Nét độc đáo ở làng nghề khảm trai nghìn tuổi nức danh đất Bắc

Nét độc đáo ở làng nghề khảm trai nghìn tuổi nức danh đất Bắc

Thứ 6, 30/11/2018 | 07:00
0
Làng Chuôn Ngọ thuộc xã Chuyên Mỹ, huyện Phú Xuyên, Hà Nội là một trong những làng nghề nổi tiếng về nghề khảm trai. Với lịch sử ngót 1.000 năm, trải qua bao sóng gió thăng trầm, nghề khảm trai được người dân xã Chuyên Mỹ lưu truyền từ đời này qua đời khác và liên tục phát triển, tạo nên sức sống bền bỉ cho một làng nghề cổ ở Hà Nội.

Vị tướng truyền nghề cho làng

Theo truyền thuyết, nghề khảm ở Chuyên Mỹ do ông Trương Công Thành, một vị tướng dưới thời Lý truyền dạy cho dân làng Chuôn Ngọ. Thần phả đình làng Chuôn Ngọ kể rằng: Vào thời kỳ nhà Lý, về phía Nam kinh thành Thăng Long ở phường Ngọ, Chuyên Mỹ, huyện Quảng Uyên có đôi vợ chồng ông Trương Công Huy và bà Trần Thị Mai ước mong có một người con trai.

Một đêm bà nằm mộng thấy hào quang sáng rực, một con rồng trắng bay vào nhà hóa thành bông sen hương thơm ngát, bà hái lấy bông sen đó và coi như vật báu. Ít lâu sau bà mang thai và sinh hạ được một cậu con trai đặt tên là Thành.

Dân sinh - Nét độc đáo ở làng nghề khảm trai nghìn tuổi nức danh đất Bắc

Nghề khảm ở Chuyên Mỹ xuất hiện từ thời nhà Lý.

Ngay từ khi còn nhỏ, Trương Công Thành rất chăm chỉ học và nổi tiếng thông minh, năm 17 tuổi thi đỗ Thái Học Sinh và làm đến chức Tướng Công Phù Quảng Bá, được Lý Đạo Thành gả con gái là Lý Tố Hương cho.

Khi quân Tống sang xâm lược, ông được triều đình cử giữ chức Tây Đạo Tướng Quân Tham Tán, phò Nguyên Soái Lý Thướng Kiệt đem quân Bắc phạt.

Sau khi dẹp giặc, bờ cõi yên bình, Trương Công Thành từ quan, quy y Phật pháp và đi du sơn du thủy. Một lần trên bãi biển, ông bắt gặp một loài thủy vật nằm trên cát, không có ruột mà chỉ còn vỏ. Cậy lớp bên ngoài thì thấy vân ngũ sắc rất đẹp, ông mang về nhà để bày chơi.

Sau khi tìm hiểu kỹ trong sách thì thấy đó là con Xà Cừ. Trong một lần nhàn rỗi, thấy vỏ Xà Cừ có nhiều lớp với nhiều màu sắc khác nhau, ánh đẹp như ngọc, ông ghép thử vào câu đối sơn then, chữ cũ màu nâu thấy rất đẹp.

Ông tiếp tục ra biển lấy về nhiều con Xà Cừ nữa và làm nên một bức hoành phi một câu đối. Ông liền truyền lại cách làm cho dân làng Chuôn Ngọ. Nghề khảm xà cừ đã được hình thành từ đó.

Trải qua biết bao nhiêu đời không ai còn nhớ nữa, người dân thôn Chuôn Ngọ đã biết mài mỏng trai, ốc, biết làm ra cưa dũa và dao tách để làm dụng cụ. Càng ngày, nghề khảm càng phát triển, làm ra nhiều mặt hàng tinh xảo khác nhau như khay, hộp khảm, tranh khảm và nhiều mặt hàng khảm khác ra đời... Nét đặc sắc của tranh khảm trai Chuôn Ngọ mà hầu như chưa có nơi nào đạt được là những mảnh trai không vỡ, luôn phẳng, đục gắn xuống gỗ rất khít, tạo thành những đường nét tinh xảo. Chi tiết trang trí trên khảm trai cũng rất sinh động, đặc sắc và có hồn.

