Trái phiếu xanh tại Việt Nam được tính là các lô trái phiếu được phát hành bằng tiền VNĐ tại thị trường trong nước, tức là cũng đã các doanh nghiệp tiên phong phát hành trái phiếu xanh và vay các khoản vay xanh nhưng là ở nước ngoài, còn phạm vi trong nước từ trước đến nay mới chỉ có hơn 3.650 tỷ đồng trái phiếu xanh được phát hành, đến từ EVNFinance và Ngân hàng BIDV.

Hiện nay có thể thấy các ngân hàng đã dần đi theo xu hướng tài chính xanh, tài chính bền vững với những động thái xây dựng khung tài chính bền vững và chuẩn bị cho những lô trái phiếu xanh, xã hội, bền vững tiếp theo.

Có thể thấy xu hướng trong thời gian tới sẽ theo cả hai chiều rộng và chiều sâu. Theo dòng tiền, các khoản trái phiếu xanh được “đóng khung” mục đích sử dụng vốn sẽ chảy xuống các dự án môi trường, và là những khoản vay xanh giúp tạo động lực cho các doanh nghiệp phù hợp tăng cường tuân thủ các thông lệ tốt về bảo vệ môi trường và thực hành xanh để đạt đủ điều kiện cho các khoản vay này.

Cùng với đó, các sản phẩm trái phiếu “dán nhãn”, tức là các trái phiếu có mục đích sử dụng vốn đóng góp tích cực tới hoạt động môi trường và xã hội, sẽ dần được gia tăng cả về số lượng và thể loại, ví dụ như trái phiếu liên kết bền vững mà BIM Land và Công ty Cổ phần Thanh Xuân – cả hai là công ty con của BIM Group – phát hành.

Trái phiếu liên kết bền vững có đặc điểm không cố định mục đích sử dụng, mà doanh nghiệp phải đạt các tiêu chí tuân thủ có tính bền vững để từ đó tạo ra giá trị tác động của trái phiếu.

Thời gian vừa qua là một giai đoạn phát triển mạnh mẽ không chỉ của trái phiếu xanh mà còn là cả các trái phiếu dán nhãn khác, hay còn gọi là các trái phiếu xanh, xã hội, bền vững (“GSS+”).

Trên thế giới, năm 2023 đã là một năm phát hành trái phiếu xanh kỷ lục khi đạt 575 tỷ USD, theo số liệu của DZ Bank, chiếm 59% tổng giá trị trái phiếu GSS+. Theo đánh giá của GGGI Việt Nam, trái phiếu GSS+ đã cho thấy đây là công cụ hiệu quả để hướng các kênh vốn vào các doanh nghiệp biến đổi khí hậu.

Với đặc thù phân định rõ mục đích sử dụng vốn, trái phiếu xanh hay những công cụ khác như tín chỉ carbon đóng một vai trò quan trọng trong phát triển bền vững. Các tài sản và dự án mang tính chất xanh như năng lượng tái tạo, trồng rừng, xử lý chất thải... mang tính chất dài hạn và cần có sự tham gia của khu vực tư nhân nhằm giảm gánh nặng cho đầu tư công, cũng chính là đặc điểm của trái phiếu.

Do đó, khi kết hợp với yếu tố đầu tư tác động từ các quỹ đầu tư và định chế trong và ngoài nước, các dự án và tài sản trên có thể nhận được vốn đầu tư ổn định với chi phí hợp lý, giảm rủi ro tín dụng và cuối cùng dẫn đến gia tăng khả năng thành công của dự án.

Bên cạnh đó, một số loại hình dự án có thể khai thác được nhiều công cụ khác nhau để gia tăng lợi nhuận, ví dụ như mô hình phát hành trái phiếu xanh cho dự án điện gió và điện mặt trời, sau đó có thể thực hiện đánh giá xác nhận để bán tín chỉ các bon, giúp doanh nghiệp có thêm giá trị và tăng tính khả thi của dự phóng tài chính.

Như đã nêu ở trên, trái phiếu xanh của các tổ chức tín dụng cũng tạo động lực cho các doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp vừa và nhỏ, đáp ứng các tiêu chuẩn môi trường để có thể nhận được các khoản vay xanh. Do đó có thể nói trái phiếu xanh đem lại tác động nhiều mặt lên thị trường vốn nợ và thực hành xanh của các doanh nghiệp.

