Lễ hội đậm nét dân gian truyền thống
Lễ hội Dinh Thầy Thím từ lâu được coi là lễ hội truyền thống đặc sắc, tiêu biểu không chỉ của cộng đồng người dân địa phương mà còn là di sản văn hóa chung của nhiều tỉnh, thành lân cận ở khu vực phía Nam.
Tọa lạc tại xã Tân Tiến (thị xã La Gi, tỉnh Bình Thuận), Dinh Thầy Thím tôn nghiêm giữa khung cảnh thiên nhiên huyền ảo. Kiểu dáng kiến trúc và những họa tiết trang trí nghệ thuật ở ngoại thất cũng như cách bài trí, thờ phụng ở nội thất thể hiện rõ nét tính tôn giáo.
Đặc biệt là nội dung của sự tích Thầy Thím, tôn thờ và các hình thức sinh hoạt, lễ hội dân gian hàng năm tại Dinh gắn liền với tập quán, tín ngưỡng và đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân địa phương.
Theo đó, ngày xưa ở Làng La qua, phủ Điện bàn, tỉnh Quảng Nam có một đạo sĩ giàu lòng nhân ái, phép thuật cao siêu được mọi người ngưỡng mộ bởi những nghĩa cử hết sức phi thường. Do bị triều đình xử tội oan nên đạo sĩ cùng vợ hóa phép đào tẩu rất ly kỳ.
Vùng đất Tam Tân (hiện này là xã Tân Tiến, thị xã La Gi) trở thành nơi tập họp biết bao câu chuyện linh hiển được truyền tụng liên quan đến vợ chồng đạo sĩ vô danh đó, nhưng bằng tấm lòng tôn kính nhân dân địa phương gọi thầy là Thầy Thím.
Lễ rước sắc phong và bằng công nhận di tích từ Mộ Thầy về đến Dinh Thầy Thím.
Thuở niên thiếu thầy cũng theo đuổi con đường học hành để có công danh, nhưng mấy lần thi cử không thành nên phải tìm thầy học đạo, nuôi chí giúp đời. Sau khi đắc đạo, thầy gặp đại tang, cha mẹ ruột đột ngột qua đời. Thầy ẩn nhẫn sống đời kham khổ, biết trọng nghĩa, thương người nên được bà con xóm làng quý mến.
Làng quê của Thầy Thím quanh năm hạn hán, mất mùa. Đời sống của người dân cơ cực, cơm không đủ no, khi ốm đau kể như tuyệt vọng. Có lần trước cơn nắng hạn, đồng lúa có nguy cơ bị cháy nắng thì thầy đứng ra khẩn nguyện, lập tức trời chuyển mây đen và mưa tầm tã. Ruộng lúa hồi sinh như một phép lạ. Lòng nhân ái của thầy trước những cảnh huống tai ương đã làm cho mọi người thán phục và danh tiếng thầy lan rộng khắp nơi.
Nơi đây có 2 lễ hội chính trong năm: Lễ hội thứ nhất được tổ chức vào ngày 5 tháng Giêng Âm lịch. Đây là ngày tảo mộ Thầy Thím mà theo truyền thuyết dân gian là ngày Thầy Thím mất. Để thực hiện lễ hội này, từ những ngày trước, trong Dinh đã có sự chuẩn bị chu tất, dân làng ra mộ từ sáng sớm, mộ cách Dinh chừng 3km và rước bài vị về Dinh.
Lễ hội thứ hai được bắt đầu từ ngày 14 đến ngày 16 tháng 9 Âm lịch được tổ chức hàng năm. Đây là lễ hội chính của Dinh. Trước lễ hội, dân làng đã tổ chức lễ giỗ Tiền hiền, Hậu hiền để tỏ lòng biết ơn các bậc tiền bối có công khai phá xây dựng làng mạc quê hương hàng trăm năm trước và đó cũng là việc thể hiện đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” của nhân dân.
Lượng du khách đến Dinh Thầy Thím ngày càng tăng lên, ước khoảng 600.000 lượt khách mỗi năm.
Thực ra không phải chỉ đến những ngày này du khách các nơi mới đến, mà trước đó nửa tháng khách thập phương đã đến rất đông và sau đó nửa tháng không khí lễ hội vẫn sôi động. Đúng ra, suốt cả tháng 9 âm lịch hàng năm ở khu vực này luôn có không khí lễ hội. Tập trung nhất vẫn là vào 3 ngày 14, 15, 16 tháng 9 Âm lịch, khách thập phương đến thưởng ngoạn và viếng thăm Dinh Thầy Thím mỗi ngày. Trong những năm gần đây, lượng du khách đến Dinh Thầy Thím ngày càng tăng lên, ước đón khoảng 600.000 lượt khách mỗi năm.
