Nếu như ở thành thị và nhiều vùng miền khác, những ngày này, các cổng trường cấp 3 thường đông nghẹt phụ huynh đưa con đi thi, “trực chiến” cùng thí sinh, lo lắng, áp lực... thì ở vùng biên này, mọi hoạt động diễn ra bình thường.

Học trò ở đây tự đến, tự về, hiếm khi thấy bóng dáng phụ huynh đưa con đến trường, hay “sốt ruột” mà đứng quanh điểm thi.

Có thí sinh đến làm thủ tục muộn, quần áo lem luốc, chân tay lấm lem, hớt hải tìm phòng thi. Giám thị hỏi vì sao đến muộn, em trả lời vội vã: “Mải tra ngô!”.

Các thầy cô bản địa giải thích rằng: “Nhiều phụ huynh còn không biết hôm nay con thi tốt nghiệp... Việc có tốt nghiệp hay không, đối với nhiều gia đình, nhiều phụ huynh và học sinh không mấy quan trọng, rồi cũng về làm ruộng, rồi đến tuổi cũng dựng vợ, gả chồng... Buồn quay quắt!”.

“Ở vùng đất Phiêng Khoài còn quá nhiều khó khăn vất vả, sự học của các em học sinh dân tộc vì thế cũng còn quá nhiều điều để nói. May mắn vì 19 em học sinh đã bày tỏ nguyện vọng muốn xét tuyển đại học để tránh được từng ấy trường hợp tảo hôn hoặc kết hôn cận huyết. Con số đó đã cao hơn rất nhiều con số của chục năm về trước”, đó là chia sẻ của chị Vũ Thị Ánh, một người con của Phiêng Khoài, nay đã trở thành phóng viên trở về phục vụ tỉnh nhà, sau khi đọc được những dòng nhật ký “gác thi” của cô Giang.

Học lực của đa số học sinh nơi đây chỉ ở hạng trung bình và kém. Số thí sinh làm được bài rất ít, hiếm hoi mới có em xin thêm giấy, làm sang tờ thứ 2 môn Ngữ văn. Còn các môn thi trắc nghiệm, hầu hết đều tô không bỏ sót câu nào nhưng phần nhiều là kết quả của trò may rủi, có em tung cục tẩy thay xúc xắc để chọn đáp án…

Chỉ từng đó những nét phác thảo, người “gác thi” đến từ “miền xuôi” trong mấy ngày ngắn ngủi qua đã ký họa nên một tác phẩm khá chân thực về diện mạo giáo dục nơi đây, với những mảng sáng tối dập dờn, mà có lẽ, mảng tối đang dần lấn lướt những mảng sáng le lói.

Cũng chẳng riêng gì Phiêng Khoài, nhiều xã khác, huyện khác tại Sơn La, hay thậm chí, tại nhiều tỉnh vùng cao, giáp biên khác, giáo dục cũng mang một nét buồn tương tự. Nhiều gia đình chỉ cần con lao động chân tay từ tấm bé, kiếm ra tiền, lập gia đình, thế là ổn định!

Chẳng mấy ai muốn con đi học chữ nhiều, thầy cô bản địa đến tận nhà vận động mãi cũng chỉ cho con đi học hết cấp 2, hay cố lắm là hết cấp 3 thì nghỉ. Học sinh quyết định học đại học, hoặc được gia đình đồng ý cho học đại học cũng chỉ vỏn vẹn đếm trên đầu ngón tay…

Bù lại những thiếu thốn tình cảm, quan tâm của gia đình vì miếng cơm manh áo, các học trò nơi đây nhận được tình yêu thương và lo lắng của thầy cô đến mức khó tin với người lần đầu chứng kiến. Đầu mỗi buổi thi, các thầy phân công nhau điểm danh, xem thí sinh nào còn chưa đến để gọi điện hoặc đi đón... Buổi thi nào không có học sinh nào đến muộn, bỏ thi là cả hội đồng thở phào, nhẹ nhõm.

Có thí sinh bị tai nạn giao thông, tưởng phải bỏ thi, nhưng thầy cô đến động viên gia đình, cho mượn phòng trọ gần trường để sinh hoạt trong các ngày thi. Nhiều thầy cô thuộc “nằm lòng” hoàn cảnh, lý lịch của học sinh”.

Những người thầy, người cô như thế chẳng phải là một dấu ấn rất đỗi bình dị mà tỏa ánh sáng đẹp trong bức tranh giáo dục nước ta hay sao?

Cô Giang chia sẻ thêm: “Đời sống của người dân nơi đây còn nhiều khó khăn, nên bữa sáng thường không được để tâm đến nhiều, không ít học sinh vốn không có thói quen ăn sáng.

Thương các em đến trường thi mà bụng đói, Đoàn Thanh niên xã phối hợp với Đội cảnh sát giao thông đóng trên địa bàn xã đã chuẩn bị các suất ăn mỗi sáng cho các em trong suốt mấy ngày thi. Mỗi em được phát một hộp xôi có ruốc, một chai nước, một hộp sữa và khăn lạnh”.

“Tình người Phiêng Khoài khiến mỗi cán bộ làm thi đến từ nơi xa đều cảm thấy ấm lòng... Tình người cũng ấm áp và ngọt ngào như men rượu nơi đây, rượu càng uống càng ngấm, tình người càng ở càng say!”, nữ giảng viên vẫn còn man mác khi chia tay điểm thi trở về Thủ đô sau khi kỳ thi THPT Quốc gia chính thức khép lại.