nhà báo Nguyễn tiến thanh

Trong phần trước, tôi có viết về sự cảm nhận rằng, trên phạm vi toàn cầu, báo chí hiện đại đang chuyển dần sang xu hướng tạp chí hóa, bằng chứng là nhiều cơ quan truyền thông lớn của các quốc gia có truyền thống hàng trăm năm về báo chí đang tiệm cận gần hơn đến phương thức khai thác thông tin của tạp chí: “Bán” góc nhìn và quan điểm thay vì “bán” tin tức.

Thì đây, The NewYork Times (Thời báo NewYork, viết tắt là NYT) - một biểu tượng thành công hiếm hoi đáng ngưỡng mộ của báo chí thế giới trong việc chuyển đổi “cột trụ” từ báo in truyền thống sang báo online - đã cho thấy phương thức khai thác thông tin kiểu tạp chí đang được họ áp dụng góp phần chuyển đổi nhận thức của cả báo chí lẫn bạn đọc về bản thân khái niệm tin tức và giá trị tin tức.


Sự chuyển đổi này của tờ báo hiện có tới gần 4 triệu thuê bao trả phí để đọc báo online (và gần 1 triệu độc giả mua báo in) được khởi động từ cả chục năm nay, khi họ cảm nhận được độ nguy hiểm và sức ép gia tăng của các loại hình truyền thông số và mạng xã hội lên báo chí truyền thống.

Trong một báo cáo mang tên “Journalism That Stands Apart” công bố vào tháng 1/2017 do 7 nhà báo NYT thuộc nhóm 2020 thực hiện, họ đã chỉ ra những chiến lược và khát vọng của tòa soạn, trong đó khẳng định không bao giờ dừng bước trên con đường sáng tạo và thay đổi liên tục. “Góp phần tái định nghĩa cách thức kể chuyện, NYT đã thu hút một lượng độc giả mà các nhà quảng cáo rất muốn tiếp cận“ - báo cáo viết.

Xin lưu ý rằng, hiện nay NYT là một trong những tập đoàn báo chí hiếm hoi trên thế giới có doanh thu từ độc giả lớn hơn doanh thu quảng cáo. Báo cáo này cũng chỉ rõ: “Độc giả đang khao khát những lời khuyên từ Times, nhưng thường thì chúng ta không làm được điều đó, hay chỉ cung cấp qua những hình thức lấy trọng tâm là báo in…

Giờ chúng ta cần đi những bước tiếp theo. Tòa soạn cần hiểu rõ hơn rằng lượt truy cập trang web, dù là một tiêu chuẩn đáng kể, nhưng không đồng nghĩa với thành công. Cần nhắc lại rằng Times tập trung vào thu hút độc giả đăng ký trả phí chứ không đặt mục tiêu tối đa hóa lượt truy cập trang.

Bất chấp những giả định phổ biến trong tòa soạn, những câu chuyện tin tức thành công và có giá trị nhất thường không phải là những câu chuyện có nhiều lượt truy cập nhất. Một câu chuyện nhận được 100.000 hay 200.000 lượt truy cập và khiến độc giả cảm thấy mình đang được cung cấp một cái nhìn sâu sắc mà họ không thể tìm thấy ở bất cứ nơi nào khác có giá trị với Times hơn một bài viết lan truyền chóng mặt trên mạng nhưng lại chẳng gây ấn tượng được với bất cứ độc giả mới nào”.

Gần đây nhất, người đứng đầu của bộ phận NYT ở nước ngoài (NYT Global) Lydia Plgreen đưa ra dẫn chứng về sự thành công vang dội của một bài báo khai thác thông tin theo kiểu chậm rãi, công phu mang tính độc quyền của NYT (mà cá nhân tôi cho rằng, đó chính là cách khai thác thông tin kiểu tạp chí). Đó là bài báo dài tới 21.000 chữ của cây bút gạo cội N.R. Kleinfield (còn được gọi Sonny) - người có tới 43 năm kinh nghiệm làm việc tại NYT.

Sonny đã dành gần 2 năm để tìm hiểu một người phụ nữ tên là Geri Taylor, ghi lại những trải nghiệm của cô khi mới biết mình mắc bệnh Alzheimer và khoảng thời gian sau đó. Bài viết (bằng 2 thứ tiếng: tiếng Anh và tiếng Tây Ban Nha) ngay lập tức có được lượng đọc khổng lồ.

