Người bạn ở Cà Mau có lần ghé Bến Tre chơi, trùng dịp anh bạn làm thơ miệt vườn vừa nhổ được hơn ký nấm mối, mà là nấm mối búp mới “ngon thấu trời xanh” – chữ của người bạn trong một tạp văn, hú hới gọi nhóm viết văn trẻ chơi thân đến nhà thưởng thức.
Ngồi quây quần bên bàn tiệc “thượng lưu” giữa vườn cây mát rười rượi, bạn cứ tấm tắc khen ngon, bạn nói quê bạn không có nấm mối vì toàn ruộng; bạn cũng có ăn lai rai đâu đó trong những chuyến thực tế sáng tác, nhưng ăn tại chỗ như vầy thì chỉ mới lần đầu, “ngon thấu trời”!
Chuyện đã qua nhiều năm, tưởng bạn sẽ chẳng còn nhớ, ai dè, mới đây tôi nhận được một tin nhắn qua điện thoại: Mùa nấm mối tới rồi, bộ quên sao? Giật mình và tự hỏi: vậy à? Sự gợi nhớ đột ngột khiến tôi bần thần vì nhiều năm rồi quê tôi loại đặc sản quý hiếm này ngày một ít đi, và năm nay thì gần như không còn ai nhắc tới.
Nấm mối – đặc sẳn chỉ có vào mùa mưa ở miền Tây.
Cơm áo gạo tiền nhiều lúc làm con người ta quên đi những ký ức đẹp, nhất là những kỷ niệm tuổi thơ gắn liền với miền quê nghèo khó. Người ta không còn để ý đến những con đường làng đầy lá rụng trong hun hút bóng chiều; những xế trưa vắng lặng eo óc tiếng gà; những bến nước không người đau đáu một nỗi niềm chia xa hay những khu vườn vắng sau những cơn mưa vừa tạnh buồn hiu hắt.
Ở đó (khu vườn), vào khoảng tháng năm âm lịch, sau những cơn mưa dầm, nắng trở lại sẽ kích thích sự sinh trưởng của loài thực vật nhiều đạm “ngon thấu trời xanh” là nấm mối. Ngoại tôi nói gần tới mùa nấm mối là bà biết liền vì mình mẩy bắt đầu nhức nhối một cách khó tả (chỉ những người nhạy cảm với thời tiết mới xảy ra hiện tượng này). Rồi còn có những đợt gió “ma”, thứ gió luồn đi lành lạnh dưới chân (có người còn gọi là gió mồ côi), báo hiệu mùa nấm mối về.
Trong các món ăn dân dã, chưa có “món” nào hấp dẫn và đầy kịch tính như đi nhổ nấm mối. Dân gian thường có câu “Ham như ham nấm” mà! Những người nhổ nấm mối chuyên nghiệp sẽ để ý nấm mối năm trước mọc vào ngày nào rồi “canh me” để năm sau phục kích sẵn, không thì bị “hớt tay trên”, vì nấm mối thường mọc đúng chu kỳ. Dân gian còn nói rằng, những người “yếu bóng vía” không bao giờ nhìn thấy nấm mối!? Kết luận này đúng hay sai còn phải chờ kiểm chứng nhưng từ hồi cha sanh mẹ đẻ, tôi chưa từng nhổ được cái... chân nấm mối chứ đừng nói một tai nấm. Yếu bóng vía chăng? Có thể!
Xung quanh việc nhổ nấm mối cũng nhiều giai thoại cười ra nước mắt. Có hai người hàng xóm hẹn cùng nhau đi nhổ nấm mối. Khi đi ngang gò mối, người đi trước phát hiện có nấm mối mọc nhưng giả bộ thờ ơ đi luôn để “đánh lừa” người cùng đi rồi sau đó sẽ quay lại nhổ một mình. Người đi sau cũng phát hiện có nấm mối, rất mừng vì người đi trước không thấy nhưng cũng thản nhiên đi tiếp vì sợ mình ngồi xuống nhổ, người đi trước sẽ biết mà... nhổ ké!
Hai người đi vòng vo một hồi rồi viện lý do để tách người kia ra. Thật bất ngờ khi lén lút quay trở lại, hai người cùng đụng mặt nhau ở gò nấm mối. Chưa hết... mắc cỡ với nhau thì họ phát hiện gò nấm mối đã bị người thứ ba nhổ mất! Cả hai cùng cay đắng tiu nghỉu ra về (và chắc là cũng học được bài học để đời).
Lại có chuyện, anh kia phát hiện gò mối nhà mình đang nứt đất (dấu hiệu của nấm mối đang chuẩn bị mọc), anh xách nước tưới cho nó mau lên rồi giăng võng nằm gần đó để canh chừng. Nằm lâu uể oải, anh ngủ quên, khi tỉnh dậy thì gò nấm mối… không còn một tai!
Ngày trước, nấm mối không quý hiếm như bây giờ vì hình như vườn nào cũng có dù nhiều hoặc ít. Còn bây giờ, nấm mối là mặt hàng “cao cấp”, một trăm gram nấm mối vào đầu mùa tới 80.000 đồng thì chỉ người giàu mới dám móc hầu bao, còn người nghèo thì có mà mơ!
Nấm mối bây giờ quý hiếm vì môi trường sinh trưởng của nó đã bị phá vỡ, những khu vườn xưa, vườn cổ đã được xới lên để trồng các loại cây đặc sản, phân thuốc sinh học, hóa học được sử dụng tràn lan, vì vậy mà các gò mối cũng lần hồi bị đào thải.
Món ăn “ngon thấu trời xanh” này còn là kỷ niệm của nhiều người về một thời tuổi thơ đã qua nhưng bây giờ lại trở thành thứ xa xỉ.
Nấm mối chế biến món gì cũng ngon! Nấm mối kho lạt vặn chanh, bỏ ớt hiểm. Rau càng cua vườn có sẵn nhổ vào bóp giấm; rau cải trời và đọt nhãn lồng luộc sơ sơ chấm vào tô nấm mối mới múc ra còn bốc khói, đưa vào miệng... Nấm mối nấu canh lá cách và muối ớt. Màu nâu nâu của nấm mối, màu xanh của lá cách, màu đỏ của ớt hòa quyện, quyến rũ từng giác quan.
Nhưng đặc biệt nhất là nấm mối nướng lá cách. Lựa nấm mối vừa búp, gọt chân, rửa sạch quấn vào chiếc lá cách non để trên vỉ nướng với lửa than vừa phải, trở đi trở lại thường xuyên. Lá cách thấm lửa từ từ, mùi thơm mới đầu dìu dịu, đến khi lá cách cháy xém thì cũng là lúc nấm mối kịp chín, hai mùi thơm quyện vào nhau bát ngát, rồi lột lá cách ra, bóc tai nấm mối chấm vào muối ớt... Không chê vào đâu được!
Nhưng bây giờ còn đâu thứ đặc sản quý hiếm này! Mùa nấm mối mấy năm nay chỉ thấy người ta bán lai rai nhưng giá... trên trời, có thèm cũng chả dám mua. Vậy là phải ăn nấm mối bằng... tưởng tượng và tôi muốn “lây” cái thèm của mình cho nhiều người, trong đó có người bạn ở Cà Mau với nỗi buồn vô cớ, man mác và mông lung.
Ngọc Vinh
Chú thích: Nấm mối dân quê tôi thường gọi là núm mối.
