Từ những bước đi đầu tiên trong gian khó, đến nay, công tác đối ngoại của Quốc hội đã phát triển toàn diện về tổ chức và hoạt động. Nếu như trong những ngày đầu lập quốc, hoạt động đối ngoại của Quốc hội chủ yếu tập trung vào việc thiết lập quan hệ hữu nghị với các nghị viện bạn bè, tranh thủ sự ủng hộ của cộng đồng quốc tế cho sự nghiệp đấu tranh giành độc lập, thống nhất đất nước, thì đến nay, đối ngoại Quốc hội đã và đang được triển khai sâu rộng, toàn diện, cả ở bình diện song phương lẫn đa phương, với nội dung ngày càng phong phú, phương thức ngày càng linh hoạt, chuyên nghiệp.

Theo Tiến sĩ, Đại sứ Ngô Đức Mạnh - nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại của Quốc hội, nguyên Đại sứ Việt Nam tại Liên bang Nga, hoạt động đối ngoại của Quốc hội Việt Nam hiện nay được triển khai toàn diện, linh hoạt, được thể hiện trên ba phương diện chính.

Thứ nhất, đó là việc thúc đẩy và làm sâu sắc quan hệ hợp tác nghị viện song phương, đặc biệt với các nước láng giềng, các nước trong khu vực, bạn bè truyền thống, các nước lớn, các đối tác chiến lược, đối tác toàn diện và các đối tác khác. Hàng năm Quốc hội Việt Nam đều trao đổi nhiều đoàn cấp cao với nghị viện các nước. Các Hội nghị sĩ hữu nghị chủ động cử các đoàn đại biểu Quốc hội ta thăm làm việc tại nhiều nước và đón hàng trăm đoàn nghị sĩ các nước vào Việt Nam. Thông qua các chuyến thăm, trao đổi đoàn cấp cao, các nhóm nghị sĩ hữu nghị, Quốc hội Việt Nam đã góp phần củng cố sự tin cậy chính trị, mở rộng hợp tác nhiều mặt, tạo nền tảng vững chắc cho quan hệ giữa Việt Nam với các quốc gia.

“Đây là kênh giúp tăng cường hiểu biết, củng cố niềm tin chính trị, chia sẻ kinh nghiệm lập pháp, giám sát, đồng thời góp phần thúc đẩy các thỏa thuận hợp tác đã đạt được giữa Chính phủ Việt Nam và các nước đi vào chiều sâu, hiệu quả thực chất”, Đại sứ Ngô Đức Mạnh cho biết

Thứ hai, Quốc hội Việt Nam tham gia tích cực tại các diễn đàn nghị viện đa phương như Liên minh Nghị viện Thế giới (IPU), Hội đồng Liên nghị viện ASEAN (AIPA), Diễn đàn Nghị viện châu Á - Thái Bình Dương (APPF), Diễn đàn Nghị viện Á – Âu (ASEP)… cũng như các cơ chế hợp tác liên nghị viện khác do các khu vực và tổ chức quốc tế khởi xướng. Trong bối cảnh xu thế toàn cầu hóa và đa cực hóa ngày càng sâu sắc, việc chủ động tham gia các diễn đàn này không chỉ giúp Việt Nam tranh thủ sự đồng thuận và ủng hộ quốc tế đối với những vấn đề chiến lược, gắn trực tiếp với lợi ích của đất nước như duy trì hòa bình, an ninh, phát triển bền vững, ứng phó với biến đổi khí hậu, bảo đảm an ninh lương thực, an ninh nguồn nước... Đồng thời, Việt Nam có thể giới thiệu những thành tựu đổi mới, kinh nghiệm phát triển, từ đó quảng bá hình ảnh một đất nước hòa bình, ổn định, năng động và giàu trách nhiệm.