Trong bối cảnh chính sách hiện nay tại Việt Nam, thuận lợi lớn nhất của thị trường trái phiếu xanh trong nước chính là tính mới lạ và thiếu cung. Như đã nêu, hiện tại Việt Nam mới chỉ có 2 lô trái phiếu xanh phát hành trong nước và kết quả rất thành công với lãi suất thấp, kỳ hạn dài.

Nhu cầu đầu tư mang tính bền vững và hướng thiện đang bắt đầu hình thành, đặc biệt là ở các quỹ đầu tư có tính chất dài hạn và phải tuân thủ các yêu cầu từ các thị trường phát triển. Nếu nhìn xa hơn với mục tiêu thị trường chứng khoán nâng hạng từ Cận biên lên Mới nổi, các nhà đầu tư nước ngoài sẽ để ý và phân bổ đầu tư nhiều hơn vào Việt Nam, từ đó mang theo những yêu cầu khắt khe và tuân thủ với Môi trường, Xã hội và Quản trị (ESG) hơn nữa.

Tiếp theo đó là các điều kiện thuận lợi để triển khai các dự án bền vững và bảo vệ môi trường. Việt Nam trên thực tế đã thực hiện nhiều dự án xanh và có dư nợ cấp tín dụng xanh mới đạt gần 528.300 tỷ đồng, chiếm tỷ trọng khoảng 4,2% tổng dư nợ toàn nền kinh tế, theo Ngân hàng Nhà nước.

Các dự án xanh hoàn toàn có khả năng tuân thủ các phương thức như tiêu chuẩn của Tổ chức Trái phiếu Khí hậu (CBI) hay Nguyên tắc Trái phiếu Xanh của Hiệp hội Thị trường vốn quốc tế (ICMA) và chuyển dần sang việc phát hành trái phiếu xanh, tận dụng thị trường vốn nợ để làm công cụ huy động vốn.

Đối với thách thức, điều cần phải kể đến đầu tiên là việc thiếu các quy định cụ thể dành riêng cho thị trường trái phiếu xanh hay bền vững phát triển.

Mặc dù có thể phát hành trái phiếu xanh với các tiêu chuẩn khác nhau phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế, nhiều doanh nghiệp vẫn lo ngại rằng trái phiếu xanh mà họ phát hành lại có thể không được công nhận theo tiêu chuẩn Việt Nam, do đó việc có được một bộ nguyên tắc hay bộ tiêu chí phân loại xanh là rất cần thiết để tạo được sự tự tin cho các tổ chức phát hành có mong muốn tiếp cận thị trường đầy tiềm năng này.

Trên thực tế, các lô trái phiếu xanh hay liên kết bền vững của các tổ chức phát hành được nêu trên, mặc dù đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế, được ủng hộ từ nhiều định chế tài chính uy tín cũng như được truyền thông rộng rãi, song do chưa có quy định cụ thể, các lô trái phiếu này đều được đăng tải trên cổng Thông tin Trái phiếu Doanh nghiệp dưới dạng trái phiếu thông thường, không có sự khác biệt gì trong công bố.

Khó khăn thứ hai là việc thiếu đội ngũ nhân lực và các tổ chức trung gian để triển khai cho các doanh nghiệp bắt đầu xây dựng quy trình phát hành trái phiếu xanh.

Để xây dựng Khung Tài chính Xanh có thể phát hành, theo thông lệ quốc tế, nhà phát hành phải đi theo quy tắc “1-2-3-4”, tức là 1 nhà phát hành có thể tuân thủ một trong 2 tiêu chí (tiêu chuẩn của CBI hoặc nguyên tắc của ICMA), xác nhận bởi một trong 3 loại hình (ý kiến bên thứ hai, chứng nhận “dán nhãn” Trái phiếu Khí hậu, hay báo cáo đảm bảo) để chứng minh Khung của nhà phát hành có đủ 4 trụ cột cho trái phiếu xanh (Mục đích sử dụng vốn, Quy trình đánh giá và lựa chọn dự án, Quản lý vốn, và Báo cáo). Hiện nay đội ngũ thông thạo nguyên tắc và cách thức triển khai còn rất thiếu.

