Những "điểm nghẽn" không chỉ khiến nhiều nhà máy điện rác "đắp chiếu" trên giấy, mà cả những dự án đã vận hành cũng rơi vào cảnh hoạt động cầm chừng, bù lỗ, thiếu đầu ra cho điện và tro xỉ.
Dù được kỳ vọng là lời giải kép cho cả bài toán môi trường và năng lượng, điện rác tại Việt Nam vẫn đang loay hoay giữa vòng xoáy của những "điểm nghẽn".
Điều này không chỉ khiến nhiều nhà máy "đắp chiếu" trên giấy, mà cả những dự án đã vận hành cũng rơi vào cảnh hoạt động cầm chừng, bù lỗ, thiếu đầu ra cho điện và tro xỉ. Trước thực trạng đó, câu hỏi đặt ra là làm sao để mở "đúng nút" tháo gỡ vướng mắc cho điện rác?
Mặc dù Việt Nam đã triển khai nhiều cơ chế hỗ trợ và khuyến khích phát triển các dự án đốt rác phát điện, nhưng trên thực tế, nhiều nhà máy vẫn gặp khó khăn trong việc thực hiện thủ tục đầu tư, giải phóng mặt bằng và tuân thủ các quy định về môi trường và cấp phép.
Để tháo gỡ những vướng mắc này, các cơ quan chức năng đã và đang triển khai một số giải pháp cải cách hành chính và hỗ trợ nhà đầu tư, nhằm đẩy nhanh tiến độ triển khai các dự án điện rác.
Một trong những rào cản lớn đối với các dự án điện rác là quy trình thủ tục phức tạp và thời gian kéo dài. Nhằm khắc phục điều này, các địa phương như Tp.HCM đã thiết lập tổ công tác liên ngành để hướng dẫn và hỗ trợ nhà đầu tư trong việc hoàn thiện hồ sơ, đặc biệt là các thủ tục liên quan đến đánh giá tác động môi trường, cấp phép xây dựng và điều chỉnh quy hoạch.
Ví dụ, Sở Tài nguyên và Môi trường Tp.HCM đã chủ động phối hợp với các nhà đầu tư như Công ty TNHH Xử lý chất thải Việt Nam (VWS) để tháo gỡ vướng mắc trong quá trình điều chỉnh dự án đầu tư.
Ngoài ra, việc xác định khung giá cụ thể giúp các nhà đầu tư có cơ sở để xây dựng phương án tài chính và đàm phán hợp đồng mua bán điện với Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN).
Đặc biệt, công tác giải phóng mặt bằng cũng là một thách thức đối với các dự án điện rác. Tại Bến Tre, UBND huyện Châu Thành đã tích cực thực hiện công tác giải phóng mặt bằng và áp giá bồi thường, hỗ trợ cho các hộ dân bị ảnh hưởng bởi dự án nhà máy đốt chất thải rắn phát điện. Đến ngày 8/5/2025, công tác di dời rác tại nhà máy xử lý rác thải Bến Tre đã hoàn thành, tạo điều kiện thuận lợi cho việc triển khai dự án.
Tuy nhiên, những giải pháp trên chưa thể hoàn toàn gỡ vướng những khó khăn với diện rác. Theo đó, PGS.TS Ngô Trí Long – Chuyên gia kinh tế đã chia sẻ kinh nghiệm từ các quốc gia phát triển như Nhật Bản, Hàn Quốc và Đức cho thấy mô hình "cơ chế kép", vừa xử lý chất thải hiệu quả, vừa phát điện bền vững. Đây là sự kết hợp hài hòa giữa đầu tư công và tư, đi kèm khung chính sách rõ ràng về chia sẻ chi phí, rủi ro và lợi ích.
Ví dụ tại Nhật Bản, chính sách hỗ trợ đầu tư dài hạn và thu phí rác hợp lý. Nhật Bản hiện có hơn 1.000 nhà máy đốt rác, trong đó khoảng 80% tích hợp phát điện hoặc tận dụng nhiệt. Theo số liệu từ Bộ Môi trường Nhật Bản (2024), mỗi năm quốc gia này xử lý trên 70 triệu tấn rác thải sinh hoạt, trong đó hơn 75% được xử lý bằng công nghệ đốt có thu hồi năng lượng.
