Một con quạ là "ngôi sao" của dự án huấn luyện chim làm nhiệm vụ gián điệp của CIA. Ảnh minh họa
Năm 2019, Cơ quan Tình báo Trung ương Mỹ (CIA) công bố hàng chục hồ sơ liên quan tới các dự án thử nghiệm trên các loài động vật như mèo, chó, cá heo, chim... ở thời kỳ Chiến tranh Lạnh.
Sau những lần thử nghiệm thất bại với mèo và cá heo trong nhiệm vụ gián điệp, các thủ lĩnh tình báo Mỹ trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh để ý tới các loài bay trên trời như bồ câu, diều hâu, cú, quạ, và thậm chí là cả các đàn chim di cư hoang dã.
CIA từng mời các nhà điểu học để xác định những loài chim di cư sinh sống ở khu vực Shikhany thuộc lưu vực sông Volga, phía đông nam Moscow. Đây được cho là khu vực mà Liên Xô khi đó vận hành một cơ sở chế tạo vũ khí hóa học.
CIA coi những con chim di cư này như "cảm biến sống", dựa trên những thứ chúng ăn để xác định loại chất mà Liên Xô thử nghiệm. Tuy nhiên, ý tưởng này được xác định là không khả thi vì các loài chim chỉ di cư theo mùa. Ngoài ra, việc xác định và phân loại chim di cư hoang dã tốn rất nhiều công sức.
Đầu thập niên 70, CIA chuyển hướng sang chim săn mồi và quạ, kỳ vọng chúng có thể sẵn sàng cho các nhiệm vụ như thả thiết bị nghe lén trên bậu cửa sổ hoặc nhiệm vụ chụp ảnh.
Trong dự án Axiolite, những người huấn luyện chim làm việc trên đảo San Clemente, ngoài khơi phía nam bang California. Họ được giao nhiệm vụ đào tạo lũ chim bay hàng km trên mặt nước từ trên đảo tới một con thuyền ngoài khơi và ngược lại.
Nếu khóa huấn luyện diễn ra suôn sẻ, "ứng viên" được chọn sẽ phải thực hiện một nhiệm vụ khó khăn. Trong nhiệm vụ này, con chim sẽ tới Liên Xô bằng đường buôn lậu rồi được bí mật thả ra ngoài thực địa. Con chim này sẽ bay 25km và mang theo một máy ảnh tự động siêu nhỏ, chụp ảnh radar của tên lửa SA-5 rồi bay trở lại vị trí có người đợi sẵn.
Các loài chim tham gia huấn luyện gồm diều hâu đuôi đỏ, cú, kền kền, vẹt và quạ. Việc huấn luyện những con chim không hề suôn sẻ. Vẹt là loài "bay thông minh" nhưng quá chậm để tránh bị mòng biển tấn công.
Hai con diều hâu chết vì bệnh tật, trong khi các ứng viên còn lại không đáp ứng được kỳ vọng.
"Ngôi sao" của dự án Axiolite là con quạ Do Da. Ban đầu, con quạ này bay được quãng đường 1,2km từ đảo tới thuyền trong 1 ngày. Sau 3 tháng được huấn luyện, Do Da đã di chuyển quãng đường 9,6km từ đảo tới thuyền và 6,4 km từ thuyền về đảo trong khoảng thời gian tương tự.
Do Da là "ứng viên" triển vọng nhất cho nhiệm vụ ở Liên Xô. "Ngôi sao của dự án", một nhà khoa học bình luận. "Nó tìm được độ cao lý tưởng trong điều kiện gió phù hợp và đủ mưu mẹo để đánh lừa những con quạ và mòng biển bản địa".
Tuy nhiên, sự cố bất ngờ xảy ra với Do Da khiến các nhà khoa học của CIA thất vọng. Trong một nhiệm vụ huấn luyện, Do Da bị 2 con quạ khác tấn công rồi mất tích từ đó.
Bồ câu cũng được CIA thử nghiệm cho nhiệm vụ điệp viên. Ảnh minh họa
Sau khi thất bại với nhiều loài chim, CIA vẫn tiếp tục thử nghiệm với bồ câu - loài được sử dụng phổ biến để truyền tin trong Thế chiến I. Thách thức của việc sử dụng loài chim này là chúng thường bay và hoạt động tốt ở những nơi quen thuộc. Trong khi đó, nhiệm vụ CIA giao cho chúng là ở Liên Xô, nơi chúng phải bay ở các địa điểm xa lạ và các mục tiêu cần chụp ảnh.
CIA đã mua hàng trăm con chim bồ câu, cho chúng bay thử với camera ở các khu vực trên khắp nước Mỹ để xem liệu chúng có thể được huấn luyện bay trên các tuyến đường mô phỏng hay không.
Mục tiêu mà CIA nhắm tới ở Liên Xô là xưởng đóng tàu ở Leningrad (nay là St. Petersburg), nơi Liên Xô chế tạo tàu ngầm hạt nhân.
Sau nhiều khóa huấn luyện, những con chim bồ câu được đưa đến Washington để kiểm tra. Kết quả thu về rất khác nhau. Một số bức ảnh rất hoàn hảo, nhưng cũng không ít ảnh mất nét. Một số con bay về mà không còn máy ảnh đắt tiền. Một số khác bị chim săn mồi tấn công.
Các tài liệu của CIA công bố không nói liệu chiến dịch do thám Leningrad có tiếp tục được thực hiện hay không. Nhưng một đánh giá của CIA năm 1978 nêu rõ rằng, còn nhiều vấn đề về độ tin cậy khi do thám bằng các loài chim.
Nguyễn Thái - (t/h)