Trong hình dung của tôi, điều này đích xác là phương thức tiếp cận của tạp chí, hoàn toàn xa lạ với khái niệm “săn tin” trước đây của các tờ báo kiểu như NYT.

Đáng lưu ý là tuy bài viết dài như vậy nhưng có tới hơn một nửa độc giả đọc câu chuyện cảm động này trên điện thoại di động. Việc này giúp họ có thể theo dõi miệt mài câu chuyện nhiều cảm xúc này mà không cảm thấy bị mất quá nhiều thời gian.

Nhiều người còn bình luận về bài viết trên Facebook, từ đó thu hút được nhiều người đến với bài báo hơn, qua đó bài báo này đã kéo về một số tiền quảng cáo khổng lồ cho NYT. Lydia Plgreen kết luận: “Trong thế giới tin tức lan nhanh chóng mặt trên các mạng xã hội như Twitter và Facebook như hiện nay, chúng ta cần cho độc giả biết rằng chúng ta đặc biệt. Câu chuyện của chúng ta giá trị”.

Câu chuyện về sự thành công của NYT và dẫn chứng về bài báo của Sonny - tôi nghĩ rằng đã phần nào minh chứng cho lòng tin vào thời của tạp chí, hiểu theo một nghĩa rộng hơn, là xu hướng khai thác tin tức theo cách của các tạp chí, nói một cách ngắn gọn là xu hướng “tạp chí hóa” báo chí - vốn được coi là luận điểm chính của tiểu luận này.

Trong suốt lịch sử hàng trăm năm của báo chí thế giới, tạp chí thường được chia làm 2 loại: Tạp chí thông tin hoặc tạp chí nghiên cứu khoa học. Tạp chí thông tin thường đề cập đến các thông tin thời sự chuyên sâu thuộc các lĩnh vực chuyên ngành (chính trị, kinh tế, văn hóa, thể thao, thời trang, giới v.v…) còn tạp chí nghiên cứu khoa học là nơi công bố các bài viết mang tính lý luận và học thuật.

Ngoài ra, còn có một số tạp chí thông tin tổng hợp, mà nổi bật là tờ tạp chí thông tin hàng tuần có uy tín lớn nhất thế giới của nước Mỹ: Tờ TIME MAGAZINE ra đời từ năm 1923, xuất bản ở Mỹ, châu Âu, châu Á và Trung Đông với lượng phát hành riêng tại Mỹ lên tới hơn 4 triệu bản/kỳ.

Như vậy, trên thế giới, sự phân định ranh giới giữa tạp chí với báo chủ yếu được xác định theo hướng: Nội dung của báo có phạm vi phản ánh rộng hơn, nhanh nhạy hơn, thiên về thông tin mang tính tin tức, trong khi phạm vi phản ánh của tạp chí thường hẹp nhưng mang tính chuyên sâu, chuyên ngành hơn và thiên về thông tin mang tính bình luận, phân tích, tổng hợp, đưa ra quan điểm, góc nhìn, bài học. Ranh giới này rất tường minh, nhưng không cụ thể.

Tường minh ở sự khác nhau rõ rệt về cách tiếp cận, khai thác, xử lý đề tài và cuối cùng là lối viết. Nếu như trong một tòa soạn báo, lực lượng tác nghiệp chủ yếu là phóng viên có kỹ năng phát hiện sự kiện, tiếp cận hiện trường và khai thác thông tin một cách nhanh nhất, thời sự nhất thì ở tòa soạn tạp chí, người viết phải là những nhà báo có bút lực thâm hậu, phông văn hóa sâu rộng, có góc nhìn thấu đáo và kỹ năng phân tích, tổng hợp, bình luận đa chiều. Nói cách khác, người viết của tạp chí thường là cây bút phân tích, bình luận chính luận hoặc người đưa ra quan điểm, luận điểm (Journalist), chứ không phải là phóng viên săn tin (reporter) như phóng viên nhật báo.