Thứ ba, Quốc hội Việt Nam, với tư cách là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất, đã thể hiện rõ vai trò trong lập pháp và giám sát tối cao về đối ngoại. Trong lĩnh vực lập pháp, Quốc hội ban hành, sửa đổi, hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan đến đối ngoại, bảo đảm sự đồng bộ, thống nhất, tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho việc triển khai đường lối đối ngoại của Đảng và Nhà nước. Hệ thống pháp luật phục vụ công cuộc hội nhập luôn được Quốc hội quan tâm và cập nhật đưa vào các chương trình ưu tiên của các khóa họp, kịp thời góp phần bảo vệ lợi ích quốc gia và thực hiện cam kết với các đối tác, cộng đồng quốc tế. Quốc hội cũng xem xét, phê chuẩn nhiều hiệp định quốc tế quan trọng, từ các FTA thế hệ mới như CPTPP, EVFTA đến các công ước quốc tế về quyền con người, góp phần thúc đẩy hội nhập, mở rộng thị trường và thu hút đầu tư.

Bên cạnh đó, Quốc hội đóng vai trò cầu nối đưa các cam kết quốc tế vào đời sống pháp lý trong nước, giúp pháp luật Việt Nam ngày càng tiệm cận chuẩn mực quốc tế, đáp ứng yêu cầu của quá trình hội nhập quốc tế sâu rộng. Quốc hội cũng thực hiện công tác giám sát tối cao đối với hoạt động đối ngoại, thông qua việc giám sát các cơ quan hữu quan trong việc thực hiện điều ước quốc tế, triển khai chính sách đối ngoại, và bảo đảm việc thực thi cam kết quốc tế gắn chặt với yêu cầu phát triển đất nước. Hoạt động chất vấn, giám sát chuyên đề, cũng như báo cáo của Chính phủ về đối ngoại tại các kỳ họp Quốc hội đã góp phần tăng cường tính minh bạch, hiệu quả và trách nhiệm giải trình trong lĩnh vực này.

“Qua lập pháp, phê chuẩn và giám sát, Quốc hội Việt Nam đã thể hiện rất rõ vai trò thúc đẩy việc triển khai chính sách đối ngoại, quá trình hội nhập quốc tế sâu rộng, bảo vệ lợi ích quốc gia và nâng cao vị thế Việt Nam trên trường quốc tế”, Đại sứ Ngô Đức Mạnh nói.

Một điểm nhấn đặc biệt của đối ngoại Quốc hội trong những năm vừa qua chính là tâm thế mới khi bước ra thế giới. Nếu như trước đây, hoạt động đối ngoại của Quốc hội chủ yếu tập trung vào việc “tham gia” các diễn đàn quốc tế, thì đến nay, đối ngoại Quốc hội Việt Nam đã chuyển mạnh sang thế chủ động, tích cực và dẫn dắt trong nhiều sáng kiến nghị viện.

Trong những năm qua, thực hiện chủ trương nâng tầm đối ngoại đa phương, Quốc hội Việt Nam đã nhiều lần đảm nhận vai trò chủ nhà của các hội nghị đa phương quan trọng, mang tầm cỡ quốc tế và khu vực như Đại hội đồng IPU 132 (năm 2015), Hội nghị Diễn đàn Nghị viện Châu Á - Thái Bình Dương lần thứ 26 (APPF 26, năm 2018) và Đại hội đồng AIPA 41 (năm 2020), Hội nghị nghị sĩ trẻ toàn cầu lần thứ 9 của IPU (năm 2023), Hội nghị nghị sĩ trẻ toàn cầu lần thứ 9 của IPU (năm 2023), Hội nghị Ban Chấp hành APF và Diễn đàn Nghị viện hợp tác Pháp ngữ về nông nghiệp bền vững, an ninh lương thực và ứng phó với biến đổi khí hậu (năm 2025)……

Thành công trong việc đăng cai tổ chức, điều hành các sự kiện liên nghị viện quốc tế và khu vực đã khẳng định năng lực, bản lĩnh và sự chủ động hội nhập của Việt Nam, đồng thời giúp Việt Nam chủ động tham gia định hình các quy tắc, chuẩn mực ứng xử quốc tế, cũng như giải quyết các vấn đề chung của khu vực và toàn cầu.