Ông Nguyễn Văn Hai, Trưởng ban Quản lý Di tích lịch sử văn hoá Dinh Thầy thím cho biết, ở lễ hội có phần lễ là một chuỗi các nghi thức truyền thống như: Lễ nghinh Thần, rước sắc phong và bằng công nhận di tích, lễ nhập điện an vị, dâng cỗ bánh cúng Thầy Thím, giỗ Tiền Hiền và cúng binh gia… Phần hội gồm các trò chơi dân gian đậm nét miền biển như: trò chơi khiêng thúng ra khơi, hội thi gánh cá, đan lưới, kéo co, thi đấu cờ người, làm bánh… Ngoài ra, lễ hội còn diễn ra các hoạt động giao lưu văn hóa, ca nhạc tạp kỹ và trưng bày hình ảnh về sự tích Thầy Thím…
Bảo tồn và phát huy di sản văn hóa Dinh Thầy Thím
“Để bảo tồn và phát huy nền di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia, Ban Quản lý di tích Dinh Thầy Thím cần phải dồn hết nhân lực và vật lực để giữ gìn di tích và trùng tu xây dựng phát triển di tích. Bên cạnh đó, phải bảo vệ môi trường xanh, sạch, đẹp nhằm mời gọi du khách đến với di tích ngày nhiều hơn. Hiện nay, các phương hướng bảo vệ di tích là cần được sự hỗ trợ của các cơ quan chức năng hỗ trợ kinh phí xây dựng vòng thành bảo vệ khu di tích dọc đường Ngô Đức Tốn mặt trước cổng chính của Dinh để bảo đảm bảo trật tự an toàn và tạo bộ mặt đẹp cho du khách khi đến tham quan di tích”, Trưởng Ban Quản lý Di tích lịch sử văn hoá Dinh Thầy Thím Nguyễn Văn Hai cho biết.
Cổng Dinh Thầy Thím
Giá trị chính của di tích chủ yếu vẫn là tính lịch sử và văn hóa dân gian. Ở đây, bản sắc văn hóa dân tộc được khắc ghi ở nhiều bộ phận: kiến trúc dân gian, lễ hội dân gian, văn học dân gian mặc dầu có một số nét ở các lĩnh vực có sự giống nhau như một số các di tích khác, nhưng phần lớn vẫn giữ được nét đặc trưng của lễ hội và kiến trúc dân gian ở khu vực này.
Lễ hội Dinh Thầy xuất phát từ lịch sử nhân vật được thờ phụng cộng thêm những huyền thoại, truyền thuyết truyền miệng từ đời này qua đời khác mà nội dung tập trung ca ngợi công đức tính cách tốt đẹp của Thầy Thím. Xét đến cùng thì đó là lòng tin, tín ngưỡng khởi phát ở tâm linh mọi người. Về thực chất tín ngưỡng là một bộ phận cấu thành của văn hóa dân gian mà văn hóa dân gian chính là cốt lõi của văn hóa dân tộc.
Ông Trần Xuân Phong, Phó Giám đốc Bảo tàng tỉnh Bình Thuận cho biết: “Các phương án bảo vệ, quản lý và sử dụng di tích được các ngành, các cấp đặt ra và thay đổi kịp thời với yêu cầu phát triển văn hóa, kinh tế, chính trị của địa phương. Hiện nay, Dinh Thầy Thím là một trong những trọng điểm chính của tỉnh.
Với những giá trị lịch sử, văn hóa tiêu biểu đó; trong năm 2021, Sở Văn hoá Thể thao và Du lịch tỉnh đã chỉ đạo Bảo tàng tỉnh phối hợp với các ngành chức năng của thị xã La Gi tiến hành khảo sát, thu thập tư liệu, nghiên cứu xây dựng hồ sơ khoa học “Lễ hội dinh Thầy Thím, xã Tân Tiến, thị xã La Gi” trình Bộ VHTT&DL đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Ngày 12/01/2022, Bộ trưởng Bộ VHTT&DL ban hành Quyết định số 62/QĐ-BVHTTDL đưa “Lễ hội dinh Thầy Thím, xã Tân Tiến, thị xã La Gi” vào Danh mục di sản văn hóa phí vật thể quốc gia”.