Không cụ thể ở chỗ,việc phân định khuôn khổ, định kỳ, hình thức của tạp chí và báo có khác nhau, nhưng thường là mang tính ước lệ và không tuyệt đối. Ở Mỹ, nơi báo chí ra đời sớm và phát triển, việc phân định này khá mờ nhạt và mang tính nước đôi, có nghĩa là nó không phải là một lề luật của loại hình mà chỉ đơn thuần là một quy ước về thuật ngữ, định danh mà không định tính. Có thể lấy ví dụ ở ngay một “tượng đài” báo chí của nước Mỹ, đó là tờ Tạp chí Phố Wall (The Wall Street Journal – WSJ).

Là tờ tạp chí chuyên ngành về kinh tế - tài chính quốc tế, tên của tạp chí xuất phát từ phố Wall - trung tâm của khu tài chính ở New York. Điều đáng chú ý là tạp chí này xuất bản hàng ngày với khổ lớn. Nhiều năm liền, WSJ là ấn phẩm báo chí có số lượng phát hành lớn nhất của Hoa Kỳ với trung bình 2 triệu bản in/ngày và có tới 33 lần đoạt giải thưởng Pulitzer - một giải thưởng báo chí rất nổi tiếng trên thế giới, vượt xa những tờ báo khổng lồ khác.

Phiên bản internet của tờ tạp chí này là The Wall Street Journal Online xuất hiện năm 1996, ngoài ra WSJ còn có các ấn bản riêng dành cho châu Âu và châu Á.

Như vậy, sự phân định giữa “báo” và “chí” không phải là một chân trời chia đôi cái được phép và không được phép về mặt hình thức xuất bản, mà là một nhát cắt theo cả trục ngang lẫn trục đứng trong cấu trúc nội dung làm hiển lộ bề rộng của thông tin “báo” và chiều sâu của thông tin “chí”.

Trong phần trước của tiểu luận này, khi viết về “cuộc chiến” giành lại vai trò dẫn dắt và định hướng dư luận trong biển thông tin xã hội của báo chí với phần còn lại của lĩnh vực truyền thông tôi có cho rằng: “Mối quan tâm của chúng ta, những người làm báo, nên đặt ở chính bản thân tin tức, chứ không phải là nền tảng truyền thông, cho dù đó là giấy in, sóng radio,TV hay internet”.

Điều này có nghĩa là trong quá trình phát triển của báo chí dẫu có thay đổi gì chăng nữa thì có những giá trị cũ vẫn còn nguyên vẹn, đó là việc nhà báo phải làm chủ được những kỹ năng cơ bản của việc tường thuật và viết báo, bất kể họ sử dụng công cụ gì hay họ đưa thông tin đến công chúng bằng lọai hình báo chí nào, phương tiện nào. Tuy nhiên, theo cảm nhận của riêng tôi, trong bối cảnh tốc độ viral (lan truyền) tin tức chóng mặt như hiện nay, việc tiếp cận đề tài chậm lại để làm sâu hơn, giá trị hơn và khác biệt hơn so với những tin tưc trên mạng sẽ là một ưu thế vượt trội của tạp chí.

Mặt khác, sự xuất hiện ngày càng nhiều hơn các phương thức thể hiện mang đậm tính tạp chí ở các cơ quan báo chí online, mà Long - form (hình thức sản phẩm báo chí online với các bài viết dài và dung lượng nội dung lớn) và e-magazine (kiểu bài báo đa phương tiện có thể bao gồm cả chữ viết, ảnh, video, ảnh động, file âm thanh, các yếu tố đồ họa được thiết kế theo phương thức hoàn toàn mới) cũng là một minh chứng cho điều này..

Đến đây, chắc chắn sẽ có một câu hỏi được đặt ra: Vậy tại sao một số các tạp chí trong nước (chủ yếu là những tạp chí điện tử) lại đang đi ngược xu thế báo chí hiện đại, tạo ra vấn nạn khá... ngược đời là “báo hóa tạp chí”, khiến các cơ quan chỉ đạo, cơ quan quản lý báo chí hao tổn không ít thời gian và tâm sức để xử lý?

Ở đây, tôi phải khẳng định rằng, thủ phạm của tình trạng “báo hóa tạp chí” này không phải là những tờ tạp chí đúng nghĩa. Những “ấn phẩm” được gọi là tạp chí này được ra đời khi không có đủ cơ sở vật chất, phương tiện làm việc và đội ngũ nhân sự làm nội dung. Những “tạp chí” quái gở kiểu này không có đội ngũ sản xuất tin bài, toàn bộ việc xuất bản thông tin báo chí dựa trên một nhóm nhỏ nhân sự xào xáo, dẫn nguồn.”

