Mất lý trí, thường sẽ hành động sai lầm
Con giết cha, vợ giết chồng, bố giết con... những vụ thảm án trong gia đình liên tiếp xảy ra, ông nhận định ra sao về hiện tượng này?
Những vụ án như vậy thời gian gần đây đang lan nhanh trong xã hội. Nhà tâm lý như chúng tôi, ví nó là "bệnh dịch" không có thuốc đặc trị. Và, chúng ta đang phải cố gắng đi tìm thuốc đặc trị cho vấn đề này. Đặc biệt, thứ "bệnh" này lan nhanh ở thế hệ trẻ, vì người trẻ về mặt tâm lý học là khó trấn tĩnh và dễ bị kích động. Chỉ một câu nói, một cử chỉ là tâm lý của họ cũng dễ dàng thay đổi từ trạng thái bình thường sang trạng thái bị kích động.
Như ông nói, hiện tượng này thật sự đáng lo ngại trong thế hệ trẻ?
Chúng tôi nói thế hệ trẻ không chỉ là ở độ tuổi từ 18-20 mà còn ở trên mức tuổi đó một chút vẫn là thế hệ trẻ. Trong thế hệ trẻ, đặc biệt là nam giới khi bị tác động mạnh, họ mất lý trí, khiến họ trở thành những kẻ bất cần. Mà đã là người bất cần thì ngay tính mạng của mình, họ cũng không cần thì làm sao chúng quan tâm đến tính mạng người khác được.
Yếu tố thứ hai là khi kích động, họ trở thành những người "điên". Chỉ cần nói thêm một câu với người "điên" thì họ sẽ đánh lại người khác và làm những việc vô thức!?. Mà những việc làm lúc con người vô thức thì không ai có thể lường trước được hậu quả?!. Bản năng tự vệ khi bị kích động khiến con người "điên" mất hết lý trí dẫn đến hành động sai lầm.
Nhà nghiên cứu tâm lý Nguyễn An Chất.
Theo như những phân tích của ông thì người trẻ gây hoạ là khó tránh khỏi?.
Đó chỉ là một đặc điểm tâm lý nổi trội của người trẻ. Bên cạnh đặc điểm tâm lý dễ bị kích động cộng với nhận thức ngoài xã hội hiện tại khiến những vụ việc tương tự sẽ vẫn xảy ra.
Ông có thể nói rõ hơn về điều này?
Nhận thức hiện nay của đa số người trẻ khác quá nhiều so với giáo dục gia phong, gia đạo. Đặc biệt, bệnh hình thức đang phổ biến. Trong xã hội, người ta "đo" nhau bằng những thứ thiên về hình thức bên ngoài quá nhiều. Hình thức về ăn mặc, xe cộ, hình thức cả về câu nói và nguy hiểm hơn là người ta đang đưa những thứ hình thức đó để đánh giá về con người. Người xưa từng có câu: "Ra đường võng dáng nghênh ngang/ Về nhà hỏi vợ cám rang đâu mày?". Buồn là hiện tượng này bây giờ lại khá phổ biến.
Hiện nay, kể cả những người được gọi là doanh nhân thì nợ ngân hàng đến cả nghìn tỷ đồng nhưng nay ô tô này, mai ô tô khác. Họ nghĩ họ rất nhiều tiền!. Những người nhỏ hơn, ở tầng lớp thấp hơn cũng cố gắng như thế để thể hiện mình làm những việc người khác phải tuân theo mình. Ai không biết đủ, biết dừng thì đều vi phạm cả.
Nhu cầu của con người thì lớn như thế, trong khi xã hội có rất nhiều cái tác động đến con người. Như là điện thoại đẹp, quần áo hàng hiệu... Những cái đó tác động khiến cho giới trẻ thấy chúng luôn thiếu thốn, khiến chúng thấy quá thiệt thòi mà lỗi là do bố mẹ gây nên! Chúng cho rằng do bố mẹ kém cỏi, không biết luồn lách. Một điểm nữa là những người trẻ thấy xã hội quá bất công bởi sự chênh lệch giàu nghèo. Đặc biệt là những người từ 20 tuổi trở lên nhìn rất rõ rằng nhiều người giàu lên không phải bằng bàn tay khối óc mà do luồn lách. Những thứ đó phản chiếu vào trong tâm lý của đối tượng này, càng phản chiếu nhiều càng dễ nổi lên bất ổn định về tâm lý khiến chúng dễ làm bừa, cộng thêm với phim ảnh, internet...
