Tuy nhiên, có một đề tài ít người còn biết đến nhưng ở đó lại chứa đựng những giai thoại, những câu chuyện cảm động về cuộc đời họa sĩ, đó là tranh chân dung. Và trong những bức chân dung ông đã từng vẽ, có 3 bức ông vẽ về những người trong gia đình. Đằng sau mỗi bức tranh là những câu chuyện rất cảm động.
Họa sĩ Bùi Xuân Phái
Bức chân dung Bà Phái
Bùi Xuân Phái vẽ rất nhiều chân dung, ở tất cả chân dung của ông, người ta thấy người mẫu thường là những người rất thân với họa sĩ, được ông dành tất cả tình cảm như vợ con, anh em, người hàng xóm, bạn bè đồng nghiệp... Người phụ nữ được ông vẽ nhiều chân dung nhất, chính là người vợ của ông, bà Nguyễn Thị Sính.
Những bức chân dung vẽ vợ ông, người ta vẫn thường gọi chung là Chân dung bà Phái, và để phân biệt từng bức, người ta đề thêm năm vẽ vào sau tiêu đề bức tranh. Chân dung bà Phái xuất hiện từ năm 1952 và bức cuối cùng ông vẽ rất chăm chút dành để tặng bà vào năm 1986. Triển lãm nhân kỷ niệm 90 năm ngày sinh của Bùi Xuân Phái, bức Chân dung bà Phái 1986 lần đầu tiên được công bố. Bức tranh đã được bày ở nơi trang trọng nhất.
Họa sĩ Bùi Thanh Phương (con trai họa sĩ Bùi Xuân Phái) kể lại: “Hôm Bùi Xuân Phái vẽ bức chân dung bà Phái này, bà bảo ông: “Để tôi trang điểm và diện bộ mà tôi vừa ý nhất cho ông vẽ nhé?”. Bà lấy chiếc khăn khoác của Natasha tặng mà bấy lâu vẫn chưa có dịp để thể hiện. Bức tranh được hoàn thành trong buổi chiều hôm đó.
Bức chân dung bà Phái
Bùi Xuân Phái hỏi bà: "Bà xem đã vừa ý chưa để tôi ký tên nào?”. Bà Phái thích bức chân dung đó lắm, nhưng bà hiểu rằng, ông đã chiều mình mà vẽ khá là realist (chủ nghĩa hiện thực) cho bà có thể thích và hiểu được.
Bà vốn là người phụ nữ không quan tâm và cũng không hiểu nhiều lắm về nghệ thuật của ông, nên bà cho rằng, lần này, ông vẽ bà khác hẳn những bức trước đây vốn là những bức ông vẽ cho ông với quan niệm nghệ thuật của ông. Nghĩ vậy, bà Phái bảo ông: "Tôi muốn lần sau ông vẽ tôi một bức khác theo đúng phong cách của ông. Tôi thích ông vẽ tôi một bức chân dung thật phá phách và tự do theo đúng chất của ông”. Bùi Xuân Phái gật đầu, hứa sẽ vẽ cho bà bức chân dung theo ý muốn của bà.
Nhưng lời hứa của ông rất tiếc đã không có dịp để thực hiện, bà đã không bao giờ có dịp để ngồi làm mẫu cho ông vẽ chân dung nữa. Bức chân dung mà bà nhận xét là hiền lành và realist lại là bức chân dung cuối cùng ông vẽ bà.
Ngày tiễn đưa Bùi Xuân Phái về cõi vĩnh hằng, bà Phái lấy trong tủ ra bộ comple sang trọng nhất trong đời Bùi Xuân Phái, bộ comple này bà đi may cho ông khi bà hay tin: Nhà nước đã chấp thuận cho ông xuất ngoại theo lời mời của người Pháp. Bà muốn ông sang Pháp diện bộ đồ thật oách. Nhưng ông chưa có dịp được mặc bộ comple thật oách đó một lần nào.
Trong lúc mặc bộ comple sang trọng đó cho ông, bà Phái mếu máo nói: “ông đã hứa vẽ cho tôi bức chân dung thật là bạt tê, phá phách, rồi đấy nhé! ông vẫn còn nợ tôi một bức chân dung đó”. Và cứ thế, những giọt nước mắt của bà không ngừng rơi xuống khuôn mặt đã bất động của ông.
