Thị trường huy động vốn cho doanh nghiệp bao gồm 3 nguồn: vốn tín dụng ngân hàng, vốn từ các quỹ bảo hiểm và vốn huy động từ thị trường trái phiếu. Trong điều kiện nước ta, nguồn vốn từ các quỹ bảo hiểm còn nhỏ bé; nguồn vốn từ ngân hàng chủ yếu là vốn ngắn hạn, vốn lưu động để phục vụ cho các doanh nghiệp vận hành trong ngắn hạn và điều kiện huy động cần nhiều thủ tục thông qua kênh trung gian thì kênh trái phiếu là lựa chọn tối ưu để huy động vốn dài hạn cho các doanh nghiệp.
Tuy vậy, thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam vẫn đang rất sơ khai, lượng trái phiếu phát hành ra công chúng chỉ chiếm khoảng 5% trong khi trên 95% là trái phiếu phát hành riêng lẻ. Vì trái phiếu phát hành riêng lẻ chưa được các cơ quan quản lý đánh giá mức độ rủi ro, nên theo quy định của pháp luật, trái phiếu riêng lẻ chỉ được phát hành cho nhà đầu tư tổ chức và nhà đầu tư chuyên nghiệp.
Trên thực tế, phần đông người mua trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ lại là những cá nhân không phải là nhà đầu tư chuyên nghiệp. Điều này đang dẫn đến thị trường trái phiếu doanh nghiệp chứa đựng nhiều rủi ro, không minh bạch và thiếu bền vững.
Theo đó, để có thể tạo “hấp lực” cho nhà đầu tư và doanh nghiệp tiếp tục tham gia vào thị trường trái phiếu doanh nghiệp, điều quan trọng và cấp thiết nhất chính là tạo độ tin cậy và an toàn để củng cố niềm tin đối với thị trường này.
Thứ nhất, bản thân các doanh nghiệp phải tự chứng minh độ tín nhiệm của mình bằng cách công khai đầy đủ thông tin hoạt động kinh doanh, thực trạng tài chính, hiệu quả kinh doanh, mục tiêu huy động và hoạt động sử dụng vốn huy động.
Đồng thời, để gây dựng niềm tin của nhà đầu tư với doanh nghiệp, chính các doanh nghiệp phải chủ động tham gia xếp hạng tín nhiệm tại các tổ chức xếp hạng tín nhiệm.
Hiện nay các tổ chức xếp hạng tín nhiệm tại Việt Nam số lượng còn ít, kinh nghiệm và phạm vi hoạt động còn hạn chế. Trong khi đó việc xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp là hoạt động rất phức tạp, cần thời gian theo dõi dài hạn, nắm bắt thông tin sâu cũng như tính hệ thống cao, do đó đòi hỏi sự tự giác chủ động của doanh nghiệp trong việc minh bạch thông tin trên thị trường vô cùng quan trọng.
Thứ hai, các tổ chức trung gian làm dịch vụ tư vấn phát hành trái phiếu cần tăng cường trách nhiệm trong việc kiểm soát thông tin doanh nghiệp công bố ra thị trường.
Khi các tổ chức trung gian tiến hành tư vấn phát hành trái phiếu cần xác minh thông tin doanh nghiệp một cách chính xác, minh bạch và trung thực. Nếu để xảy ra sai phạm về kiểm soát thông tin không trung thực khi phát hành trái phiếu thì các tổ chức trung gian phải chịu trách nhiệm với cơ quan quản lý nhà nước cũng như nhà đầu tư.
Cần quy định trách nhiệm của các doanh nghiệp phát hành trái phiếu phải thường xuyên báo cáo thông tin về hoạt động và sử dụng vốn huy động cho các trái chủ và các đơn vị làm dịch vụ tư vấn phát hành trái phiếu cho doanh nghiệp; các đơn vị trung gian dịch vụ tư vấn phát hành phải có trách nhiệm theo dõi và phát hiện kịp thời những dấu hiệu sai lệch, những dấu hiệu rủi ro để báo cáo kịp thời cho cơ quan quản lý nhà nước.
