Mỹ có thể đóng vai trò giúp đỡ các quốc gia khu vực ứng phó trước sự bành trướng của Trung Quốc.
Tại một diễn đàn an ninh khu vực cấp cao hôm 2/6, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Jim Mattis tuyên bố những động thái quân sự hóa gần đây của Trung Quốc ở Biển Đông là nhằm mục đích đe dọa và “bắt nạt” các nước trong khu vực.
Nói tại Đối thoại Shangri-La, ông Mattis cho rằng các hành động của Trung Quốc “tương phản hoàn toàn với sự cởi mở trong chiến lược của Mỹ” và cảnh báo Bắc Kinh sẽ đối mặt với những “hậu quả lớn” nếu còn tiếp tục cách tiếp cận hiện tại của mình.
Như một "phản ứng ban đầu", Mỹ đã loại Trung Quốc khỏi cuộc diễn tập Vành đai Thái Bình Dương năm 2018 sắp diễn ra tới đây, vốn là cuộc diễn tập hải quân quốc tế lớn nhất thế giới.
Theo Adam Ni, nhà nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc phòng, Đại học Quốc gia Australia - để hiểu được bối cảnh những căng thẳng hiện tại ở Biển Đông, cần phải tập trung phân tích rõ vào lợi ích chiến lược của cả Trung Quốc và Mỹ.
Trong những năm gần đây, Trung Quốc đã tìm cách tăng cường sự kiểm soát trên Biển Đông, xâm lấn cả các vùng chủ quyền hợp pháp của các nước trong khu vực như Việt Nam, Philippines…
Nỗ lực của Trung Quốc vẫn tiếp tục được đẩy mạnh và không có dấu hiệu suy giảm, bất chấp căng thẳng gia tăng cùng với sự phản đối gay gắt của cộng đồng quốc tế.
Mới đây, Trung Quốc đã lần đầu tiên triển khai máy bay ném bom tiến hành các hoạt động diễn tập trên quần đảo Hoàng Sa và triển khai các hệ thống tên lửa phòng thủ trên các tiền đồn chiếm đóng bất hợp pháp ở Trường Sa.
Lực lượng không quân của Trung Quốc cũng đã đẩy mạnh các cuộc tập trận và tuần tra trên không phận Biển Đông.
Với việc Việt Nam có đầy đủ căn cứ pháp lý và bằng chứng lịch sử khẳng định chủ quyền đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa phù hợp với luật pháp quốc tế, mọi động thái trên của Trung Quốc đều vi phạm nghiêm trọng chủ quyền của Việt Nam.
Chuyên gia Adam Ni cho rằng, mặc dù là vùng biển có tuyên bố chủ quyền của nhiều nước, Trung Quốc lại là quốc gia duy nhất có hành động quân sự hóa, xâm lấn chủ quyền của nước khác, và không có bất kỳ quốc gia nào đến gần với tham vọng, quy mô và tốc độ bành trướng giống như Trung Quốc.
Chiến lược của Trung Quốc
Biển Đông từ lâu đã luôn nằm trong sự thèm muốn của Trung Quốc, vì tầm quan trọng chiến lược của vùng biển này đối với tham vọng trở thành quyền lực số một về thương mại và quân sự, cũng như thâu tóm nguồn tài nguyên dồi dào hiếm nơi đâu có được.
Theo ước tính vào năm 2016, giá trị lưu lượng thương mại ở Biển Đông lên tới con số 3,4 nghìn tỷ USD, chiếm 21% tổng lưu lượng thương mại toàn cầu.
“Mục tiêu của Trung Quốc ở Biển Đông có thể được tóm tắt bằng một từ: kiểm soát”, chuyên gia Adam Ni nhận định.
Để đạt được điều này, Trung Quốc đang thực hiện các nỗ lực đa dạng, dài hạn để khẳng định sự thống trị trong khu vực, bao gồm việc xây dựng trái phép đảo nhân tạo, các cơ sở hạ tầng dân sự và quân sự, và triển khai các tàu quân sự và máy bay đến vùng tranh chấp.
Trong khi các quốc gia như Mỹ, Philippines và Australia đồng loạt lên tiếng chỉ trích và phản đối hành động của Trung Quốc - Bắc Kinh đang tập trung vào mục tiêu biến mình thành quyền lực lớn ở Biển Đông.
Trên thực tế, theo chỉ huy mới của Bộ Tư lệnh Thái Bình Dương Mỹ, Đô đốc Philip Davidson, những nỗ lực của Trung Quốc đã thành công đến nỗi nước này “bây giờ có đủ khả năng kiểm soát Biển Đông trong mọi tình huống”.
Tham vọng của Trung Quốc ở Biển Đông cần phải được ngăn chặn.
Sự suy giảm ảnh hưởng của Mỹ
Theo nhà phân tích Adam Ni, việc chống lại những nỗ lực của Trung Quốc giờ đây là khá khó khăn, khi Bắc Kinh liên tục củng cố sự kiểm soát của mình ở Biển Đông.
Dù là một quốc gia không có tranh chấp trực tiếp ở Biển Đông, nhưng Mỹ có thể đóng một vai trò hợp tác với các đối tác trong khu vực để tạo nên sự cân bằng quyền lực trước một Bắc Kinh đang trỗi dậy.
Cùng với đó, Washington có thể cùng với các quốc gia có tiếng nói khác trên thế giới – như các quốc gia châu Âu, có những động thái đại diện cho luật pháp quốc tế ở vùng biển này, chống lại sự “vô pháp vô thiên” của Trung Quốc trên biển Đông.
Tuy nhiên, trong bối cảnh Mỹ không có khả năng phản ứng hiệu quả trước các động thái của Trung Quốc, điều này đã làm xói mòn uy tín của người Mỹ trong khu vực. Nó cũng khiến nhiều đồng minh và đối tác ở châu Á hoài nghi rằng Washington không thực sự sẵn sàng có mặt tại đây. Chuyên gia Adam Ni nêu quan điểm:
Thứ nhất, Mỹ cần cùng với các đối tác khác nêu rõ “lằn ranh đỏ” của mình cho Trung Quốc để giới hạn những hành động không thể chấp nhận được của Bắc Kinh ở Biển Đông. Sau đó, Washington phải sẵn sàng để thực thi các phản ứng của mình khi “lằn ranh đỏ” bị vượt qua, nhưng cần chú ý đến những rủi ro.
Thứ hai, Mỹ cần phải đổi mới những nỗ lực của mình để hợp tác với các đồng minh trong khu vực để xây dựng sức mạnh cần thiết và cam kết phối hợp với họ trước sự thách thức của Trung Quốc.
Thứ ba, Mỹ cần triển khai thêm tiềm lực quân sự ở khu vực Ấn Độ-Thái Bình Dương - như các hệ thống tên lửa tiên tiến - nhằm làm giảm lợi thế quân sự của Trung Quốc thông qua việc quân sự hoá trên các đảo chiếm đóng bất hợp pháp ở Biển Đông.
Hậu quả lâu dài
Sự kiểm soát ngày càng thắt chặt của Trung Quốc đối với Biển Đông đang gây lo ngại cho một số nước trong khu vực, bởi với nhiều quốc gia, tuyến đường thương mại chảy qua Biển Đông là huyết mạch của nền kinh tế.
Không chỉ vậy, cán cân quyền lực thay đổi theo hướng có lợi ở Biển Đông sẽ giúp Bắc Kinh giải quyết các tranh chấp lãnh thổ khác trong khu vực một cách lợi thế hơn trước.
Chuyên gia Adam Ni cho rằng, Trung Quốc sẵn sàng sử dụng quyền lực ngày càng gia tăng của mình để phục vụ các tham vọng khác, nhằm thay đổi hiện trạng, bao gồm cả mục đích làm suy yếu các nước láng giềng.
Sự kiểm soát ở Biển Đông cũng cho phép Bắc Kinh triển khai tốt hơn sức mạnh quân sự của mình trên khắp các vùng Đông Nam Á, Tây Thái Bình Dương và một phần của Châu Đại Dương. Điều này sẽ khiến Mỹ và các đồng minh tốn kém và khó khăn hơn trong các hành động chống lại Trung Quốc trong tương lai.
Ở cấp độ cao hơn, cách tiếp cận ngang ngược của Trung Quốc đối với Biển Đông cho thấy sự tự tin ngày càng tăng của Bắc Kinh trong việc sẵn sàng đi ngược lại luật pháp quốc tế trong trường hợp các quy tắc đó gây phiền hà và ảnh hưởng đến lợi ích của nước này.
Có rất nhiều người thừa nhận rằng, Trung Quốc đang trên đường trở thành cường quốc hàng đầu ở châu Á. Sự trỗi dậy đó sẽ mang lại lợi ích cho các nước trong khu vực và nên được hoan nghênh.
Nhưng chuyên gia Adam Ni cho rằng, cũng nên cảnh giác với cách tiếp cận của Bắc Kinh đối với các tranh chấp lãnh thổ và cần phản ứng nếu nước này sử dụng cách tiếp cận đe dọa và cưỡng chế bằng quân sự và kinh tế.
“Nếu chúng ta muốn sống trong một thế giới mà cá lớn không ăn hay đe dọa cá nhỏ, thì các quốc gia có hành động đi ngược lại luật pháp quốc tế - bao gồm cả Trung Quốc – cần phải có sự ngăn chặn thích đáng”, Adam Ni nhận định.
Có thể đã quá muộn để đảo ngược lợi ích của Trung Quốc, nhưng không phải là quá muộn để áp đặt hình phạt đối với Trung Quốc, nhằm buộc nước này phải dừng lại hành động gây mất ổn định khu vực thông qua các bước đi đơn phương, ngang ngược và trái phép ở Biển Đông.
