Chọn trọng tài viên chất lượng giải quyết những vụ tranh chấp chuyên ngành

Tham luận tại hội thảo Góp ý dự thảo Báo cáo nghiên cứu, rà soát Luật Trọng tài thương mại sáng 29/11, về vấn đề xem xét các phán quyết của trọng tài, trung tâm trọng tài mà các bên đã không tự nguyện thi hành, có một bên khiếu nại dẫn đến việc bị hủy, bà Nguyễn Thị Kim Vinh, Chủ tịch Trung tâm trọng tài thương mại tài chính (FCCA) cho biết, về biện pháp khẩn cấp tạm thời và cơ chế trọng tài viên khẩn cấp, đây là một ý kiến hay ban tổ chức đề xuất và xuất phát từ thực tiễn để thấy rất cần thiết là cần phải có một trọng tài viên khẩn cấp hay không?

Tuy nhiên, theo bà Vinh các trọng tài viên hiện nay không phải là những người ngồi một chỗ để nhận hồ sơ mà là những người được chỉ định nằm trong danh sách của trung tâm trọng tài có những quy tắc riêng của mình.

“Nếu chỉ định một trọng tài viên khẩn cấp có nghĩa rằng sẽ thuộc quyền của Chủ tịch trọng tài chỉ định. Vậy, tại sao không phải Chủ tịch trọng tài làm cho nhanh? Chủ tịch trọng tài không thể rời bỏ vị trí được, nhưng ngoài ra còn có ban thư ký. Nên, tôi đề xuất chúng ta nên có một quy định như trong kiến nghị để xem xét, đề xuất một ý kiến là trong đơn đề nghị nên gửi kèm phần thanh toán phí tiến hành thủ tục và trung tâm trọng tài đó cũng theo quyết định của tòa án có thẩm quyền đối với trọng tài vụ việc… Tôi cho rằng như vậy là phù hợp và do Chủ tịch trọng tài quyết định”, bà Vinh nêu.

Đối với Điểm đ Khoản 2 Điều 68 Luật TTTM (hủy phán quyết trọng tài do trái nguyên tắc cơ bản), bà Vinh hoàn toàn đồng ý khái niệm này nói chung và hiện nay có một số người hiểu sai rằng tòa án chỉ được quyền xem xét theo về mặt hình thức tố tụng, chứ không thể xem xét lại nội dung.

“Tôi nghĩ cách hiểu này sai, bởi nếu nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam thì trong đó có cả việc áp dụng pháp luật đúng hay sai. Như thế, lại chiếu theo vấn đề nội dung”, bà Vinh nói.

Chủ tịch Trung tâm trọng tài thương mại tài chính (FCCA) nêu ví dụ như tranh chấp xây dựng, nhưng cứ soi rọi theo Luật Thương mại, không áp dụng một điều nào về Luật xây dựng như vậy đã không đảm bảo nguyên tắc áp dụng Luật cho đúng để đảm bảo quyền lợi của các bên đương sự trong trường hợp sự thỏa thuận của các bên không nói gì, trường hợp đó phải áp dụng theo luật.

Ngoài việc các bên thỏa thuận ra, nếu các bên không thỏa thuận mà Luật có quy định lại không áp dụng Luật. Như vậy, đã làm mất đi quyền lợi hợp pháp của đương sự, cho nên, cách hiểu như vậy là sai. Theo bà Vinh, từ trước đến nay mọi người hiểu sai và vẫn nghĩ rằng “tòa không được xem xét nội dung, chỉ xem xét xem cơ quan trọng tài tiến hành về mặt thủ tục, hình thức có đúng hay sai”.

“Đây là điều không đúng, nên tôi nhất trí rằng cần phải giải thích rõ những nguyên tắc cơ bản pháp luật nào cần phải được nêu cụ thể. Ví dụ giải quyết tranh chấp như phạm vi hoạt động của trọng tài, trung tâm trọng tài đó là các giao dịch trong hoạt động thương mại, trong những hoạt động mà các bên lựa chọn Luật Thương mại để giải quyết. Thì những cái nào thuộc thẩm quyền sẽ phải đi theo nguyên tắc cơ bản của Luật Thương mại, hay bộ Luật Dân sự để liệt kê ra để rõ ràng”, bà Vinh nói.

Theo bà Vinh, Tòa án nếu như theo 23% chỉ hủy thì số đó rất nhỏ so với các bản án của tòa bị hủy, đi từ sơ thẩm, phúc thẩm, giám đốc thẩm thậm chí giám đốc của giám đốc.

Con đường đi dài đối với tòa án 15 năm là chuyện bình thường nhưng ở trọng tài có nên xem xét theo trình độ giám đốc hay không? Bà Vinh khẳng định phán quyết của trọng tài qua tòa xem xét lại, đó là quyết định cuối cùng, là cả một vấn đề, kết quả đấu tranh để ra được Luật TTTM.

Bây giờ quay lại câu chuyện có bị giám đốc thẩm hay không hay không thì trọng tài không có việc làm. Lý do được bà Vinh đưa ra là chi phí trọng tài cao so với phí của tòa án.

Thêm nữa, bên tòa án còn miễn tạm ứng án phí cho người trên 60 tuổi trở lên, còn trọng tài không miễn.

Bên cạnh đó, khi phán quyết bị hủy quay trở lại án phí không được xem xét. Bà Vinh trăn trở “ai chọn trọng tài?” và bà Vinh cho rằng trong trường hợp này không thể nói phán quyết của trọng tài luôn đúng. Vì thế, cần nâng cao chất lượng của trọng tài viên, chất lượng chuyên môn. Nên, đừng quay lại câu chuyện giám đốc thẩm bản án, không đảm bảo được nguyên tắc có hiệu quả, nhanh chóng và đảm bảo được rằng chọn trọng tài viên là chọn những cán bộ chuyên môn có trình độ cao để giải quyết những vụ tranh chấp mang tính chuyên ngành.

Về thời hiệu khởi kiện trọng tài, bà Vinh đề nghị theo Bộ Luật Dân sự, có đại biểu đặt vấn đề nó là tố tụng hay nội dung thì theo bà Vinh đó là tố tụng.

Về thời hạn nộp đơn khởi kiện, bà Vinh thấy có vấn đề là mỗi một trung tâm có một quy tắc hoạt động riêng, mọi cái sẽ được cụ thể hóa trong các quy tắc ấy rằng các bước tố tụng của trung tâm trọng tài ấy sẽ hoạt động như thế nào để các bên tín nhiệm, lựa chọn thì đi theo quy tắc đó, ngoại trừ trọng tài vụ việc thì các bên tự đề ra, tự thỏa thuận.

Trong trường hợp này, biên bản phiên họp phán quyết trọng tài tất cả do các trọng tài từng trung tâm đề ra, câu chuyện thủ tục tố tụng sẽ đi theo từng quy tắc một. Luật TTTM làm sao để đảm bảo được các nguyên tắc đó là giải quyết nhanh hiệu quả, chất lượng cao, đảm bảo uy tín, đảm bảo quyền lợi công bằng của các bên đương sự trong việc giải quyết vụ án.

Khi sửa đổi Luật TTTM phải nghĩ trên nguyên tắc là các bên lựa chọn trọng tài viên, đặt niềm tin phải mở ra để các bên đương sự thật thoải mái, tìm cách giải quyết một cách tự nguyện….