Đồng bào bản địa Tây Nguyên nghìn đời đã tạo dựng, gìn giữ bồi đắp kho tàng văn hóa quý giá, đặc sắc qua Luật tục, Sử thi, Truyện cổ… Thế nhưng bên cạnh những giá trị tích cực, còn đó mảng tối tâm linh đày đọa nhiều phận người bi thảm nhất. Ma lai là một minh chứng.

Rừng ma - câu chuyện ngỡ đã thành quá vãng với đồng bào dân tộc Cơ Tu, Vân Kiều hay Tà Ôi giữa đại ngàn Trường Sơn vùng Quảng Nam đến Quảng Bình, nhưng dẫu ánh sáng văn minh soi rọi đến từng ngõ ngách, bản làng biên ải thì rừng ma vẫn là nỗi ám ảnh dai dẳng...

Trong cuốn “Những kẻ săn máu” viết về các tập tục của người Cơ tu, tác giả người Pháp Le Pichon kể rằng khi đi lại thường xuyên ở phía trên đồn An Điềm, ông thường gặp những người làng Yều (Le Pichon viết là làng Yêu) đeo dây chuyền làm bằng một cái nút chai thủy tinh để trừ tà ma, bệnh tật.

Ông Hoàng Ngọc Trương, nguyên chủ tịch UBND thị trấn Vinh Quang (Hoàng Su Phì, Hà Giang) kể rằng, suốt mấy thế kỷ, người Hán, thậm chí quân đội nhà Thanh kéo sang khu vực Tây Côn Lĩnh khai thác gỗ ngọc am rất nhiều. Họ hạ những cây ngọc am lớn, chôn xuống lòng đất và đánh dấu địa điểm. Khi nào cần dùng đến thì họ sang đào lên chở ngọc am về.

Trên chuyến xe đò từ TP. Đông Hà (Quảng Trị) lên cửa khẩu Lao Bảo, người phụ nữ ngồi cạnh đã gợi mở cho tôi một câu chuyện đau lòng nhưng có thật về “bùa yêu”.

Thuộc hàng nghìn điệu nhạc cổ, biết chơi, làm và sửa bất cứ nhạc cụ nào của các đồng bào dân tộc thiểu số, già Kê Xâr được xem như báu vật sống của đồng bào Tà Ôi, là cây đại thụ văn hóa giữa rừng già Trường Sơn.

Ông già Chameleau hát cho tôi nghe về giấc mơ Chapi. Có một giấc mơ bất diệt ngân lên trong sâu thẳm đại ngàn. Ma Nới nằm biệt lập với thế giới bên ngoài, nơi đây 100% là đồng bào dân tộc Raglai. Ít ai biết rằng, bài hát Giấc mơ Chapi của nhạc sĩ Trần Tiến ra đời lấy cảm hứng từ vùng đất Ma Nới này.

Ông được mệnh danh là vị cứu tinh của voi. Ông có thể bắt mạch được tất cả các loại bệnh của một con voi và chữa cho chúng lành lặn, khỏe mạnh. Ông lại là "ông mai, bà mối" se duyên cho những cặp voi "thầm thương trộm nhớ" nhau.

Hơn 30 năm lặn lội săn tìm cổ vật, ông Alăng Linh (52 tuổi, trú thị trấn Prao, huyện Đông Giang, Quảng Nam) đã sưu tập cho mình một bảo tàng đồ cổ quý hiếm có tuổi đời hàng trăm năm tuổi.