Sự đòi hỏi đang là xu thế thượng tôn
Như phân tích của ông thì nguyên nhân là do thực tại xã hội?
Thực tế xã hội là một trong những nguyên nhân gây nên "bệnh dịch" này. Nhưng theo tôi, nguy hiểm nhất hiện nay là nhiều người trẻ không còn nhận thức "công cha như núi Thái Sơn" nữa mà chúng nghĩ bố mẹ đẻ ra là phải nuôi chúng. Nhiều đứa trẻ đến trung tâm chúng tôi và nói: "Cháu có biết cháu ra đời đâu. Chẳng qua là bố mẹ cháu thích nhau thì có cháu. Bố mẹ cháu phải có trách nhiệm chứ! Nói cháu không được, phải cho cháu ăn, phải cho cháu đầy đủ mọi thứ". Nhận thức đó là cực kỳ nguy hiểm. Buồn một điều là nhận thức này đang tràn lan không chỉ ở thành thị mà còn ở cả các vùng nông thôn, miền núi, con các giới từ công nhân, trí thức đến doanh nghiệp... đều có mầm mống tư duy như thế. Nó phản ánh một điều là sự kính trọng đối với bố mẹ giảm đi rất nhiều.
Nhận thức lệch lạc, thiếu thuần phong mỹ tục, thiếu đạo lý khiến cho các giá trị sống trong gia đình giảm đi, thậm chí ở nhiều nhà còn bị biến mất. Sự đòi hỏi ở giới trẻ đang là xu thế thượng tôn. Như nhiều người trẻ đi chùa, đền để lễ có phải vì kính trọng Thánh, Phật, có phải để học tập cách sống của Phật đâu!?. Chúng đến để hy vọng Thánh và Phật ban cho một cái gì đó. Nhận thức lệch lạc sai trái đến mức cực độ như vậy tác động đến diễn biến của chúng dẫn đến hành động sai. Nó khiến cho những người nhiều tuổi nhức nhối, nhưng ai có thể giảm tải điều đó?. Ai cũng thấy, ai cũng nhận thấy nhưng chẳng ai chịu trách nhiệm về điều này cả!.
Nói như ông thì gia đình đang mất dần vị thế trong việc giáo dục con cái?
Lão Tử có nói một câu: "Bất ngôn chi giáo" (tức không nói là dạy). Bây giờ, ở các gia đình thường không thể hiện được điều này. Lão Tử muốn nhấn mạnh là cha mẹ phải làm gương cho trẻ bằng hành động, cử chỉ, bằng cách ứng xử. Hiện nay, trong nhiều gia đình khi ngồi với nhau, bàn rất nhiều cách để kiếm tiền, đặt đồng tiền là giá trị lớn nhất. Nó thể hiện ra trong cách nhận định về một con người như ông A, ông B giỏi quá, ông ý giàu quá thì khen còn những người làm "chân chỉ hạt bột" nhưng không giàu được, không có tiền... lại bị được cho là dốt nát. Mọi người chỉ biết ông kia có ô tô, nhà to cửa rộng thì bảo họ tài giỏi là mục tiêu đi tới chứ không phải là ở nhân cách hay đạo đức.
Sự chia sẻ trong gia đình giờ có nhưng các thế hệ ngồi trao đổi với nhau không phải bàn về gia phong, gia đạo mà bàn về cái khác. Trong các gia đình hiện nay, khi trẻ có những điều chưa vừa ý thì có hai khuynh hướng ứng xử của người lớn. Một là khuyên răn, hai là bắt buộc. Khuyên răn thì các cháu cũng không nghe vì hành động, cử chỉ của bố mẹ có hợp với điều bố mẹ khuyên răn đâu. Bắt buộc mà trái suy nghĩ của chúng, trái với trí lực thì, chúng không nghe. Cứ như thế, chúng mất đi tri âm, tri kỷ trong gia đình. Cái đó giờ mỗi gia đình đều thiếu hụt, nếu có trao đổi thì lại biến sang dạng khác, một kiểu trao đổi khác lệch về nội dung, lệch về mục tiêu.
Xin cảm ơn ông!
Đỗ Thơm- Hương Lan (Thực hiện)
