Nằm ở vùng núi Tây Bắc, Sơn La được thiên nhiên ưu đãi với khí hậu đa dạng, đất đai màu mỡ và địa hình phù hợp cho nhiều loại cây trồng. Sự phân hóa về độ cao đã tạo điều kiện để tỉnh phát triển đồng thời cả cây ăn quả ôn đới lẫn nhiệt đới, điều mà ít địa phương trong cả nước có được. Nhờ đó, nông nghiệp Sơn La nhiều năm qua đã không ngừng mở rộng về cả quy mô và chất lượng thông qua đa dạng hóa sản phẩm, từ xoài, nhãn, mận hậu, chanh leo đến cà phê, chè và cây dược liệu…

Trong vài năm trở lại đây, Sơn La đã đẩy mạnh chuyển đổi cơ cấu cây trồng, ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất và xây dựng chuỗi giá trị bền vững. Hàng nghìn hecta cây ăn quả được cấp mã số vùng trồng, truy xuất nguồn gốc, đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu sang các thị trường khó tính như EU, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc. Nhiều sản phẩm đã trở thành thương hiệu mạnh như xoài Yên Châu, mận hậu Bắc Yên hay chè hữu cơ Mộc Châu.

Không chỉ mang lại thu nhập ổn định cho người nông dân, nông sản Sơn La đang từng bước khẳng định vai trò trụ cột trong nền kinh tế địa phương, góp phần thúc đẩy phát triển nông thôn, giảm nghèo bền vững và nâng tầm vị thế nông nghiệp Tây Bắc trên bản đồ cả nước.

Trong một thập kỷ vươn lên nhờ nông nghiệp, Sơn La luôn duy trì mức tăng trưởng kinh tế dương, 6 tháng đầu năm 2025 tiếp tục tăng trưởng trên 8%. Đây là những con số khẳng định tính ổn định và năng lực điều hành kinh tế địa phương, đồng thời tạo nền tảng cho việc thực hiện thắng lợi các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Bên cạnh đó, tỉnh giữ vững vai trò của nông nghiệp trong cơ cấu kinh tế, lấy nông nghiệp làm điểm tựa xuyên suốt.

Một trong những dấu ấn quan trọng là kết quả triển khai các chương trình mục tiêu quốc gia gắn với giảm nghèo bền vững. Tỉ lệ hộ nghèo giảm bình quân gần 4% mỗi năm, thu nhập bình quân đầu người đạt hơn 61 triệu đồng/năm, vượt mục tiêu tỉnh đề ra trong giai đoạn 2015-2025.

Với hơn 100.000ha diện tích đất sản xuất nông nghiệp, trong đó có hơn 85.000ha cây ăn quả, Sơn La hiện là vùng sản xuất nguyên liệu nông nghiệp lớn của cả nước. Đặc biệt, tỉnh đã hình thành các vùng chuyên canh xoài, nhãn, chanh leo, mận hậu, cà phê… nhờ triển khai Nghị quyết số 05-NQ/TU từ năm 2015 về phát triển nông nghiệp hàng hóa. Chủ trương phát triển cây ăn quả trên đất dốc không chỉ cải thiện sinh kế người dân miền núi, giảm đói nghèo mà còn góp phần chống xói mòn, bảo vệ môi trường sinh thái.

Chia sẻ với Người Đưa Tin, ông Vương Văn Hải - Chủ tịch Hội Cà phê tỉnh Sơn La cho biết, để phát triển bền vững và xây dựng thương hiệu cho sản phẩm nông nghiệp nói chung, cà phê Sơn La nói riêng, điều cốt lõi là phải có sự liên kết chặt chẽ giữa doanh nghiệp, hợp tác xã và người dân.

Dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của chính quyền và vai trò tham mưu từ các hiệp hội ngành hàng, cà phê Sơn La đang đi đúng hướng phát triển ổn định, có chiều sâu và tạo được mối quan hệ gắn bó khăng khít giữa các bên trong chuỗi giá trị.

Ngay từ những năm đầu thập niên 1990, khi tỉnh bắt đầu phát triển cây cà phê theo hướng tập trung, chính quyền đã thành lập công ty cà phê nhà nước để hỗ trợ người dân về kỹ thuật trồng trọt, chế biến và tiêu thụ sản phẩm. Từ nền tảng đó, các hợp tác xã, vùng chuyên canh và tổ nhóm sản xuất, chế biến từng bước hình thành, tạo nên hệ thống sản xuất cà phê tương đối bài bản và chuyên nghiệp.

“Tỉnh và Hội rất quan tâm đến việc quảng bá, xây dựng thương hiệu. Làm sao để sản phẩm người dân làm ra tiêu thụ hết với giá tốt, đó là cách giúp bà con yên tâm gắn bó với cây cà phê”, ông Hải chia sẻ.

Bên cạnh bài toán thị trường, định hướng phát triển cà phê Sơn La còn tập trung vào yếu tố bền vững lâu dài. Theo ông Hải, để duy trì vị thế và mở rộng xuất khẩu, ngành hàng này cần sản xuất theo hướng xanh, sạch, tuân thủ các tiêu chuẩn khắt khe của thị trường thế giới.

“Chúng tôi xác định cà phê là cây làm giàu, là sản phẩm chủ lực xuất khẩu. Vì vậy, mọi quy trình sản xuất đều phải hướng đến tính bền vững về môi trường, xã hội và kinh tế”, ông nói.

Thực tế, tỉnh đang tập trung tái canh những diện tích cà phê sau hơn 30 năm khai thác, thay thế giống cũ bằng giống mới có chất lượng tốt hơn. Khâu chế biến cũng được quan tâm đầu tư, định hướng sản xuất cà phê đặc sản, chất lượng cao phục vụ cả thị trường trong nước và quốc tế, từ đó nâng cao giá trị sản phẩm và thu nhập cho người trồng cà phê.

Là một trong những doanh nghiệp lớn có nhà máy sản xuất tại Sơn La, ông Đinh Cao Khuê - Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc Doveco khẳng định vùng Tây Bắc nói chung và Sơn La nói riêng có tiềm năng khổng lồ về rau, quả. Nhờ chênh lệch nhiệt độ ngày đêm lớn, chất lượng nông sản nơi đây thực sự khác biệt so với các vùng khác.

Chủ tịch Doveco đánh giá nguồn cây trồng chủ lực như xoài, nhãn, ngô ngọt hay rau chân vịt của địa phương là cơ sở để định vị tiềm năng nông nghiệp vùng cao. Trong số đó, xoài Sơn La, đặc biệt là giống Đài Loan, nổi bật với độ Brix cao nhờ chênh lệch nhiệt độ ngày đêm, rất phù hợp với tiêu chuẩn chế biến và xuất khẩu. “Chúng tôi đã hỗ trợ tiêu thụ được 10% sản lượng xoài địa phương năm vừa rồi và phấn đấu đạt 20% vào năm tới”, ông Khuê nói.

Không dừng lại ở xoài, Doveco mở rộng thu mua với các loại cây trồng dễ chăm, ít rủi ro như dứa và chanh leo, 2 sản phẩm dễ trồng, ít sâu bệnh, có thể cho thu hoạch quanh năm. “Đây là điều mà ngành nông nghiệp các tỉnh Tây Bắc nên đặc biệt quan tâm để tạo điều kiện cho người dân chuyển đổi linh hoạt và có thu nhập ổn định hơn”, Chủ tịch HĐQT Doveco nhấn mạnh.

Là người làm thuần túy về cây ăn quả, ông Khuê cũng khẳng định dứa hoàn toàn có tiềm năng mang về cho Việt Nam nguồn thu tỷ USD, thậm chí dứa có thể đạt tới tiềm năng 3-4 tỷ USD.

Nhìn lại chặng đường phát triển của Sơn La, chia sẻ với phóng viên, ông Nguyễn Thành Công - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Sơn La cho biết, từ năm 2015 đến nay, tỉnh đã đạt được những kết quả đột phá trong phát triển nông nghiệp bền vững. Để tiếp tục phát huy thành quả, trong giai đoạn tới, Sơn La đang định hình rõ nét một hướng đi chiến lược phát triển nông nghiệp theo hướng hữu cơ, thông minh, ứng dụng khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Sơn La thông tin, hiện toàn tỉnh có 216 mã số vùng trồng trên tổng diện tích 85.050 ha cây ăn quả và 35.563 ha cây công nghiệp lâu năm, trong đó riêng cà phê chiếm khoảng 24.300 ha. Tuy nhiên, ông thừa nhận: “Với 216 mã số vùng trồng là chưa đủ và chưa đảm bảo các yêu cầu của các nhà dự thầu cũng như hàng rào thuế quan trong xuất khẩu hiện nay”.

Theo ông Công, để mở rộng thị trường và nâng cao năng lực cạnh tranh, cần ưu tiên tăng cường cấp mã số vùng trồng. Để được cấp mã số, vùng sản xuất phải đạt các tiêu chuẩn khắt khe như VietGAP, GlobalGAP hoặc tiêu chuẩn riêng của từng nhà nhập khẩu đối với cà phê.

“Vùng trồng đạt chuẩn là tiền đề để phát triển vùng xuất khẩu, vùng sản xuất nông nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp thông minh, tiến tới mô hình kinh tế tuần hoàn”, ông nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, vị này cũng nhấn mạnh việc tổ chức sản xuất theo chuỗi khép kín, từ nông hộ, hợp tác xã đến doanh nghiệp và coi đây là xu thế tất yếu của thời đại. Một yếu tố quan trọng khác là ứng dụng khoa học công nghệ không nên hiểu là điều gì quá xa vời, mà bắt đầu từ những kỹ thuật rất cụ thể và quen thuộc, chẳng hạn như ghép mắt cây ăn quả cũng là lĩnh vực Sơn La có nhiều thế mạnh.

“Các nhà khoa học đã đồng hành cùng tỉnh nghiên cứu, chọn tạo và nhân giống cây trồng phù hợp với thổ nhưỡng, khí hậu, điều kiện canh tác, từ đó hình thành các sản phẩm đặc trưng gắn với từng vùng sản xuất”, ông Công dẫn chứng.

Một trụ cột được ông đặc biệt nhấn mạnh là phát triển chế biến sau thu hoạch, giúp giải quyết hiệu quả bài toán tiêu thụ nông sản vào chính vụ, thời điểm sản lượng tăng cao, dễ gặp rủi ro về giá. Khi có sản phẩm chế biến phù hợp với nhu cầu thị trường trong nước và xuất khẩu, đầu ra sẽ được đảm bảo ổn định hơn, đồng thời nâng cao giá trị kinh tế một cách bền vững.

Song song với đó, tỉnh sẽ đẩy mạnh ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất, đặc biệt là trong chăm sóc, phòng trừ sâu bệnh cho cây ăn quả và cà phê. Ông Công cho biết: “Một trụ cột trong chiến lược phát triển sắp tới là ưu tiên nông nghiệp công nghệ cao”, nhấn mạnh việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo, cảm biến môi trường và hệ thống tưới thông minh là xu hướng tất yếu để nâng cao chất lượng sản phẩm, giảm chi phí và đáp ứng yêu cầu ngày càng cao từ thị trường.

Ông khẳng định: “Sơn La đang từng bước hoàn thiện hệ sinh thái nông nghiệp hiện đại, bền vững, nơi cây trồng không chỉ là sinh kế, mà còn là sản phẩm hàng hóa chất lượng cao, có chỗ đứng trên thị trường”.

Về giải pháp đột phá của Sơn La trong 6 tháng cuối năm, lãnh đạo tỉnh Sơn La cho biết tỉnh sẽ tập trung chuyển đổi sang phát triển vùng sản xuất hữu cơ, hướng tới mô hình canh tác xanh, ít phát thải và ứng dụng công nghệ số.

“Ta phải chuyển đúng, làm đúng quy trình sản xuất thì sản phẩm đầu vào của nhà máy mới đạt chuẩn, đầu ra xuất khẩu mới có giá trị cao”, ông Công nói. Theo ông, giá trị thật sự nằm ở chuỗi sản xuất khép kín từ nông hộ, hợp tác xã đến nhà máy chế biến, nơi mỗi mắt xích đều góp phần nâng cao giá trị gia tăng của sản phẩm nông nghiệp.

Tuy nhiên, để sản xuất đạt chuẩn, điều kiện tiên quyết là yếu tố đất đai, thổ nhưỡng phải đảm bảo. Ông Công cho rằng người dân và hợp tác xã phải đảm bảo các yếu tố về xuất xứ, nguồn gốc, hạn chế tối đa tồn dư thuốc bảo vệ thực vật để đáp ứng yêu cầu sản xuất nông nghiệp hữu cơ.

Vì vậy, tỉnh đã giao cho các cơ quan chuyên môn như Sở Nông nghiệp và Môi trường giám sát chặt chẽ quá trình sản xuất, đảm bảo việc cấp mã số vùng trồng gắn liền với tiêu chuẩn hữu cơ.

Trong bối cảnh thực hiện mô hình chính quyền hai cấp, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Sơn La nhấn mạnh: “Đây là chính quyền gần dân, sát dân và phục vụ nhu cầu thiết yếu của dân”, đồng thời khẳng định cam kết không để đứt gãy, không để ách tắc hoạt động hỗ trợ doanh nghiệp, hợp tác xã.

Ông Công cho biết, 75 xã, phường trên địa bàn đã vận hành ổn định các thủ tục hành chính trên cổng dịch vụ công quốc gia. Các nội dung liên quan đến chứng thực, giấy phép kinh doanh hay các thủ tục hành chính khác vẫn được xử lý bình thường ngay tại cấp xã.

Với những nền tảng đã và đang xây dựng, tỉnh Sơn La đang mở ra một chương mới cho phát triển nông nghiệp miền núi phía Bắc, nơi công nghệ, thị trường và đời sống người dân được kết nối hài hòa trong một chiến lược lâu dài và bền vững.