Trong “thế giới” nhà mồ (nơi an táng cho người mất) của người J’rai ở Tây Nguyên luôn chứa đựng sự huyền bí. Theo phong tục tập quán, quan niệm của người dân tộc thiểu số nơi đây, chết chưa phải là hết.
Khi chết, linh hồn vẫn trú ngụ xung quanh các nhà mồ. Linh hồn vẫn phải ăn uống, vẫn phải có của để dành. Hàng ngày, người sống vẫn phải mang cơm nước đến khu nhà mồ để nuôi người chết. Trong nhà, trong làng có chuyện gì là đêm đến người nhà vẫn ra khu nhà mồ tâm sự cùng các linh hồn.
Tượng nhà mồ hình ảnh quen thuộc trong các khu nhà mồ của người bản địa tại Tây Nguyên
Đến khi làm lễ bỏ mả, linh hồn người chết mới rời khỏi dương gian về với thế giới bên kia. Từ đây, người sống sẽ không còn lưu luyến gì linh hồn của người chết. Trước khi làm lễ bỏ mả, người trong làng phải lên rừng chọn các khúc gỗ tốt, tạc các bức tượng nhà mồ để mục đích là theo hầu các linh hồn ở thế giới bên kia.
Làng Ghè, xã Ia Dơk, huyện Đức Cơ (Gia Lai), một trong ít ngôi làng ở Tây Nguyên còn có nhiều người biết tạc tượng nhà mồ. Tượng nhà mồ được các nghệ nhân tạc ra trong các dịp tổ chức lễ bỏ mả. Ngày bỏ mả, trong làng từ ngày này qua ngày khác, mọi người luôn tràn ngập trong hơi men rượu cần .
Già Kpuih Hyom tiếp chúng tôi trong căn nhà rông của làng vui vẻ chia sẻ, già vừa làm lễ bỏ mả cho người nhà xong. Lễ bỏ mả dân làng đến góp heo, góp rượu còn nhà già làng làm hẳn 3 con bò.
Những bức tượng nhà mồ thể hiện đầy cảm xúc.
Nói về công đoạn tạc tượng nhà mồ để chuẩn bị cho lễ bỏ mả, già Kpuih Hyom cho biết, tượng nhà mồ là thứ không thể thiếu. Lễ bỏ mả, già đã phải nhờ hàng chục thanh niên trước đó cả tuần vào rừng tìm gỗ về tạc tượng. Gỗ được tìm về để xung quanh n