Nhà máy xử lý rác Maishima, Nhật Bản.
Cơ chế chia sẻ chi phí Chính phủ hỗ trợ tới 50% vốn đầu tư ban đầu cho công nghệ cao thông qua các chương trình trợ cấp môi trường và tài trợ phát triển đô thị. Các địa phương chịu trách nhiệm vận hành, ký hợp đồng với doanh nghiệp tư nhân thông qua mô hình PPP (hợp tác công tư) hoặc EPCO (xây dựng-vận hành-chuyển giao). Phần còn lại do khu vực tư nhân đầu tư, đổi lại được hưởng thu nhập từ điện bán lên lưới và phí xử lý rác thải do người dân và doanh nghiệp chi trả (trung bình khoảng 30–50 USD/tấn).
Về chính sách giá điện ưu đãi (FIT) giá mua điện từ rác dao động từ 17–22 yên/kWh (~3.000–4.000 đồng), được duy trì trong 20 năm theo Luật Năng lượng tái tạo Nhật Bản.
Bên cạnh đó, Hàn Quốc ưu tiên thị trường điện cạnh tranh và hỗ trợ tín dụng xanh. Hàn Quốc hiện có hơn 35 nhà máy điện rác đang vận hành ổn định, trong đó một số nằm trong cụm đô thị thông minh tích hợp. Theo dữ liệu từ Bộ Môi trường Hàn Quốc năm 2025, khoảng 15% rác sinh hoạt đô thị được xử lý bằng đốt phát điện.
Về chia sẻ chi phí đầu tư, Chính phủ không trợ cấp trực tiếp vào thiết bị, mà thông qua các Quỹ Môi trường và ngân hàng chính sách Hàn Quốc cấp vốn vay ưu đãi dài hạn cho doanh nghiệp. Các địa phương cung cấp hạ tầng đấu nối điện, đất sạch và miễn/giảm thuế địa phương 5–10 năm cho nhà đầu tư.
Chính sách chứng chỉ năng lượng tái tạo (REC) các dự án điện rác được cấp chứng chỉ năng lượng tái tạo, có thể bán cho các doanh nghiệp phát thải lớn để đáp ứng nghĩa vụ giảm khí nhà kính.Giá REC trung bình đạt 40.000 won/MWh (~750.000 đồng), giúp gia tăng dòng thu cho các dự án điện rác.
Hay như Đức phân luồng chất thải và nguyên tắc "người gây ô nhiễm trả tiền". Đức là hình mẫu về phân loại chất thải hiệu quả và xử lý rác có kiểm soát môi trường cao. Theo Hiệp hội Quản lý chất thải Đức, năm 2024, hơn 66 nhà máy đốt rác có thu hồi năng lượng đã hoạt động, xử lý trên 25 triệu tấn rác thải không tái chế mỗi năm.
Cơ chế tài chính bền vững người dân và doanh nghiệp phải trả phí xử lý rác theo khối lượng và loại chất thải, mức trung bình từ 80–250 EUR/tấn tùy khu vực và hình thức xử lý. Nhà nước hỗ trợ hạ tầng ban đầu (quy hoạch, đất, đấu nối), nhưng chi phí đầu tư và vận hành chủ yếu do tư nhân gánh vác, thông qua hợp đồng theo hình thức BOO (xây dựng - sở hữu - vận hành) hoặc nhượng quyền dài hạn.
Thị trường điện tự do không có giá FIT, điện từ rác được bán theo giá thị trường, tuy nhiên được ưu tiên huy động trong lưới điện nhờ cam kết giảm phát thải CO₂ và ổn định hệ thống.
Từ những kinh nghiệm quốc tế, PGS.TS Ngô Trí Long nhấn mạnh: "Trong bối cảnh Việt Nam có tới 60.000 tấn rác thải sinh hoạt mỗi ngày (Tổng cục Môi trường, 2025), nhưng mới chỉ có 3 nhà máy điện rác phát điện lên lưới, việc học tập kinh nghiệm quốc tế để xây dựng cơ chế "kép" hiệu quả và hấp dẫn nhà đầu tư là đặc biệt cần thiết".