Bên cạnh đó, với đặc thù và “sức mạnh mềm” khác biệt của ngoại giao nghị viện, Quốc hội Việt Nam luôn tích cực phát huy vai trò của kênh ngoại giao nghị viện trong việc tham gia, giải quyết những vấn đề ở khu vực và quốc tế, góp phần gìn giữ hòa bình, ổn định, hợp tác, làm sâu sắc hơn nữa quan hệ và giao lưu giữa các tầng lớp nhân dân các nước.

“Nhiều sáng kiến của Việt Nam trong lĩnh vực biến đổi khí hậu và an ninh nguồn nước đã được cộng đồng quốc tế đánh giá cao, thể hiện tinh thần chủ động, trách nhiệm của Việt Nam trong việc chung tay giải quyết các vấn đề toàn cầu, đồng thời tạo dấu ấn tích cực tại các diễn đàn nghị viện quốc tế, đồng thời tăng cường niềm tin và sự tín nhiệm của bạn bè quốc tế đối với vai trò, vị thế của Việt Nam”, Đại sứ Ngô Đức Mạnh khẳng định.

Bên cạnh việc chủ động tham gia và đóng góp sáng kiến tại các diễn đàn đa phương, Quốc hội Việt Nam còn tích cực chia sẻ kinh nghiệm lập pháp, giám sát và quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước với nghị viện các quốc gia. Thông qua các kênh hợp tác song phương và đa phương, Việt Nam đã trở thành một đối tác tin cậy, sẵn sàng trao đổi thực tiễn về hoàn thiện thể chế, cải cách hành chính, chuyển đổi xanh, chuyển đổi số và phát huy vai trò của Quốc hội trong hệ thống chính trị.

Không chỉ học hỏi kinh nghiệm quốc tế, Quốc hội Việt Nam còn lan tỏa những giá trị riêng của mình, đó là tinh thần đổi mới, hội nhập và vì con người, đến bạn bè thế giới, góp phần thúc đẩy hợp tác nghị viện hướng tới hòa bình, ổn định và phát triển bền vững. Nhiều nghị viện đánh giá cao Việt Nam trong việc kết hợp hài hòa giữa kiên định nguyên tắc và linh hoạt thích ứng, giữa kế thừa truyền thống và sáng tạo trong đổi mới.

Khẳng định vai trò quan trọng của đối ngoại Quốc hội, ĐBQH Trịnh Thị Tú Anh (Đoàn Lâm Đồng) cho rằng công tác này giữ vai trò then chốt trong việc tạo dựng hành lang pháp lý và sự đồng thuận chính trị, qua đó củng cố vị thế, uy tín và sức mạnh mềm của Việt Nam trên trường quốc tế.

Theo đó, đối ngoại Quốc hội góp phần nâng cao vị thế và uy tín quốc gia. Là kênh quan trọng trong việc hợp pháp hóa và thể chế hóa lòng tin quốc tế thông qua hoạt động phê chuẩn các hiệp định, điều ước quốc tế, Quốc hội đã cung cấp cơ sở pháp lý vững chắc cho các cam kết song phương và đa phương mà Chính phủ ký kết. Điều này giúp Việt Nam thể hiện là một đối tác đáng tin cậy, có trách nhiệm và minh bạch, khẳng định vị thế khác biệt so với các quốc gia chỉ cam kết ở cấp hành pháp.

Đồng thời, trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược giữa các cường quốc ngày càng gay gắt, đối ngoại Quốc hội giúp Việt Nam đa dạng hóa cấu trúc quan hệ đối tác, mở rộng và duy trì mối liên hệ với cơ quan lập pháp của nhiều quốc gia lớn như Hoa Kỳ, Trung Quốc, Liên minh châu Âu (EU), Nhật Bản… Qua đó, hình thành một lớp “đệm ngoại giao” linh hoạt, giúp Việt Nam củng cố tính độc lập, tự chủ trong hoạch định và triển khai chính sách đối ngoại.

