Các bác sĩ, y tá ở Kabul và Jalalabad cho biết, gần đây số lượng các vụ tự thiêu tăng lên, phần vì dân số tăng sau khi 2 triệu người tị nạn trở về, phần vì các nhóm nhân quyền, bệnh viện và chính phủ thống kê được. Hệ quả và thay đổi xã hội của nhiều thập kỷ chiến tranh, nghèo đói và mù chữ ở Afghanistan cũng làm sức ép truyền thống đối với phụ nữ trẻ tăng lên.
Ủy ban Nhân quyền độc lập Afghanistan, vừa được thành lập gần đây, đã ghi lại 40 vụ tự thiêu trong 6 tháng năm 2011 ở Herat, thành phố phía tây với nửa triệu dân. Karima Karimi, một nhân viên cơ quan này, nghi ngờ con số thực tế còn cao hơn và Tổng thống Hamid Karzai đã ra lệnh điều tra. Các quan chức ủy ban cho biết, ước tính Afghanistan có hàng trăm vụ tự thiêu mỗi năm là thông tin đúng.
Theo Bộ Các vấn đề Phụ nữ Afghanistan, tổng cộng 103 phụ nữ đã tự thiêu trong khoảng thời gian từ tháng 3/2009 tới tháng 3/2010. Không ai nắm rõ con số thực tế, vì rất khó thu thập được số liệu ở đất nước này.
"Hơn 80% những trường hợp tự sát bằng cách này không thể cứu sống được", bác sĩ Wazir - trưởng khoa bỏng tại Bệnh viện Istiqlal ở Kabul - cho biết. Ông tin rằng, đa số những người như Fawzia đã không tới bệnh viện. Trong một số vụ, các gia đình quá xấu hổ hoặc sợ bị truy tố nên không dám trình báo.
"Tình trạng đó không chỉ xảy ra ở Herat, mà trên toàn lãnh thổ Afghanistan", Thứ trưởng Các vấn đề phụ nữ Soraya Rahim nhận định sau khi hoàn thành chuyến công tác điều tra của chính phủ tới Herat.
"Ở các tỉnh khác nhau thì hình thức cũng khác nhau. Một số chị em uống thuốc, một số cắt cổ tay. Một số thắt cổ hoặc tự thiêu". Bà Rahim cho rằng, lý do đóng vai trò quan trọng, đó là truyền thống đám cưới sắp đặt.
Và thường họ tự thiêu, vì dầu rất dễ kiếm. Ở khu vực đông dân cư phía đông Afghanistan, trưởng khoa gây mê Bệnh viện công số một Jalalabad Muhammad Naseem cho biết, trung bình bệnh viện nhận 20 ca bỏng mỗi tháng, trong đó 2-3 là tự thiêu. Số còn lại là tai nạn gia đình, phần lớn do sức nóng từ bếp gas hay bếp dầu hoặc đèn dầu làm các bà mẹ và trẻ em bị thương. Y tá thì thấy rằng hiếm khi các ông chồng tới thăm vợ con đang phải điều trị trong bệnh viện.
Những phụ nữ có học thức ở thành phố, số bị chính phủ Taliban đàn áp, đã được hưởng lợi từ những thay đổi ở Afghanistan. Nhiều người đang làm việc và học tập. Tuy nhiên, ở các làng xã và khu vực bộ lạc xa xôi, trật tự mới chưa cải thiện thân phận thấp kém lâu nay của phụ nữ.
Con gái thường bị các gia đình ép buộc lấy chồng, để trao đổi con dâu, bồi thường nợ nần hay tội ác. Có khi tuổi chú rể gấp 2-3 lần cô dâu. Khi kết hôn, các cô gái trẻ đến sống với nhà chồng, nơi mẹ chồng quản lý chuyện gia đình. Thường thì họ được coi không hơn gì một nguồn lao động mới.
Theo bà Ghaffar- Giám đốc Tổ chức phi chính phủ Hỗ trợ nhân đạo cho Phụ nữ và Trẻ em (HAWCA) trụ sở ở Kabul cho hay, những gì phụ nữ ở Afghanistan cần khẩn thiết nhất không chỉ là luật pháp và các dịch vụ bảo vệ họ mà còn cả ý thức rằng họ có một con đường thoát khổ - thông qua tư vấn, li dị, các khu nhà an toàn và nhiều biện pháp khác. "Khi họ nghĩ không còn lựa chọn nào khác, họ sẽ tự thiêu sống mình", bà Ghaffar quả quyết.
Hải Hiền
