Tục lệ cúng ngày Tết khác lạ
Bắt đầu từ ngày 25 tháng Chạp, khắp làng trên, xóm dưới, đồng bào dân tộc người Dao đỏ tại xã Viễn Sơn, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái đã bắt tay vào mổ lợn béo, gà trống thiến, làm bánh chưng… Mỗi dòng họ trên đất “kinh đô” quế chỉ được chọn một ngày đẹp để cúng theo đúng như phong tục.
Thật may mắn, chúng tôi được “diện kiến” ông Triệu Tiến Bảo (61 tuổi), một trong những người có nhiều tâm huyết với việc gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc Dao đỏ. Ông Bảo kể rằng, từ nhiều đời nay, phong tục đón Tết và nhiều phong tục khác của người Dao đỏ vẫn được duy trì và truyền từ đời này sang đời khác.
Ông Triệu Tiến Bảo - người nắm rõ phong tục đón Tết người Dao đỏ
“Người Dao đỏ chuẩn bị đón Tết khá công phu. Bắt đầu từ 25 tháng Chạp, nhà nào cũng cử người đi lên rừng hái lá về gói bánh chưng, bánh chưng phải được gói vuông, đẹp thì mới được bày lên bàn thờ cúng tổ tiên.
Người Dao đỏ có một điều đặc biệt, mỗi dòng họ chỉ được chọn một ngày hợp với dòng họ mình để cúng. Như họ Triệu chúng tôi thì chọn ngày Dần. Con cháu những đời sau cứ lấy ngày này để cúng trong dịp Tết. Theo phong tục của người Dao đỏ, người trong dòng họ không được cúng lấy mà phải nhờ người làng, nhờ thầy cúng hộ.
Cũng theo ông Bảo, những ngày Tết của người Dao đỏ chỉ có bánh chưng, thịt gà là hai món chính, nhưng cũng cần phải chuẩn bị kỹ lưỡng. Trước sự có mặt của các thành viên trong dòng họ, thầy cúng sẽ làm lễ giải hạn, xua đi tất cả rủi ro và tạ ơn tổ tiên đã phù hộ trong năm cũ.
Sau đó cầu xin sức khỏe, may mắn và sự bình an cho tất cả mọi người, xin cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, trâu bò lợn gà khỏe mạnh. Đêm giao thừa, già trẻ trai gái đều mặc những bộ trang phục truyền thống đẹp nhất nhưng không được ra khỏi nhà đi hái lộc cầu may. Họ sẽ quây quần bên nhau, chờ thời khắc giao thừa để chúc Tết và mừng tuổi nhau, nếu không sẽ ra ngoài sân ngắm trăng, ngắm sao.
“Vào mùng 1 Tết, mỗi gia đình sẽ chuẩn bị một con gà để cúng tổ tiên trước khi đến các gia đình trong họ chúc nhau ngày Tết. Người Dao đỏ chúng tôi sẽ đón khách xông nhà bằng 6 chén rượu. Nhưng có một điều kiêng kị, chúng tôi không đón khách là những người năm trước làm ăn thất bát, gặp xui xẻo, không đón trẻ con. Phải là thanh niên trai tráng, ăn mặc đẹp thì mới cho vào xông đất.
Những điều này, con cháu trong dòng họ phải ghi nhớ thật kỹ. Vì thế mà hàng năm, chúng tôi thường tổ chức các buổi học cho con cháu về văn hóa, những phong tục tập quán của người Dao để lớp trẻ không quên đi những tập tục của cha ông trước đây”, ông Bảo chia sẻ.
Tết nhảy – nét văn hóa độc đáo
Ngày mùng 1 Tết, người Dao đỏ đi thăm hỏi, chúc Tết mọi gia đình trong họ tộc và những nhà thân cận. Đến ngày mùng 2, mọi người được tự do đi chúc Tết bạn bè gần xa, đi chơi xuân và tổ chức một ngày Tết độc đáo – Tết nhảy.
Với người Dao đỏ, Tết nhảy luôn được giữ và xem như một báu vật. Cứ mỗi dịp Tết đến, xuân về, con cháu trong dòng họ bắt đầu tụ tập nhảy múa theo đúng bài bản. Tết nhảy của người Dao đỏ được chuẩn bị khá công phu. Trước Tết nam nữ phải luyện những điệu múa cổ truyền, phụ nữ phải chuẩn bị quần áo mới cho cả nhà. Sau đó sẽ tổ chức Tết nhảy từ mùng 1 đến 15 Tết. Tết nhảy bắt đầu từ bàn thờ tổ, sau đó, những người trong thôn chọn một bãi đất trống để tổ chức, ôn lại truyền thống và phong tục, bản sắc văn hóa của dân tộc, của thôn bản mình.
“Tết nhảy của người Dao có từ xa xưa và đến nay vẫn được con cháu lưu giữ, phát triển. Năm nào người Dao đỏ Viễn Sơn cũng tổ chức rất đông vui. Ông thầy đến cúng thần linh, thổ địa, cầu cúng tổ tiên sau đó lên đồng, nhảy lửa, nhảy qua than hồng.
Cả trăm người mới chọn được một người có thể nhảy được quanh than hồng thôi. Còn thanh niên trong thôn bản thì chia thành từng tốp để ca hát, nhảy múa và chơi các trò chơi dân gian như đánh quay, đánh yến, ném còn, kéo co. Đây cũng là dịp để các nam thanh nữ tú người Dao có cơ hội gặp gỡ, ướm lời nhau qua những bài hát tỏ tình, giao duyên”, ông Bảo cho biết thêm.
Tết nhảy của người Dao Đỏ
Trong Tết nhảy, người Dao đỏ còn hát các điệu hát nói về công lao của đấng tổ tiên, sự tích dòng họ, các sinh hoạt cấy trồng, dệt vải, săn bắn. Tết nhảy của người Dao đỏ được tổ chức 3 ngày 3 đêm liên tục, nam thanh nữ tú quây quần bên bếp lửa hồng vừa nhảy vừa hát những bài có nội dung ấm no, hạnh phúc. Mọi người sẽ ăn uống, chúc tụng nhau những lời tốt đẹp nhất trong năm mới.
Chia tay ông Bảo khi trời đã xế chiều, bên kia sườn núi chúng tôi nghe thấy tiếng trai gái trong thôn bản đang gọi nhau đi múa, hát để chuẩn bị đón Tết và phát huy những văn hóa vốn có của người Dao đỏ.
Trao đổi với PV, ông Bàn Phúc Hín – Chủ tịch UBND xã Viễn Sơn cho biết: Cứ mỗi dịp tết đến xuân về, các đôi nam thanh nữ tý đồng bào Dao đỏ lại hát Páo Dung, đây cũng là nét văn hóa đặc sắc của người Dao. Tết đến họ lại rủ nhau đi hát từ bản này sang bản khác. Chúng tôi sẽ cố gắng lưu giữ, phát huy những văn hóa đặc sắc này của người Dao đỏ và truyền dạy lại cho những thế hệ mai sau”.
Mai Hằng