Những nhân sự được gọi là phóng viên được đẩy đi làm kinh tế, không có lương, không có nhuận bút nhưng phải chịu định mức doanh thu hàng tháng. Việc xuất hiện các nhóm được gọi là mang biệt danh IS, “đếm tầng”, nhũng nhiễu, thậm chí tống tiền doanh nghiệp khởi nguồn từ thực trạng này.

Và đương nhiên, những ổ nhóm (theo đúng nghĩa đen của từ này) được gọi là tạp chí đó không cần đếm xỉa đến tôn chỉ mục đích, đến loại hình và phương thức chuyển tải nội dung của cơ quan báo chí cũng là điều dễ hiểu.

Ở một góc độ khác, có một vấn nạn khác mà chúng ta ít lưu tâm đến trong lĩnh vực này, đó là tình trạng “báo cáo hóa” tạp chí, với sự tồn tại của không ít các tạp chí ngành, tạp chí khoa học được bao cấp ngân sách, nhưng cũng không xứng đáng gọi là tạp chí. Lẽ ra, nội dung của tạp chí ngành tuy mang tính chuyên sâu, chuyên ngành, nhưng trước hết phải là những bài viết báo chí, do đội ngũ báo chí tác nghiệp thực hiện, có sự gia công biên tập của tòa soạn thì một số tạp chí coi thường độc giả đến mức, coi tạp chí ngành chỉ là nơi đăng tải những bài phát biểu, những bản cáo cáo tổng kết và cùng lắm có thêm vài bài thơ nghiệp dư để “giải quyết khâu oai” cho cán bộ trong ngành.

Tòa soạn của những “tập hợp tài liệu, báo cáo và thơ nghiệp dư” được cấp giấy phép tạp chí này trở thành nơi bố trí chỗ ngồi cho công chức dôi dư và đốt tiền ngân sách. Trong khi đó, một số tạp chí khoa học lại trở thành nơi “chạy chọt” điểm chác của nghiên cứu sinh trong việc phong học hàm, học vị, khi nó biến thành một tập hợp của các tài liệu, luận văn, công trình nghiên cứu khoa học thuần túy, hoàn toàn thiếu vắng các bài viết nêu quan điểm học thuật thể hiện dưới dạng bài báo phân tích, tổng hợp, bình luận... Đây là một thực tế mà chúng ta cần nhìn thẳng, nói thật.


Cách đây 5 năm, công ty truyền thông Hoa mặt trời - một cái tên gắn liền với sự thành công của “Tiếp thị & Gia đình”- tờ tạp chí một thời có số lượng phát hành và doanh thu lớn nhất Việt Nam- đã âm thầm dịch chuyển một phần lớn hoạt động sang một lĩnh vực mới: Chuỗi siêu thị Tiếp thị & Gia đình Foods (sau đó được đổi tên thành Sunflower Market).

Hoa mặt trời là đơn vị độc quyền thương mại, đồng thời cũng là nhà đầu tư chính cho hoạt động sản xuất nội dung của Tòa soạn tờ tạp chí vang bóng một thời này.


Là tạp chí thông tin chủ yếu trong lĩnh vực tiêu dùng, trong suốt gần 15 năm kể từ khi ra đời cho đến thời điểm 2015, ấn phẩm của Hiệp hội quảng cáo Việt Nam này đã thực sự là một “tượng đài”của báo chí Việt Nam về mặt phát hành và doanh thu.

Ở thời đỉnh cao, Tiếp thị & Gia đình có số lượng in lên tới vài chục ngàn bản-một con số đáng kinh ngạc đối với một ấn phẩm mà tôi tạm định danh là thuộc “dòng” tạp chí giải trí-hướng dẫn tiêu dùng, dày hàng trăm trang, thiết kế và in ấn công phu trên chất liệu giấy Couche đắt tiền (trong khi hầu hết các tạp chí cùng “dòng” này chỉ in từ vài trăm đến vài ngàn bản).

Ngay từ khi mới ra đời, vào đầu thập niên 2000, doanh thu phát hành và quảng cáo của tạp chí Tiếp thị & Gia đình giữ kỷ lục báo chí Việt Nam, lên tới vài trăm tỷ đồng/năm (một số tiền cực kỳ lớn nếu chúng ta hình dung rằng, tổng thu ngân sách hàng năm của một tỉnh tầm trung thời đó cũng chỉ tương đương như vậy).