Cụ thể, cần khuyến nghị chính sách áp dụng mô hình PPP linh hoạt, trong đó Nhà nước hỗ trợ 50% chi phí hạ tầng kỹ thuật ban đầu (giải phóng mặt bằng, đấu nối điện, cấp phép nhanh). Cam kết mua điện từ rác với giá FIT đủ hấp dẫn (tối thiểu 2.500–3.000 đồng/kWh, cố định 15–20 năm).
Bổ sung phí xử lý rác thải minh bạch theo cơ chế "người gây ô nhiễm trả tiền", tạo dòng thu ổn định cho nhà đầu tư. Thiết lập Quỹ tín dụng xanh do Nhà nước và tổ chức tài chính phát triển đồng tài trợ, giúp giảm chi phí vay vốn đầu tư ban đầu.
Theo chuyên gia năng lượng Đào Nhật Đình, các địa phương cần cởi mở hơn trong việc quy hoạch và cấp đất để xây dựng nhà máy xử lý chất thải, đồng thời bố trí quỹ đất phù hợp cho việc chôn lấp.
Trước hết, việc đưa quy hoạch khu chôn lấp tro xỉ vào trong tổng thể quy hoạch xử lý chất thải của tỉnh là điều bắt buộc, bởi không phải nhà máy điện rác nào cũng có thể tái chế 100% tro xỉ ngay từ đầu.
Do đó, cần xác định rõ quỹ đất phù hợp, đảm bảo khoảng cách an toàn, tránh ảnh hưởng đến dân cư, đồng thời phải được duyệt sớm trong các kế hoạch sử dụng đất hàng năm.
Bên cạnh đó, với đất để xây dựng nhà máy, cần đẩy nhanh thủ tục phê duyệt đầu tư, giải phóng mặt bằng, đồng thời chủ động tích hợp quy hoạch các khu xử lý chất thải vào quy hoạch sử dụng đất cấp tỉnh, cấp huyện. Việc này không chỉ giúp nhà đầu tư yên tâm triển khai, mà còn tránh tình trạng dự án "đứng bánh" vì thiếu mặt bằng như hiện nay.
Chuyên gia Năng lượng Đào Nhật ĐìnhVề mặt thủ tục pháp lý, tại Báo cáo Thủ tục đầu tư Nhà máy điện rác, nhóm nghiên cứu VCCI cũng đưa ra đề xuất cần ban hành quy định cho phép địa phương ký kết hợp đồng dịch vụ xử lý chất thải dài hạn với các nhà máy điện rác; Sớm ban hành mẫu hợp đồng PPP trong lĩnh vực xử lý chất thải; Cân nhắc thành lập Tổ công tác của trung ương để hỗ trợ địa phương trong việc thực hiện các dự án điện rác.
Đồng thời, cần sớm ban hành danh mục kỹ thuật hiện có tốt nhất và xây dựng hướng dẫn về việc xử lý tro bay của lò đốt chất thải rắn sinh hoạt sau hoá rắn; Phân cấp cho địa phương thực hiện các thủ tục hành chính trong lĩnh vực xây dựng (thẩm định thiết kế cơ sở) và lĩnh vực môi trường (phê duyệt đánh giá tác động môi trường).
Đặc biệt, thiết kế lại Danh mục dự điện rác trong Kế hoạch thực hiện Quy hoạch điện VIII theo hướng mở. Trong đó, không phân bổ trước công suất đặt cho từng địa phương, mà ưu tiên cho các dự án có khả năng triển khai trước.
Người Đưa Tin xin trân trọng gửi tới độc giả nội dung tuyến bài "Gỡ vướng cho điện rác":
Bài 1: Khoảng cách giữa kỳ vọng và thực tế
Bài 2: Cơ chế nào đang "giam lỏng"?
Bài 3: Cần nhấn nút nào để "mở khóa"?
THỰC HIỆN: THANH LOAN - HỮU THẮNG - QUỲNH CHI
NGUOIDUATIN.VN | Thứ ba, 26/8/2025 | 08:00