Thứ ba, thị trường trái phiếu là một thị trường hết sức nhạy cảm, đòi hỏi các chủ thể tham gia phải có hiểu biết sâu về thị trường. Nhà đầu tư phải xác định được độ rủi ro của thị trường trái phiếu, đặc biệt là trái phiếu phát hành riêng lẻ. Nhà đầu tư tham gia vào thị trường trái phiếu riêng lẻ phải là nhà đầu tư chuyên nghiệp, có đủ khả năng đánh giá được mức độ rủi ro và chấp nhận chi phí - lợi ích đánh đổi khi tham gia thị trường.
Nếu nhà đầu tư không chuyên hoặc còn ít hiểu biết về trái phiếu nhưng có vốn, muốn tham gia vào thị trường này nên đầu tư thông qua các nhà đầu tư chuyên nghiệp các quỹ đầu tư trung gian, chấp nhận lợi nhuận có thể thấp hơn nhưng đồng thời rủi ro cũng được kiểm soát và dễ dàng rút lui khi không muốn theo đuổi đầu tư.
Thứ tư, Chính phủ nắm giữ vai trò rất quan trọng đối với việc xây dựng một môi trường đầu tư lành mạnh thông qua xác lập các khung khổ pháp lý phù hợp, kiểm soát và xử lý kịp thời các hành vi sai lệch để đảm bảo thị trường lành mạnh.
Thời gian qua, Chính phủ đã phải thực hiện các biện pháp mạnh đối với một số cá nhân có sai phạm nghiêm trọng mang tính hệ thống, mang tính chất lừa đảo và gây hậu quả ảnh hưởng lớn đến nhiều nhà đầu tư và người dân. Tuy nhiên, đó chỉ là hiện tượng cá biệt, riêng lẻ, có vai trò cảnh báo cho các nhà đầu tư huy động vốn cũng như những người tham gia thị trường cần thận trọng và tỉnh táo.
Để tránh những tình trạng đó tiếp tục tái diễn, phía Nhà nước cần tăng cường hệ thống pháp lý chặt chẽ hơn. Đồng thời, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát để phát hiện kịp thời những sai phạm và xử lý nghiêm bằng công cụ kinh tế để ngăn chặn sớm những tiêu cực trong quá trình phát hành trái phiếu.
Không nên để xảy ra những sai phạm mang tính hệ thống, lặp đi lặp lại mang tính chất lừa đảo để đến mức phải xử lý hình sự; không nên hình sự hóa các quan hệ kinh tế đơn thuần để tạo sự lành mạnh và ổn định tâm lý đối với thị trường.
Thứ năm, bên cạnh việc xử lý đối với các tổ chức, đối tượng vi phạm thì cũng phải tăng cường xử lý trách nhiệm đối với chính cơ quan quản lý nhà nước, các tổ chức trung gian trong việc thực hiện chức trách, nhiệm vụ của mình. Những người làm chức năng giám sát thị trường phải chịu trách nhiệm đối với hành vi buông lỏng quản lý, lơ là công tác giám sát, không hoàn thành đúng chức trách nhiệm vụ. Cương quyết xử lý mạnh tay đối với các hành vi của các cơ quan quản lý, cơ quan kiểm tra giám sát cố tình bỏ qua những sai phạm để vụ lợi cá nhân, bắt tay cấu kết che giấu sai phạm vì lợi ích nhóm.
Trong thời gian tới, thị trường trái phiếu doanh nghiệp có thể còn nhiều khó khăn do các yếu tố khách quan và chủ quan, sự biến động thị trường là điều tất yếu. Tuy vậy, đây là thị trường có nhiều tiềm năng và cơ hội: Nhà nước cần hoàn thiện khung khổ pháp lý phù hợp và các biện pháp quản lý hữu hiệu; nhà đầu tư cần có độ am hiểu sâu về thị trường để không bị tác động bởi các thông tin nhiễu; doanh nghiệp cần chủ động trong minh bạch thông tin, củng cố lòng tin nâng cao tín nhiệm trên thị trường.