Theo đánh giá không chính thức, ngoài tờ Tuổi trẻ, không có một tờ báo nào ở Việt Nam có thể so sánh về doanh thu phát hành - quảng cáo với tạp chí Tiếp thị & Gia đình. Tất nhiên, do số liệu phát hành và doanh thu quảng cáo luôn được coi là “tài liệu mật” của các cơ quan báo chí, nên các con số chỉ mang tính ước đoán, song thành công của Tiếp thị & Gia đình là có thật.

Vào thời điểm Tiếp thị & Gia đình ra đời được khoảng 2 năm, tôi lần đầu được chứng kiến cảnh tượng in ấn kỳ vĩ của tạp chí này. Khi đó, tôi nhận tổ chức nội dung cho một tờ tạp chí cùng “hệ” giải trí-hướng dẫn tiêu dùng, nên phải vào TP HCM để tìm hiểu nhà in Trần Phú-một địa chỉ in ấn chất lượng cao hàng đầu Việt Nam khi ấy.

Lần đầu tiên khi được nhìn thấy một hệ thống máy in cuộn giấy couche khổng lồ, với công suất hàng chục ngàn bản in/giờ và hệ thống dây chuyền gấp, đóng, xén, ghim tự động cực kỳ hiện đại (các nhà in lớn khác cùng thời điểm mới chỉ trang bị máy in tờ rời cho giấy couche với công suất vài trăm bản in/giờ), tôi thực sự... bàng hoàng.

Việc trang bị máy in cuộn giấy couche cùng dây chuyền tự động hóa đầu cuối thành phẩm hóa ra gần như chỉ dùng riêng cho Tiếp thị & Gia đình để đảm bảo tiến độ in cho kịp thời điểm phát hành.

Trên thực tế, nếu in các ấn phẩm tạp chí khác cùng hệ, không tờ nào chịu nổi giá thành với lý do tốc độ của máy in cuộn quá nhanh, chỉ riêng bản in thử để chỉnh màu đã ngang bằng với số lượng in của hầu hết các tạp chí giấy couche thời bấy giờ.

Một điều chắc chắn là giá thành của hệ thống máy in đó cũng khổng lồ không kém kích thước của nó, và có lẽ cho đến bây giờ, nó vẫn là độc nhất vô nhị trong ngành in Việt Nam.

Ít ai biết rằng, hai người phụ nữ người in dấu ấn thành công lên Tiếp thị & Gia đình lại không phải là nhà báo. Người thứ nhất là bà Thiên Hương - nhà sáng lập của Hoa mặt trời, một phụ nữ có đôi mắt sáng lạ thường. Song hành cùng Hoa mặt trời là công ty phát hành Trường Phát của bà Huỳnh Kim Phụng- một phụ nữ ngập tràn năng lượng tích cực đối với công việc.

Mặc dù chưa từng viết một bài báo nào nhưng họ đã góp phần làm thay đổi diện mạo báo chí khi du nhập thành công vào Việt Nam một format tổ chức nội dung, thiết kế và marketing tạp chí rất chuyên nghiệp và hiện đại từ châu Âu, mở đường cho một trào lưu phát triển như vũ bão của dòng tạp chí giải trí-hướng dẫn tiêu dùng, in ấn và trình bày công phu trên giấy couche.

Vào thời điểm huy hoàng nhất, hệ thống phát hành báo chí Việt Nam tràn ngập các loại tạp chí kiểu này. Thị phần quảng cáo của “dòng” tạp chí giải trí-hướng dẫn tiêu dùng cũng chiếm tỷ trọng đáng kể trong tổng ngân sách quảng cáo dành cho báo in- nếu không nói là lớn nhất.

Các ấn phẩm này đặc biệt được ưa chuộng đối với các quảng cáo nguyên trang mà các thương hiệu quốc tế lớn nhất tại Việt Nam hướng tới.

Kể lại chuyện cũ để thấy rằng, ngay từ 20 năm trước, tạp chí ở Việt Nam cũng đã là một giá trị đồng đẳng, nếu không nói là phần nào chiếm ưu thế trong hệ thống báo + chí truyền thống.

