Chương trình giáo dục phổ thông mới với nhiều bộ sách nhằm mục đích cho học sinh, phụ huynh và các địa phương căn cứ vào năng lực của học sinh để lựa chọn, tránh độc quyền và những tiêu cực, độc quyền đã xảy ra như những chương trình sách giáo khoa trước đây chỉ có duy nhất một bộ sách.
Với những mục tiêu hướng đến mang tính nhân văn, đặt quyền lợi của học sinh lên hàng đầu, nhưng trong hướng dẫn việc lựa chọn sách giáo khoa tại Thông tư 25 của Bộ GD&ĐT ban hành vô tình đã tạo ra nhiều kẽ hở khiến cho những mục tiêu tốt đẹp từ chương trình giáo dục phổ thông mới bị lợi dụng.
Những kẽ hở của Thông tư 25
Từ 11/10/2020, thông tư 25/2020/TT-BGDĐT lựa chọn sách giáo khoa trong trường phổ thông do Thứ trưởng Nguyễn Hữu Độ ký, quy định quy trình chọn sách giáo khoa cho học sinh có hiệu lực.
Theo như Thông tư 25 này, việc lựa chọn sách giáo khoa sẽ được lấy ý kiến, đánh giá từ phụ huynh, giáo viên, nhà trường sau đó chuyển đến phòng và phòng tổng hợp để chuyển lên Sở GD&ĐT và từ đó tổng hợp để trình lên Hội đồng lựa chọn cấp tỉnh. Nhằm mục tiêu là lựa chọn được bộ sách phù hợp với địa phương của mình, tránh tình trạng độc quyền.
Chiếu theo điểm c, khoản 1, Điều 32, Luật Giáo dục 2019 quy định: “Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định việc lựa chọn sách giáo khoa sử dụng ổn định trong cơ sở giáo dục phổ thông trên địa bàn theo quy định của Bộ trưởng Bộ GD&ĐT”.
Sau thời gian triển khai đã có nhiều bất cập trong việc chọn sách giáo khoa
Tuy nhiên, thông tư 25 của Bộ GD&ĐT đã khéo léo chuyển quy định “Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định việc lựa chọn sách giáo khoa” thành “quyết định lựa chọn sách giáo khoa”.
Theo ý kiến của các chuyên gia, nếu chỉ đọc lướt quy trình lựa chọn sách giáo khoa tại thông tư 25 thì thấy khá chặt chẽ và dân chủ, được thực hiện từng bước, từ cấp cơ sở (cấp trường) qua Phòng giáo dục, đến Sở giáo dục, rồi qua Hội đồng lựa chọn sách giáo khoa cấp tỉnh, trình Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định.
Thế nhưng thông tư 25 hoàn toàn bỏ qua giá trị ý kiến của cơ sở giáo dục như thế tạo khe hở. Bên cạnh đó, Hội đồng lựa chọn sách giáo khoa cấp tỉnh chỉ gồm tối đa 15 người phớt lờ ý kiến cơ sở, tự quyết định bằng cách bỏ phiếu kín, như bỏ phiếu bầu lao động tiên tiến ngày xưa.
Phải chăng đây là nguyên nhân dẫn đến tình trạng nhiều tỉnh chỉ chọn mỗi môn học một quyển sách, thậm chí chỉ chọn một bộ sách cho hầu hết các môn học, trái với quy định “có một số sách giáo khoa cho mỗi môn học” của nghị quyết 88?
Theo như chia sẻ của một giáo viên ở Phú Yên: “Lấy ý kiến từ cấp cơ sở là giáo viên, phụ huynh, nhưng từ ngày nhận được thông báo lấy ý kiến và đưa ra ý kiến đánh giá chỉ trong vòng chưa đầy 24 giờ, chúng tôi chỉ có 1 đêm vừa đọc 5 bộ sách, vừa viết báo cáo không khác nào “cưỡi ngựa xem hoa"".
“Đã thế, chúng tôi chỉ đọc bản PDF tải từ trên mạng về và tự in ra nghiên cứu. Không được cầm bản cứng của các bộ sách sách, vậy liệu chất lượng và sự lựa chọn có tốt được không ?”, vị giáo viên bày tỏ bất cập.