Bức chân dung về người con trai đoản mệnh
Đây chính là bức chân dung về người con trai đầu Bùi Kỳ Anh của họa sĩ Bùi Xuân Phái. Ngày Bùi Kỳ Anh xuất ngũ trở về nhà, Bùi Xuân Phái muốn lưu giữ lại hình ảnh người lính của con trai để làm kỷ niệm, ông bảo Kỳ Anh mặc bộ quân phục và đứng làm mẫu cho ông vẽ bức tranh này. Khi bức chân dung Người chiến sĩ được hoàn thành, chỉ vài tháng sau đó, nỗi đau thương đổ ập xuống đầu gia đình ông: Kỳ Anh mất trong một tai nạn giao thông.
Bức Chân dung người chiến sĩ
Với sự đau buồn quá lớn, bà Phái ngắm nhìn bức tranh mỗi ngày và mếu máo nói trong nước mắt: "Con nó đã được về nhà rồi, vậy mà ông lại vẽ nó với hình dáng của người lính đang lên đường đi xa".
Bùi Xuân Phái như chết lặng, ông không nói được điều gì. " Tôi không thể nào quên được đôi mắt mở to, ngơ ngác và choáng váng của ông khi nghe bà Phái nói như thế" - họa sĩ Bùi Thanh Phương kể lại. Sau này khi Bùi Xuân Phái qua đời, nhiều khách quốc tế hỏi mua bức tranh này, bà Phái đã phải nhiều lần phải giải thích với họ: " Đây là kỷ niệm mà chúng tôi còn lưu giữ lại được.
Bức chân dung về cô con dâu
Người con dâu duy nhất của Bùi Xuân Phái là cô Cẩm Vinh, một thiếu nữ nhỏ xinh và có đôi mắt ấn tượng. Lần ông vẽ bức Chân dung Cẩm Vinh là kỷ niệm về một lần làm mẫu cho họa sĩ Bùi Xuân Phái làm cho Cẩm Vinh nhớ mãi.
Bức chân dung Cẩm Vinh
Trước khi bắt đầu đưa những nét bút lên mặt toan trắng, Bùi Xuân Phái nói: "Mỗi lần đứng trước tấm toan trắng, tôi như đứng trước một cuộc phiêu lưu, vì thế tôi không dám chắc là có thành công hay không. Trước khi vẽ, tôi vẫn thường mượn chút cay (rượu) để tự tin hơn và...liều hơn”.
Sau đó Bùi Xuân Phái hỏi Cẩm Vinh: "Nếu được lựa chọn hai bức chân dung, bức thứ nhất giống nhưng không có nghệ thuật, và bức thứ hai, có nghệ thuật nhưng không giống. Cô sẽ chọn bức nào? Ngậm ngừng một chút, Cẩm Vinh nói: "Cháu chọn bức thứ hai ạ.
Nghe vậy, Bùi Xuân Phái cười hiền lành, ông bảo: “Sao cô không chọn bức thứ ba: Vừa giống vừa có nghệ thuật. Cô có thể yêu cầu họa sĩ vẽ thêm một bức nữa đạt được những yêu cầu đó, bởi vì một bức chân dung thành công là bức chân dung vừa giống vừa nghệ thuật”.
Trong buổi chiều hôm đó, sau khi hoàn thành bức Chân dung Cẩm Vinh, Bùi Xuân Phái ký tên bên góc dưới bức tranh và tặng cho cô. Cẩm Vinh hân hoan vội mang ngay bức tranh về nhà cô trong khi nó vẫn còn đang ướt sơn.
Nhưng chỉ nửa năm sau đó, Cẩm Vinh lại đem bức chân dung đó lại nhà Bùi Xuân Phái, bởi lúc này cô đã trở thành con dâu của ông. Bùi Xuân Phái khi thấy bức tranh được treo lên tường, ông cười, nói vui: "Lần đầu tiên mình thấy có người đem trả lại tranh cho mình.
Đào Bích
