Cây thị – hương quê trong văn hóa và đời sống Việt
Cây thị (tên khoa học Diospyros decandra) là loài cây ăn quả nhiệt đới thuộc họ Thị (Ebenaceae), quá đỗi quen thuộc với người Việt.
Không chỉ gắn bó trong đời sống thường nhật, cây thị còn xuất hiện trong văn hóa dân gian, trở thành biểu tượng của sự thanh khiết, gắn liền với ký ức làng quê. Người ta thường trồng thị ở những nơi linh thiêng như chùa, đình, miếu…
Cây thị mang lại nhiều lợi ích thiết thực. Ngoài việc cho quả thơm ngon, cây còn tạo bóng mát, thanh lọc không khí và có giá trị dược liệu cao.
Trong y học cổ truyền, các bộ phận của cây – từ quả, lá, vỏ đến rễ – đều được dùng để chữa các chứng bệnh như táo bón, mụn nhọt, sốt nóng, hoặc pha trà giúp làm đẹp da. Gỗ thị cứng, mịn và bền, thường được dùng trong chế tác đồ gỗ cao cấp và điêu khắc mỹ nghệ.
Quả thị khi vừa chín tới có mùi thơm dịu nhẹ, trong vỏ chứa lượng nhỏ tinh dầu tạo nên hương thơm đặc trưng. Mùi hương ấy có tác dụng trấn tĩnh, thư giãn và giảm căng thẳng thần kinh.
Khi quả chín rục, mềm và chuyển sang màu vàng sẫm, hương thơm sẽ giảm đi đáng kể. Nhiều người có thói quen đặt quả thị chín trong phòng để tạo mùi hương dễ chịu, đợi đến khi thị mềm mới ăn – lúc này quả có vị ngọt xen lẫn chút chát nhẹ.
Không chỉ hấp dẫn bởi mùi thơm và vị ngọt đặc trưng, quả thị còn chứa nhiều hoạt chất tốt cho sức khỏe. Các loài thuộc chi Diospyros nói chung có công dụng đa dạng: vừa cho quả ăn, vừa cung cấp gỗ quý và dược liệu.
Trong y học dân gian, các bộ phận của cây được dùng để điều trị nhiều chứng bệnh như xuất huyết, tiểu không kiểm soát, mất ngủ, nấc cụt, tiêu chảy…
Nghiên cứu hiện đại cũng chỉ ra cây thị và các loài cùng họ có nhiều hoạt tính sinh học quan trọng như chống oxy hóa, kháng viêm, giảm đau, hạ sốt, chống tiểu đường, kháng khuẩn, tẩy giun sán, hạ huyết áp, làm đẹp da và ức chế enzym có hại.
Từ cây quen thuộc tới cây cảnh tiền tỷ
Thị không chỉ lấy quả mà còn làm cảnh. Từng có cây thị độc lạ được trả giá 2 tỷ nhưng chủ cây vẫn chưa ưng bán.
Anh Nguyễn Thế Tùng (SN 1977), trú tại Hưng Yên đang sở hữu hàng trăm cây cổ thụ bonsai trị giá từ vài trăm triệu đồng đến hàng tỷ đồng.
Cận cảnh những cây cảnh đắt giá nhất anh Tùng đang sở hữu phải nói đến cây thị bonsai có gốc cổ thụ với tán lá xanh mướt.
Cây thị này được anh trưng bày ngay sát mặt đường tỉnh lộ 379, thu hút nhiều người yêu cây cảnh.
Theo chủ cây đây là cây thị hạt, không phải thị ghép nên bộ rễ mới được nổi lên mặt đất, nhìn như hoá thạch.
Cây thị cảnh có bộ rễ lộ căn, trắng xoá như hoá thạch.
Với bộ rễ cổ kính, chủ cây nhận định cây thị này phải là thị hạt mọc tự nhiên, không dưới 100 năm tuổi thì mới có bộ rễ đẹp như vậy.
Nhìn từ xa có thể thấy từ gốc đến ngọn cây không bị khuất lấp, khoe dáng nhìn rất đẹp và hết sức tự nhiên.
Cành và tán lá phân bổ đều theo dáng huyền, tựa như một chiếc thuyền úp ngược.
Cây tiền tỷ này lá xanh mướt, tựa như có thể che hết toàn bộ nắng mưa cho thân.
Cây cao khoảng 2,6m, tán rộng 4m, đường kính gốc khoảng 45cm. Khoảng tháng 4-5 âm lịch cây bắt đầu ra hoa và đậu quả.
Theo anh Tùng, đây là cây thị độc nhất vô nhị, không thể tìm thấy cây thứ hai như thế.
Thoạt nhìn cây cảnh này có thế đẹp đến khó tả.
“Cây này có giá trị không dưới 2 tỷ. Từng có người trả 2 tỷ đồng để mua nhưng tôi không bán”, anh Tùng nói. Bên cạnh đó một chuyên gia cây cảnh nhận định một cây cảnh được đánh giá là đẹp và có giá trị phải đảm bảo được 7 yếu tố, gồm: Phô thân (từ gốc đến ngọn không bị lấp, khuất); Khoe dáng: (chuẩn dáng trực, dáng xiêu, dáng hoành, dáng huyền)...
Trúc Chi (t/h)