Bên cạnh đó, ngoài báo cáo đảm bảo được doanh nghiệp kiểm toán cung cấp, Việt Nam mới chỉ có FiinRatings cung cấp loại hình xác nhận Ý kiến bên thứ hai, cũng như là tổ chức duy nhất được ủy quyền xác nhận của CBI.

Hoạt động trao đổi thông tin và chia sẻ kinh nghiệm cũng chưa được diễn ra phổ biến đề từ đó các nhà phát hành trái phiếu xanh thành công có thể chia sẻ và hướng dẫn các nhà phát hành khác.

Thời gian vừa qua, cơ quan quản lý đã dành nhiều nỗ lực nghiên cứu để xây dựng và thị trường đang mong chờ khung phân loại xanh sớm được công bố. Trong thời gian đó, kỳ vọng định hướng hệ thống tài chính xanh sẽ đi theo thông lệ đã có tại thị trường khu vực để theo kịp xu hướng phát triển tài chính bền vững.

Thứ nhất, xây dựng, rà soát và điều chỉnh các tiêu chí sao cho hòa hợp và tuân thủ các tiêu chuẩn lớn như Khung phân loại xanh của ASEAN và EU.

Thứ hai, phát triển các điều kiện phát hành theo nguyên tắc đơn giản hóa và quản trị rủi ro, tập trung hướng tới sự thuận tiện trong áp dụng để khuyến khích các doanh nghiệp nghiên cứu và phát triển.

Thứ ba, nhanh chóng có các quy định chặt chẽ và chế tài nếu xảy ra rửa xanh (green washing) để luôn đảm bảo niềm tin của nhà đầu tư trên thị trường trái phiếu.

Thứ tư, xác định các trái phiếu tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế cũng đạt tính xanh để áp dụng hỗ trợ, ưu đãi tài chính và phi tài chính.

Điều quan trọng nhất phải là sự thuận tiện để tránh làm doanh nghiệp lo ngại khi cân đối chi phí/lợi ích, cũng như giữ vững niềm tin và giá trị tác động của các lô trái phiếu xanh tới sự phát triển chung để luôn thu hút được nhu cầu đầu tư.

Từ những bước đầu tiên, thị trường này được kỳ vọng sẽ được hỗ trợ từ nhiều mặt với nhiều giải pháp, cả về tài chính và phi tài chính. Bao gồm các ưu đãi về thuế, phí, lệ phí cho trái phiếu xanh nhằm khuyến khích, cũng như bù đắp một phần chi phí cho doanh nghiệp thực hiện các bước tuân thủ theo quy định và thông lệ quốc tế.

Các chương trình hỗ trợ công cụ tài chính bền vững, như tại Thái Lan và Singapore, các doanh nghiệp phát hành theo một số tiêu chí địa phương sẽ được trợ giá chi phí xây dựng Khung Tài chính Bền vững và chi phí xác nhận.

Bên cạnh đó, vinh danh, khích lệ các doanh nghiệp tiên phong trong ngành tài chính xanh, ghi nhận nỗ lực và ghi nhận sự khác biệt của các lô trái phiếu xanh so với trái phiếu thông thường.

Đồng thời thực hiện các chính sách khuyến khích khác, tùy thuộc và nguồn lực và tính toán hiệu quả, ví dụ như yêu cầu phân bổ một phần dư nợ tín dụng của các ngân hàng vào cho vay xanh hoặc mua trái phiếu xanh, khích lệ doanh nghiệp phát hành trái phiếu với tiêu chuẩn khu vực và quốc tế...

Giải pháp khả thi trước mắt là việc ghi nhận và khích lệ trái phiếu xanh, ví dụ như hiển thị trái phiếu xanh khác biệt với trái phiếu thông thường, trong đó nêu rõ trái phiếu đó tuân thủ các nguyên tắc nào. Việc này không tốn thêm chi phí nhưng đem lại giá trị khích lệ, cũng như cho thấy nỗ lực khuyến khich phát triển thị trường tài chính xanh của cơ quan quản lý.