Nhưng rồi sự phát triển quá nhanh của truyền thông đa phương tiện đã làm thay đổi cả hướng đi lẫn đích đến. Mặc dù với ứng dụng đọc tạp chí trên iPad ra đời từ năm 2011, Tiếp thị & Gia đình là tạp chí đầu tiên có phiên bản e-magazine tại Việt Nam, nhưng rồi cuối cùng, Hoa mặt trời cũng phải chuyển hướng làm siêu thị, còn Trường Phát từ một công ty phát hành lớn nhất Việt Nam-có công nghệ làm Marketing phát hành báo chí chuyên nghiệp, “bà đỡ” của rất nhiều tờ báo và tạp chí trong thập niên 2000 - cũng thôi làm phát hành, chuyển sang làm truyền thông PR và cho thuê cao ốc.Trào lưu tạp chí in dành cho đối tượng độc giả thích xem hình ảnh hơn là đọc cũng từ từ thoái trào rồi biệt vô tăm tích.

Câu chuyện thăng trầm của Tiếp thị & Gia đình phải chăng là một lời phản bác đối với quan điểm về “thời của Tạp chí”? Câu trả lời rất xác thực: không phải như vậy!

Trong một báo cáo khảo sát thực hiện vào tháng 10/2015, Q&Me (dịch vụ nghiên cứu thị trường Việt Nam) đã đưa ra số liệu bất ngờ : Số lượng người thường xuyên đọc báo chỉ chiếm 16% số người được hỏi, trong khi người thường xuyên đọc tạp chí lớn gấp đôi (32%).

Thời điểm Q&Me tiến hành khảo sát cũng là lúc mà báo in đã bị thu hẹp thị phần đáng kể. Tiếc rằng phần báo cáo khảo sát mà tôi được tiếp cận chỉ đưa số liệu cụ thể của các tờ báo (trong đó Tuổi Trẻ có lượng người đọc lớn nhất -chiếm 49% số người được hỏi, tiếp theo là Thanh Niên -34% và Đời sống& Pháp luật- 27%) mà không có số liệu cụ thể của các Tạp chí.

Tuy nhiên với tỷ lệ người đọc Tạp chí cao gấp đôi người đọc báo như trong báo cáo khảo sát chỉ ra, chắc chắn lượng người đọc của những tờ tạp chí hàng đầu sẽ không ít hơn, thậm chí nhiều hơn so với các tờ báo nói trên.

Trong phần 3 của tiểu luận này, tôi đã lý giải nguyên nhân “tử thương” của báo chí truyền thống như sau: “Mạng xã hội với tính lan tỏa và sức tương tác “thần thánh” ra đời, giống như một phát súng ân huệ, kết liễu luôn cả niềm hy vọng cuối cùng của báo chí truyền thống, bao gồm cả nhật báo, phát thanh, truyền hình, báo điện tử với tư cách là một phương tiện truyền lưu ưu việt về phương diện xã hội.

Vậy thì, trong một biển thông tin của các nền tảng truyền thông phi truyền thống, báo chí sẽ tìm cơ hội ở đâu để không chết chìm hay bị hòa tan? Câu trả lời rất đơn giản, hãy phát huy thế mạnh của tạp chí, với độ chuyên sâu và tính chuyên ngành để chiếm lĩnh thị trường ngách, nói cách khác là lĩnh vực thế mạnh của mỗi ấn phẩm.


Khi đó, nhật báo chỉ còn là một xác chết, website tin tức đã chiếm lĩnh trận địa truyền thông bằng một hành động tối hậu với dáng vẻ lạnh lùng: Hạ sát báo in. Hệ thống phát hành nhật báo- một binh chủng hợp thành hùng hậu với khí tài thô sơ bao gồm bưu điện-sạp báo-người bán báo dạo-xe rao loa- đã tan rã, nói đúng hơn là bị phá hủy bởi băng thông rộng”.

Mặc dù chủ yếu phát hành qua kênh phân phối dài hạn và sạp báo, ít hiện diện trên xe rao loa hay người bán dạo, vào giai đoạn báo chí truyền thống “thất thủ” trước sự xâm lăng của mạng xã hội và website ở Việt Nam, trận địa đầu tiên bị đánh hạ chính là các tạp chí in đẹp và đắt tiền (bao gồm cả các phiên bản tạp chí thời trang nước ngoài được cấp phép ở Việt Nam như Elle, Bazaar, Cosmopolitan…), sau đó mới đến nhật báo và các loại hình khác.

