Cái tên là 'văn hóa, tôn giáo, tâm lí, tâm linh và ngũ hành'

Các thầy đồ nho, các nhà khoa học của ta cũng rất uyên thâm trong việc đặt tên cho con cái họ. 

Cha tôi kể, cụ Nguyễn Tài Mỵ, thân phụ của cố giáo sư, nhà khoa học lừng danh Nguyễn Đình Tứ, đặt tên cho bốn đứa con trai là: Thiên, Tứ, Đống, Lương.

Có người thắc mắc, vì sao Nguyễn Đình Tứ là người con sinh thứ hai lại đặt tên là Tứ? Cụ Tài Mỵ không nói gì, bảo anh nên tìm đến thầy đồ nọ, ông này nổi tiếng chữ nghĩa ở huyện Can Lộc, Hà Tĩnh thì sẽ hiểu! Hóa ra Thiên là trời; Tứ là cho; Đống Lương là rường cột).

Thiên, Tứ, Đống, Lương là Trời Cho Rường Cột, theo tiếng Hán.

Bốn người con của cụ Nguyễn Tài Mỵ đều là những người thành đạt, có tiếng tăm. Trong đó ông Nguyễn Đình Tứ là một nhà khoa học tài năng và phẩm hạnh, từng là bộ trưởng Bộ Giáo dục và Trung học chuyên nghiệp kế nhiệm sau khi bộ trưởng Tạ Quang Bửu qua đời, là ủy viên Bộ Chính trị.

Cố giáo sư Nguyễn Đình Tứ.

Cố giáo sư, Nhà giáo Nhân dân Nguyễn Lân đặt tên cho những đứa con mình là "...Lân Dũng", "...Lân Hùng", "...Lân Tuất"…Những cái tên khí khái, cảm tưởng 'phải có danh gì với núi sông' thật. Và không sai, những người con của cố GS đều là những nhà khoa học và làm nghệ thuật nổi tiếng ở trong nước và nước ngoài.

Riêng trong giới làm làm nghệ thuật, phim ảnh, ca nhạc, truyền hình hiện đại Việt Nam, tôi thấy những người mang tên Linh nhiều người thành đạt và nổi tiếng, cả tài lẫn sắc ở nam và nữ: Phương Linh, Mỹ Linh, Khánh Linh, Hoài Linh, Thùy Linh, Ngọc Linh, Hoàng Linh, Quyền Linh...Ở Trung Quốc có gia đình Tống Khánh Linh rất nổi tiếng.

Ở Nga, đã có phong tục đặt tên cho con rất phong phú. Tên đứa trẻ có thể do cha cố đặt, người thực hiện lễ rửa tội, và cha mẹ hoàn toàn trông cậy vào uy tín của ông ta.

Cho đến nay, nhiều người Nga từ chối đặt tên cho con theo tên của người thân chết cách đó không lâu. Họ cho rằng, những đứa trẻ sẽ nhận được số phận như người đã khuất hoặc không bao giờ lấy lấy vợ. Đặc biệt, họ sợ nhất lấy tên của người bị chết đuối được cứu, nếu không đứa trẻ sẽ bị chết chìm dưới nước trong tương lai.

Tổ tiên người Nga tin rằng, những người có cùng tên sẽ có chung số phận hay đồng nhất cá tính - đây là cơ sở của việc cấm đặt tên cho những đứa trẻ mới sinh theo tên của người có người đầu óc ngu tối, người say, những kẻ không xứng đáng được gọi là người. Nhất định không được đặt tên cho trẻ mới sinh tên của đứa trẻ đã chết, để nó không dính phải số phận này. Nhưng có thế đặt tên cho trẻ bởi tên ông hay bà nội, nếu họ khi sống khỏe mạnh và hạnh phúc, vì quan niệm rằng số phận sẽ di truyền qua thế hệ.

Đó là chuyện trong nước và trên thế giới. Còn gia đình tôi có 6 người con, người anh cả mất lúc 3 tuổi, bố tôi họ Nguyễn, bố mẹ đặt cho 6 cái tên cúng cơm: "Nguyễn Thanh Tâm","Nguyễn Thị Thanh Tao", "...Viết Khang", "....Song Hà", "...Văn Tịnh", "...Thanh Minh". Sinh thời, được nghe ông giải thích ý nghĩa tên của mỗi người như sau:
- Thanh Tâm - lòng trong sáng, làm người phải giữ cái tâm cho trong sáng.

- Tao, Khang (tao khang) - Bã hèm và cám lợn (thức ăn của người nghèo, nói về tình nghĩa vợ chồng, tuy nghèo nhưng vợ chồng yêu thương nhau, lúc thuận lợi cũng như lúc khó khăn("mặn nồng cát lũy, nhạt tình tao khang" (Kiều);

- Song Hà - Hà Tĩnh và Hà Nam (quê tỉnh Hà Tĩnh, sinh ở tỉnh Hà Nam);

- Văn Tịnh (sinh ra ở Hà Tĩnh, lúc đầu tên tôi là Tĩnh, nhưng tôi tự chữa thành Tịnh, cụ không nói gì, gọi lâu thành quen, cuối cùng giấy Khai sinh phải chữa và đóng dấu thành Tịnh, vì thế cuộc đời Tịnh mà không Tịnh chút nào!).

- Thanh Minh (sinh vào tiết Thanh Minh, "Thanh minh trong tiết tháng Ba" (Kiều).

Như vậy, trừ anh cả đã mất lúc còn nhỏ Tao, Khang, Hà, Tịnh, Minh, mỗi đứa con trong gia đình có một cái tên rất đỗi bình thường, nhưng cũng có ý nghĩa nhất định, để rồi tự định đoạt lấy cuộc đời khi có hộ chiếu vào đời.

Tóm lại, bản thân cái tên của con người bao hàm yếu tố văn hóa, tôn giáo, tâm lí, tâm linh, âm dương ngũ hành...không thể coi thường, đã được nghiên cứu sâu ở nhiều nước trên thế giới.

Văn Tịnh (Moskva)