con nghịch tử ấy đánh mẹ vì không cho tiền mua ma túy.
Ngoài những người mẹ, người cha thì người vợ và trẻ thơ ở nơi cơn "đại hồng thủy" của ma túy đi qua này cũng không có Tết. Tết đối với họ là cái gì đó rất xa xỉ. Chị Lầu Thị Nghi, 29 tuổi, có 2 đứa con, chồng đã chết được 5 năm vì AIDS, tâm sự: "Từ ngày chồng theo ả phù dung, gia đình chưa có một cái Tết đúng nghĩa. Chồng chết, tôi lầm lũi kiếm sống nuôi 2 con, ngày nào cũng giống nhau thôi. Tôi sợ Tết vì cái Tết trước khi chồng tôi nghiện đã ám ảnh tôi. Anh ấy đang ăn cơm cùng gia đình, có người đến báo đi có việc gấp. Anh ấy bảo để ăn xong đã, vừa nói xong, người đàn ông là khách cầm dao kề cổ bố chồng, ra lệnh: Đi ngay, không đi, tao cắt cổ thằng già này... Miếng cơm nghẹn trong miệng".
Thay lời kết
Ánh mắt trẻ thơ, hình ảnh chúng đùa nghịch với đôi chân trần trong trời giá lạnh cứ ám ảnh tôi. Hy vọng rằng, những nỗi niềm, sự cô quạnh, cái đau đớn của người lớn mãi là quá khứ được chôn vùi vĩnh viễn, để lũ trẻ có một tương lai tốt đẹp hơn. Và, ngày Tết sẽ là cái Tết thực sự đúng nghĩa của chúng...
Nguyên Hằng