“Tôi rất đồng tình với hướng dẫn của Bộ GD&ĐT là lấy ý kiến từ cơ sở, nhưng thực tế số giáo viên được nghiên cứu kỹ để có thể đánh giá được hết chất lượng của cuốn sách là bao nhiêu người? Do vậy, quá trình lựa chọn vẫn cảm tính.
Đồng thời, việc quyết định còn chịu sự chi phối của hội đồng 15 người ở tỉnh nữa, cho nên nhiều khi những người có tâm huyết họ không mặn mà vì ý kiến, tâm huyết của họ không được lắng nghe”, vị giáo viên này chia sẻ.
Sách giáo khoa có vai trò quan trọng truyền tải kiến thức
Những tồn đọng vẫn chưa giải quyết
Sách giáo khoa là học liệu vô cùng quan trọng của giáo viên và học sinh. Bởi vậy, tất cả các khâu biên soạn, lựa chọn bộ sách làm sao phù hợp với học sinh là điều rất quan trọng.
Những kẽ hở của thông tư 25 đã được các chuyên gia, truyền thông lên tiếng rất mạnh mẽ. Đồng thời, tại các kỳ họp Quốc hội cũng được đại biểu đưa ra bàn luận rất nóng trên nghị trường.
Gần đây nhất, tại kỳ họp thứ hai Quốc hội khóa 15 hồi tháng 10/2021, đại biểu đã chất vấn Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn về các vấn đề nóng liên quan đến sách giáo khoa, lựa chọn sách giáo khoa.
Trong quá trình trả lời chất vấn, Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn cũng đã tiếp thu và hứa với cử tri cả nước là sẽ sửa đổi, bổ sung thông tư 33/2017 và thông tư 25/2020. Đồng thời yêu cầu NXB Giáo dục Việt Nam sửa chữa những thiếu sót, sai phạm trong quá trình biên soạn, thẩm định và phát hành sách giáo khoa.
Còn nhiều bất cập trong biên soạn, thẩm định và phát hành sách giáo khoa
Tuy nhiên, đến thời điểm này, sắp diễn ra kỳ họp thứ ba Quốc hội khóa 15 những vấn đề mà được đại biểu Quốc hội, cử tri và truyền thông đưa vẫn chưa được giải quyết. Dẫu biết, đó là tồn tại của nhiệm kỳ trước, nhưng nếu không được giải quyết kịp thời thì những tồn tại đó sẽ thuộc về nhiệm kỳ này.
Đồng thời, để minh bạch về việc lựa chọn sách giáo khóa, tránh lợi ích nhóm nhiều chuyên gia giáo dục đề nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành một nghị quyết quy định theo tinh thần nghị quyết 88/2014/NQQH13, giao các cơ sở giáo dục lựa chọn sách giáo khoa.
Hy vọng rằng trước kỳ họp tới của Quốc hội, Bộ GD&ĐT cùng các cơ quan có trách nhiệm của Chính phủ, Quốc hội sớm vào cuộc để những vấn đề tồn đọng, bất cập trong biên soạn, thẩm định và phát hành sách giáo khoa được giải quyết triệt để, tránh gây bức xúc trong nhân dân.
Liên quan đến lựa chọn sách giáo khoa, tại Hội nghị trực tuyến với các địa phương về việc tiếp tục thực hiện Chương trình giáo dục phổ thông 2018, Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn lưu ý, tinh thần chung là cố gắng đảm bảo sự lựa chọn chuyên môn từ các cơ sở giáo dục, phát huy được tiếng nói của người trực tiếp dạy học, đồng thời phát huy được ý nghĩa của việc có nhiều bộ sách giáo khoa.
Bộ trưởng cũng mong muốn, các cơ sở giáo dục, đội ngũ giáo viên trong quá trình lựa chọn sách và dạy học sách giáo khoa mới nếu phát hiện vấn đề cần sớm có ý kiến chính thống một cách chủ động về Bộ GDĐT.
Linh Linh