Công đoạn khảm trai

Nghề làm khảm trai gỗ có 6 công đoạn cơ bản, bao gồm: Vẽ mẫu cho bức tranh (vẽ trên giấy), cưa trai theo nét vẽ, đục gỗ và gắn trai vào gỗ (gắn bằng keo hoặc sơn ta), mài khảm, thể hiện đường nét và cuối cùng là dùng bột đen sơn ta để làm rõ các chi tiết của bức tranh. Sau khi để khô 1 ngày thì cho vào máy mài, và đánh vecni là công đoạn cuối cùng. Bên cạnh khảm trai còn có thêm khảm sơn mài. Để làm được nghề phải là người tỉ mỉ và kỹ tính, nhu mì.

Chất liệu khảm xà cừ thông thường được lấy từ trai, ốc. Vỏ trai được ưa chuộng là loại vỏ trai của trai ngọc môi vàng (Pinctada maxima), thường có kích thước lớn, mặt trong có lớp xà cừ dày màu óng ánh. Làng nghề cổ truyền thường có những tên riêng cho các loại trai như “trai cửu khổng” (tức bào ngư), “diệp xù”, “trai cánh”, “trai Nông Cống”. Tuy nhiên những danh từ này chưa được hợp nhất với tên khoa học.

Người thợ khảm trai dùng những mảnh vỏ trai để khảm (gắn) lên các đồ vật. Các công đoạn cần phải thực hiện khá tỉ mỉ: Vẽ họa tiết lên các mảnh vỏ trai, cắt gọt các họa tiết đó, can-ke họa tiết đã được cắt gọt lên nền vóc sơn, đục sâu nền vóc sơn để cẩn họa tiết trai vào, sơn kẹt lấp kẽ hở giữa vỏ trai và nền sơn, sơn thí toàn bộ nền vóc, để ủ trong buồng ẩm cho sơn khô, mài nền sơn thí để thể hiện rõ các họa tiết trai, sơn thí lần thứ hai, sơn khô lại mài như trên, sơn quang, ủ khô rồi mài đánh bóng, tách các họa tiết cho rõ nền vỏ trai, gọt tỉa bằng mũi dao trổ các chi tiết vẽ nhỏ trong mảng trai, xoa mực nho lọt vào các nét được khắc lõm.

Dân sinh - Nét độc đáo ở làng nghề khảm trai nghìn tuổi nức danh đất Bắc (Hình 2).

Nét tinh tế của nghề khảm trai Chuyên Mỹ.

Nghề khảm trai là một nghề đòi hỏi phải có trình độ thẩm mỹ cao và năng khiếu bẩm sinh. Công nghệ sản xuất có nhiều công đoạn phức tạp, thường được chuyên môn hóa rất cao như: Vẽ kiểu, dũa, đục, tác và đánh bóng.

Dù hiện tại công nghệ sản xuất đã hiện đại hơn như sử dụng máy để mài trai. Tuy nhiên, một tác phẩm nghệ thuật thật sự với các chi tiết tinh xảo lại đòi hỏi bàn tay khéo léo, tài hoa, óc sáng tạo phong phú – điều chỉ có thể đạt được khi người thợ nhẫn nại làm thủ công ở tất cả các công đoạn.

Họ miệt mài với những mảnh xà cừ, với từng thớ gỗ để gìn giữ hồn cốt dân tộc, tạo nên những tác phẩm sống mãi với thời gian.Chính vì vậy mà ở thôn Ngọ, truyền thống hiếu học, "nhất nghệ tinh, nhất thân vinh" và đoàn kết giúp đỡ lẫn nhau trong nghề nghiệp, tối lửa tắt đèn có nhau luôn được hòa quyện, xuyên suốt quá trình lịch sử của làng và của nghề.

Vươn ra thế giới

Giờ không còn chỉ là làng Chuôn Ngọ làm nghề khảm tranh nữa, mà dọc trục đường cả 7 làng trong xã Chuyên Mỹ đều tràn ngập cửa hàng bán đồ khảm trai ốc, đủ các hình loại. Có làng thì tách biệt hẳn, chỉ mua bán vật liệu trai ốc, chuyên cung cấp cho các xưởng làm tranh. Có làng chuyên làm tranh cỡ to. Có làng lại khảm tranh nhỏ hay đồ dân dụng.

Đường làng đã thành phố hàng. Nhà nào cũng bày hàng bán, nào là tranh thư pháp, tranh tích cổ, tranh tứ bình; hoặc các sản phẩm thường dùng trong sinh hoạt như hộp phấn, khay, bình, lọ, hay kể cả những hộp đựng tăm, thuốc lá, các-vi-dít, dây đeo cổ... Tất cả đều khảm hình ảnh hoa lá, tre trúc, chim muông bằng trai ốc tùy theo sở thích của người tiêu dùng, với giá cả hết sức đa dạng.

Sự phát triển làng nghề trong xã Chuyên Mỹ hơn 30 năm qua khá rầm rộ. Hàng xuất khẩu đi các nước và khắp các tỉnh, thành phố lớn trong cả nước. Đến 97% dân trong xã mưu sinh bằng nghề khảm trai ốc. Lực lượng lao động lên tới 5.000 người kể cả những công nhân ở các địa phương đến làm thuê.

Số nghệ nhân có tay nghề vững vàng, có tên tuổi trong làng ngày một đông. Thanh niên trong xã Chuyên Mỹ đều không đi đâu xa. Họ học khảm, học khắc ngay tại làng, làm giàu bằng chính nghề cha ông truyền lại.

Ngày nay, các sản phẩm khảm trai, ốc của Chuyên Mỹ ngày càng đa dạng, phong phú về mẫu mã nhờ sự tìm tòi, sáng tạo của người thợ dựa trên những bí quyết công nghệ hết sức nghiêm ngặt, tỉ mỉ và phức tạp được gìn giữ và phát triển qua nhiều thế hệ khác nhau.

Nguyên liệu dùng cho nghề khảm trai ngày nay ở Chuyên Mỹ gồm đủ loại không chỉ trong nước mà còn cả nhập của nước ngoài như Hồng Kông, Singapore, Indonesia... Sản phẩm khảm trai Chuyên Mỹ thể hiện tính độc đáo, trí tuệ của những người thợ thủ công, đồng thời phản ánh tính thời đại và tính hữu dụng cũng như tính thẩm mỹ, tạo nên một sản phẩm có giá trị nghệ thuật cao, được nhiều người ưa chuộng, trong đó có cả những khách hàng khó tính ở châu Âu, châu Mỹ.                                                

Thanh Bình

Chuyện thú vị ở ngôi làng 300 năm gắn bó với nghề đan mây, tre

Thứ 7, 24/11/2018 | 08:30
Nhắc tới xã Tăng Tiến, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang người ta không thể không nhắc tới ngôi làng chung thủy với nghề mây tre. Hơn 300 năm nay, từ người già đến trẻ vẫn miệt mài với việc tạo ra các sản phẩm như: Rổ, rá, thúng, mẹt...

Làng lạ Việt Nam: Giải mã "mật ngữ Tõi xưỡn" lưu giữ bí quyết 1 làng nghề

Thứ 5, 18/10/2018 | 20:30
Lạc vào làng Đa Chất (Phú Xuyên, Hà Nội), bất kỳ ai cũng sẽ nghĩ rằng mình đang nghe một thứ “ngoại ngữ” khác.
Cùng tác giả

GS. Nguyễn Anh Trí: Paracetamol hay chanh, sả không chữa được Covid

Thứ 4, 28/07/2021 | 19:45
GS.BS - Thầy thuốc nhân dân Nguyễn Anh Trí đưa ra một số khuyến cáo trước trào lưu tự phòng chữa bệnh Covid-19 tại nhà của một bộ phận người dân hiện nay.

ĐBQH Phan Đức Hiếu: Giảm lãi suất cần đi kèm khả năng hấp thụ vốn của DN

Thứ 2, 26/07/2021 | 07:19
Vị ĐBQH đoàn Thái Bình chia sẻ thẳng thắn về một số giải pháp thiết thực nhưng cũng rất thị trường để tiếp sức cho doanh nghiệp đang gặp khó khăn vì Covid-19.

"Chống dịch phải chấp nhận hi sinh một vài chỉ tiêu kinh tế"

Chủ nhật, 25/07/2021 | 14:42
Chúng ta kỳ vọng "mục tiêu kép", nhưng chống dịch như chống giặc, đòi hỏi phải hi sinh, sẽ có lúc một số chỉ tiêu không đạt được , Chủ tịch hiệp hội DNNVV nói.

ĐBQH: “Mọi người nói vui, nhờ có đường sắt trên cao mà nắng có chỗ che, mưa có chỗ trú”

Thứ 7, 24/07/2021 | 19:13
Đại biểu Đặng Ngọc Huy (đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Ngãi) phát biểu hài hước như vậy khi nói về thực trạng chậm tiến độ của một số dự án đầu tư công hiện nay.

Thu chi ngân sách: Thu tăng không đáng mừng, chi giảm lại đáng lo

Thứ 5, 22/07/2021 | 15:01
Do dự toán chưa sát thực tế, thu ngân sách 2019 tăng 10,1%; trong khi đó, chi ngân sách chỉ đạt 93,5% do nhiều dự án chậm triển khai…
Cùng chuyên mục

Tạm dừng hoạt động quán thu 500.000 đồng cho 1 giờ gội đầu

Thứ 5, 28/03/2024 | 19:55
Một quán gội đầu trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên-Huế đã bị tạm dừng hoạt động do có hành vi lấy của khách hàng 500.000 đồng cho 1 giờ gội đầu.

Bình Thuận: Nguy cơ thiếu nước sinh hoạt cục bộ

Thứ 5, 28/03/2024 | 19:31
Nguyên nhân chính xảy ra tình trạng thiếu nước ở tỉnh Bình Thuận, là do các xã khu vực nông thôn chưa được đầu tư công trình cấp nước.

Sắp hình thành khu dân cư hơn 10,4ha tiếp giáp trụ sở UBND Tp.Sầm Sơn

Thứ 5, 28/03/2024 | 19:00
Tp.Sầm Sơn đang gấp rút hoàn thành các thủ tục cũng như hạ tầng kỹ thuật liên quan để tiến hành đấu giá khu đất hơn 10,4ha, tiếp giáp trụ sở UBND thành phố này.

Tuyên dương nữ hộ lý nhặt hơn 5,3 triệu đồng trả lại người mất

Thứ 5, 28/03/2024 | 15:04
Trong khi làm việc, nữ hộ lý đã nhặt được một chiếc túi nhựa, bên trong chứa hơn 5,3 triệu đồng. Sau khi xác minh, chiếc túi đã được trả lại cho người mất.

Thông tin tiếp vụ bò cấp cho hộ nghèo bị chết ở Quảng Trị

Thứ 5, 28/03/2024 | 14:56
Bò được cấp hộ nghèo ít ăn cỏ, chỉ thích ăn bột, điều này khiến người dân gặp khó trong chăm sóc, chăn nuôi theo hình thức chăn thả.
     
Nổi bật trong ngày

Hà Nội xem xét kỷ luật 8 tổ chức, 28 đảng viên vụ cháy chung cư mini

Thứ 4, 27/03/2024 | 16:57
Ban Thường vụ Thành ủy Hà Nội thực hiện quy trình kiểm điểm trách nhiệm, xem xét hình thức kỷ luật 8 tổ chức Đảng, 28 đảng viên liên quan vụ cháy chung cư mini.

Dự báo thời tiết ngày 28/3/2024: Hôm nay có nắng nóng gay gắt?

Thứ 5, 28/03/2024 | 05:00
Tin tức dự báo thời tiết mới nhất trong hôm nay (28/3). Cập nhật tin tức dự báo thời tiết nhanh và chính xác nhất trên Người Đưa Tin.

Bản tin 28/3: Nhiều ngành sức khỏe "khát" thí sinh

Thứ 5, 28/03/2024 | 06:00
Nhiều ngành sức khỏe "khát" thí sinh; Phẫu thuật thành công ung thư đường tiêu hóa cho cụ bà 95 tuổi...

Hà Nội: Cận cảnh khu vui chơi được cải tạo từ giếng làng

Thứ 4, 27/03/2024 | 15:22
UBND quận Ba Đình (Tp.Hà Nội) đã cải tạo giếng làng ở tổ dân phố 3C phường Liễu Giai, ngõ 67 Văn Cao thành sân sân chơi cộng đồng phục vụ người dân.

Xe tải nổ lốp gây tai nạn trên cao tốc Mai Sơn - Quốc lộ 45

Thứ 4, 27/03/2024 | 12:51
Đang di chuyển trên cao tốc Mai Sơn - Quốc lộ 45, xe tải mang BKS 37C- 480.XX bất ngờ nổ lốp rồi bị ô tô tải đi phía sau tông trúng.