Giao lưu nghị sĩ, giao lưu văn hóa và ngoại giao nhân dân cấp cao cũng trở thành những kênh lan tỏa bản sắc Việt Nam. Mỗi nghị sĩ là một “đại sứ không chính thức”, truyền tải tới bạn bè quốc tế hình ảnh một Việt Nam năng động, hòa bình, thân thiện và giàu bản sắc văn hóa.

Đặc biệt, Quốc hội Việt Nam luôn chủ động và cởi mở đối thoại với các nghị viện phương Tây về những vấn đề nhạy cảm như dân chủ, nhân quyền, trên cơ sở tôn trọng lẫn nhau, bình đẳng và hiểu biết. Việc thẳng thắn chia sẻ những nỗ lực của Việt Nam trong hoàn thiện thể chế, bảo đảm quyền con người theo Hiến pháp và pháp luật quốc gia đã giúp xóa bỏ dần các định kiến, đồng thời tăng cường tính minh bạch, sự tin cậy và công nhận của cộng đồng quốc tế đối với Việt Nam.

Đồng tình với những đánh giá trên, PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội nhấn mạnh, trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược gay gắt, trật tự thế giới biến động nhanh và sâu sắc, đối ngoại Quốc hội nổi lên như một kênh quan trọng để Việt Nam phát huy “sức mạnh mềm” và mở rộng ảnh hưởng quốc tế một cách chủ động, linh hoạt, sáng tạo. Khác với ngoại giao nhà nước hay đối ngoại nhân dân, ngoại giao nghị viện mang trong mình đặc trưng là tiếng nói của cơ quan quyền lực cao nhất, đại diện cho ý chí và nguyện vọng của Nhân dân, nên có sức nặng chính trị, đạo lý và văn hóa đặc biệt.

Thông qua các diễn đàn song phương và đa phương như IPU, APPF, AIPA, AIPACODD hay các hội nghị chuyên đề quốc tế, Quốc hội Việt Nam đã và đang thể hiện rõ hình ảnh một Quốc hội dân chủ, đổi mới, trách nhiệm và thân thiện. Chính sự hiện diện tích cực, chủ động và mang bản sắc văn hóa Việt Nam trong từng hoạt động đối ngoại nghị viện, từ phát biểu, đối thoại đến xây dựng nghị quyết, đề xuất sáng kiến, đã góp phần làm sâu sắc thêm nhận thức của bạn bè quốc tế về một Việt Nam yêu chuộng hòa bình, tôn trọng luật pháp quốc tế, đề cao hợp tác và phát triển bền vững.

“Đối ngoại Quốc hội là cầu nối quan trọng để lan tỏa giá trị văn hóa, con người Việt Nam — nền tảng của “sức mạnh mềm” quốc gia. Mỗi chuyến công tác, mỗi cuộc tiếp xúc nghị sĩ, mỗi sáng kiến hợp tác đều là dịp để chúng ta giới thiệu những giá trị văn hóa Việt Nam hiện đại mà giàu bản sắc, thể hiện tinh thần nhân văn, trách nhiệm, cởi mở, hợp tác. Khi nghị sĩ Việt Nam phát biểu với tư duy toàn cầu, hành động có trách nhiệm và tấm lòng nhân ái, đó chính là lúc “thương hiệu Việt Nam” được định hình một cách tự nhiên, bền vững”, PGS.TS Bùi Hoài Sơn chia sẻ

Đặc biệt, trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, ngoại giao nghị viện góp phần củng cố môi trường hòa bình, thúc đẩy hợp tác phát triển, bảo vệ lợi ích quốc gia – dân tộc, đồng thời hỗ trợ cho đối ngoại Đảng, ngoại giao Nhà nước và đối ngoại nhân dân trong thế “tam trụ” đối ngoại. Nói cách khác, khi đối ngoại Quốc hội vận hành hiệu quả, với tinh thần “tư duy toàn cầu – hành động dân tộc”, Việt Nam không chỉ nâng cao vị thế và uy tín quốc tế, mà còn khẳng định vai trò là một thành viên tích cực, có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế.