Với tốc độ đô thị hóa thuộc nhóm nhanh nhất Đông Nam Á, rác thải sinh hoạt từ lâu đã trở thành "bài toán nan giải" của Việt Nam. Chôn lấp vốn là phương thức xử lý rác quen thuộc trong nhiều thập kỷ qua đang ngày càng bộc lộ giới hạn: chiếm đất, gây ô nhiễm, lãng phí tài nguyên. Trong khi đó, điện rác với công nghệ biến rác thành năng lượng đang được xem như lời giải kép cho cả môi trường và an ninh năng lượng.

Thế nhưng, giữa những kỳ vọng, điện rác ở Việt Nam vẫn đang loay hoay đi tìm chỗ đứng. Nhiều dự án vẫn chỉ "nằm trên giấy", chưa hoàn thành thủ tục phê duyệt; nhiều nhà đầu tư tâm huyết, nhưng vướng vào vòng xoáy cơ chế, giá điện, quỹ đất... Một nghịch lý lớn: công nghệ đã sẵn, nhu cầu đang có, nhưng điện rác vẫn chưa thể phát huy được hết tiềm năng.

Điều gì đang níu chân lĩnh vực này? Những rào cản nào khiến điện rác chưa thể bứt phá như mong đợi? Và quan trọng hơn, Việt Nam cần làm gì để biến "nguồn năng lượng từ rác thải" thành hiện thực, thay vì chỉ là khái niệm đầy hứa hẹn?

Với tuyến bài "Gỡ vướng cho điện rác", Tạp chí điện tử Người Đưa Tin mong muốn soi chiếu bức tranh nhiều chiều: từ kỳ vọng đến thực tế, đến nút thắt cơ chế và đưa ra giải pháp gợi mở.

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, lượng chất thải rắn sinh hoạt phát sinh ở khu vực đô thị tại Việt Nam trung bình hơn 38.000 tấn/ngày trong năm 2023, và tốc độ tăng trung bình 10-16% mỗi năm.

Hầu hết lượng rác thải hiện nay đang được xử lý bằng hình thức chôn lấp gây ra nhiều hệ lụy cho môi trường như ô nhiễm nguồn nước ngầm, ô nhiễm đất, mùi hôi phát tán, nước rỉ rác chảy ra môi trường. Điều đáng nói, việc chôn lấp rác đang ngày càng khó khăn khi quỹ đất dùng cho việc này ngày một thu hẹp.

Trước thực trạng trên, việc phát triển các nhà máy đốt rác phát điện là một giải pháp không chỉ mang lại lợi ích về kinh tế, mà còn đóng góp quan trọng và tích cực tới môi trường.

Tại phường Tùng Thiện (Hà Nội), Nhà máy điện rác Seraphin thuộc Tập đoàn AMACCAO đã chính thức tiếp nhận rác để vận hành từ ngày 1/5/2025. Đây cũng là dự án điện rác có quy mô lớn thứ hai tại Đông Nam Á.

Theo đó, chỉ mất hơn 3 năm từ ngày có giấy phép đến vận hành (tháng 3/2025), nhà máy đã tạo ra một tốc độ hiếm thấy, trong bối cảnh nhiều dự án điện rác khác tại Việt Nam thường mất từ 5–8 năm mới đi vào hoạt động.

Phía AMACCAO cũng cho biết thực tế quá trình thực hiện, điện rác Seraphin không được "trải hoa hồng".

Bên cạnh những khó khăn chung, dự án liên tục trải qua những thách thức như điều chỉnh tăng công suất từ 1.500 lên 2.250 tấn/ngày đêm; Điều chỉnh quy hoạch của Thủ đô ảnh hưởng đến tuyến đường dây truyền tải điện; Thay đổi quy chuẩn phòng cháy chữa cháy buộc bổ sung, điều chỉnh thiết kế, thi công…

Nhưng bằng kinh nghiệm triển các dự án lớn, Tập đoàn AMACCAO đã đưa Seraphin về đích với kết quả ấn tượng.

"Chúng tôi biết sẽ rất khó khăn, nhưng thay vì ngồi im chờ đợi, AMACCAO chọn cách vừa làm vừa tìm đường, "kiềng canh nóng mà thổi rau nguội". Chúng tôi huy động mọi nguồn lực, làm việc ba ca bốn kíp, vượt nắng thắng mưa, không quản ngày đêm, thực hiện song song thủ tục và các hạng mục thi công xây dựng, lắp đặt. Chúng tôi xác định: Không có chỗ cho sự chậm trễ, mục tiêu đặt ra là thần tốc về đích - và chúng tôi đã làm được", ông Phạm Trung Kiên - Tổng giám đốc Nhà máy điện rác Seraphin chia sẻ.

Hiện nay, nhà máy Seraphin đã tham gia xử lý rác cho thành phố, công suất mỗi ngày xử lý 2.250 tấn rác, tạo ra 37 MW điện sạch mỗi giờ, với các chỉ tiêu phát thải luôn được kiểm soát nghiêm ngặt, đảm bảo đạt chuẩn châu Âu.

Như vậy, với sự tham gia của nhà máy điện rác Seraphin, Hà Nội đã đã chính thức có 2 nhà máy đang vận hành xử lý rác và phát điện cho thành phố. Nhà máy đầu tiên là Nhà máy điện rác Sóc Sơn, công suất 5.500 tấn rác/ngày đêm, đi vào hoạt động từ quý II/2022.

Dự kiến hai nhà máy sẽ cơ bản xử lý toàn bộ lượng rác thải sinh hoạt ở thành phố. Hiện trung bình mỗi ngày thành phố phát sinh khoảng 7.500 tấn rác (thống kê của Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội).

Rõ ràng, trong bối cảnh Việt Nam đang đối mặt với áp lực gia tăng chất thải rắn sinh hoạt và nhu cầu chuyển đổi sang nền kinh tế xanh, điện rác nổi lên như một giải pháp chiến lược, mang lại nhiều lợi ích về môi trường, năng lượng và kinh tế tuần hoàn.

Cụ thể, theo lộ trình giảm chôn lấp rác thải của Chính phủ, tỉ lệ chôn lấp chất thải rắn sinh hoạt đô thị đến năm 2025 là dưới 30%, đến năm 2030 là dưới 10%. Đồng thời, chuyển dịch năng lượng Việt Nam đang hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Điện rác, với khả năng chuyển hóa chất thải thành năng lượng, đóng vai trò quan trọng trong việc tăng tỉ trọng năng lượng tái tạo trong cơ cấu năng lượng quốc gia.

Nhận thức rõ được điều này, nhiều địa phương trên khắp cả nước đã thông qua phương án triển khai, vận hành các nhà máy điện rác.

Tuy nhiên trái với những kỳ vọng, thực tế phần lớn các dự án điện rác vẫn gặp tình trạng đình trệ hoặc rút lui.

Chia sẻ với Người Đưa Tin, ông Trịnh Nhật Cường – nguyên Phó Tổng Giám đốc Nhà máy điện rác Sóc Sơn cho biết nhiều dự án hiện nay bị trì hoãn vì thiếu sự đồng bộ giữa quy hoạch cấp tỉnh và quy hoạch cấp vùng/quốc gia.

Khi nhìn tới Tp.Hồ Chí Minh, dù là đô thị lớn nhất cả nước, đến nay thành phố vẫn chưa có nhà máy điện rác nào đi vào hoạt động thực tế.

Sau nhiều năm vướng mắc thủ tục, đến tháng 7/2024, dự án Nhà máy đốt rác phát điện Tâm Sinh Nghĩa tại xã Thái Mỹ mới chính thức khởi công. Nhà máy có công suất xử lý 2.000–2.600 tấn rác/ngày, công suất phát điện 60 MW, tổng mức đầu tư giai đoạn I là 6.400 tỷ đồng; dự kiến hoàn thành vào cuối năm 2025.

Ngoài dự án trên, Tp.HCM hiện có một số dự án tương tự đang khởi động hoặc chuẩn bị chuyển đổi công nghệ sang đốt rác phát điện như: Công ty CP Vietstar khởi công ngày 5/3/2025, xử lý 2.000 tấn/ngày, tổng mức đầu tư 3.500 tỷ đồng, công suất phát điện kỳ vọng khoảng 40 MW giai đoạn I. Các dự án như của CITENCO (Công ty Môi trường Đô thị TP) hay Tasco vẫn ở mức đề xuất hoặc chờ triển khai.

Phía EVNHCMC cũng cho biết Tp.HCM cũng đang kêu gọi đầu tư theo hình thức PPP để nâng tổng công suất xử lý rác phát điện trong tương lai, với mục tiêu đạt ~340 MW đến năm 2030, trong khi phân bổ theo Quy hoạch điện VIII hiện tại chỉ là 124 MW.

Thành phố đề xuất điều chỉnh lên ít nhất 249 MW, tối ưu là 340 MW để phù hợp tiến độ triển khai dự án. Tính đến thời điểm hiện tại, tổng công suất các dự án đang triển khai đã đạt khoảng 240 MW.

Ông Trịnh Nhật Cường chỉ ra, không chỉ Tp.HCM, hàng loạt những dự án điện rác tại các tỉnh thành khác cũng đang loay hoay với những vướng mắc từ khâu xin cấp phép đến vận hành.

(Còn tiếp)

Người Đưa Tin xin trân trọng gửi tới độc giả nội dung tuyến bài "Gỡ vướng cho điện rác":

Bài 1: Khoảng cách giữa kỳ vọng và thực tế

Bài 2: Cơ chế nào đang "giam lỏng"?

Bài 3: Cần nhấn nút nào để "mở khóa"?

THỰC HIỆN: THANH LOAN 

HÌNH ẢNH: HỮU THẮNG 

THIẾT KẾ: QUỲNH CHI

NGUOIDUATIN.VN | Thứ 5, 21/8/2025 | 08:00