Lý do thật đơn giản: Trào lưu tạp chí này du nhập vào Việt Nam chưa lâu, chưa thật sự in đậm dấu ấn với bạn đọc trong khi đó, sự thay đổi thói quen của người dùng sẽ diễn ra đầu tiên ở đối tượng này.


Vấn đề là ở chỗ, “dòng” tạp chí giải trí-hướng dẫn tiêu dùng này chủ yếu mang tính chất thương mại, vì vậy khi môi trường thay đổi, trong “kỷ băng hà” của báo-chí in, nó sẽ biến nhất nhanh chóng như khủng long, còn các báo-tạp chí chính thống vẫn phải tồn tại và tiếp tục tìm đường thích nghi và phát triển.

Đối với một số nước có sự hiện diện sớm hơn của dòng tạp chí này, chúng vẫn có một sức sống riêng, thậm chí ở Trung Quốc và Hàn Quốc , các phiên bản Elle, Bazaar, Cosmopolitan… bản ngữ được tôn vinh trong nhóm “ngũ đại tạp chí” và có sức ảnh hưởng sâu rộng trong đối tượng bạn đọc trẻ tuổi và giới Showbiz.

Vấn đề là ở chỗ khi người dùng đã bội thực thông tin trên mạng xã hội, thì trong số các loại hình báo chí truyền thống, Tạp chí là loại hình có cơ hội trỗi dậy trở lại nhiều nhất.Vì sao vậy?

Hơn 10 năm trước, Al Neuharth -người làm thay đổi diện mạo báo chí thế giới khi sáng lập tờ USA Today năm 1980 cho rằng, những cách tiếp cận thông tin đời thường "có chỗ đứng trong đời sống hằng ngày của mọi người, cho dù thông tin nằm ở trong phòng giám đốc hay trong quầy rượu, trong lớp học hay trên cánh cửa cái tủ lạnh" được coi là một chân lý mới phát hiện, một kim chỉ nam cho hướng đi mới của báo chí.

Thời đại tiền Internet, quan điểm này của Al Neuharth đã giúp tờ nhật báo mới nổi của ông “soán ngôi” vô địch về lượng phát hành mà tờ tạp chí lâu đời của nước Mỹ The Wall Street Journal nắm giữ trong nhiều năm.

Nhưng với sự ra đời của thiết bị cầm tay kết nối Internet, người đọc đã không cần mở cửa tủ lạnh, quầy rượu hay vào phòng giám đốc, lớp học để cầm tờ báo đọc thông tin nữa. Sự tiện dụng đã vượt qua sức tưởng tượng của Al Neuharth, và thông tin giờ đây có ở mọi nơi, mọi lúc.

Vậy thì, trong một biển thông tin của các nền tảng truyền thông phi truyền thống, báo chí sẽ tìm cơ hội ở đâu để không chết chìm hay bị hòa tan? Câu trả lời rất đơn giản, hãy phát huy thế mạnh của tạp chí, với độ chuyên sâu và tính chuyên ngành để chiếm lĩnh thị trường ngách, nói cách khác là lĩnh vực thế mạnh của mỗi ấn phẩm.

Nguyên lý chung trong lý thuyết kinh tế về thị trường ngách có thể được áp dụng với Tạp chí: thay vì nỗ lực tập trung vào phần nhỏ của biển thông tin đa dạng thì hãy tập trung vào phần lớn của lĩnh vực thông tin chuyên biệt phù hợp với tôn chỉ mục đích được quy định và đối tượng bạn đọc phù hợp, nói cách khác là đi tìm sự khác biệt để thiết lập một “vùng phủ sóng “ riêng cho chính cơ quan báo chí.

Bơi trong một biển thông tin khổng lồ của mạng xã hội, với ưu thế chuyên sâu, chuyên ngành, tạp chí có thể chọn những dòng chảy thông tin phạm vi nhỏ nhưng đủ mạnh mẽ để tạo sự khác biệt, lay động được cảm xúc và gây sự chú ý cho bạn đọc. Định vị không gian thông tin hẹp có thể giúp tạp chí giảm thiểu ngân sách đầu tư, tập trung nguồn lực để kiến tạo nội dung và tương tác với bạn đọc.

N.T.T

(còn tiếp)