Chuyện Cuba

Hồi nhỏ, một trong những thần tượng của tôi là ông Phiden Catro.

Và tất nhiên tên ông thì luôn gắn với đất nước Cuba huyền thoại.

Hồi ấy thì hầu như tất cả trẻ con miền Bắc đều thế. Nào là nghe ông xuất quỷ nhập thần, nghe ông rất giỏi lãnh đạo nhân dân Cuba khởi nghĩa thành công. Có giai thoại ông bắn súng hai tay như một. Và đặc biệt là nghe kể về tài diễn thuyết của ông. Tất cả là nghe kể, đồn nhau chứ hồi ấy có như bây giờ đâu mà được trực tiếp.

Chính thức tôi được nghe/ xem ông Phi Đen nói cả mấy tiếng đồng hồ, trực tiếp, không nhìn giấy, là phải khi đã về Huế học đại học, xem trên tivi. Quả là ông ấy nói hay thật, dài thật, hùng biện thật. Hàng ngàn người lúc im lặng như tờ, lúc ào ào vỗ tay. Và những người xem tivi là chúng tôi cũng... vỗ tay.

Nhưng, cũng từ thời học sinh, chúng tôi đã biết Cuba qua thơ Tố Hữu. Cái bài thơ "Từ Cu Ba" ấy hầu như ai cũng thuộc. Thơ Tố Hữu viết về các nước Xã hội chủ nghĩa thời ấy có 2 bài về 2 nước được nhiều người thuộc nhất là Cuba và Ba Lan. Ơ hay nhỉ, cùng có chữ Ba. "Anh viết cho em, tự đảo này/ Cuba, hòn đảo Lửa, đảo Say/ Ở đây say thật, say trời đất/ Sóng biển say cùng rượu mật, say...

Nửa vòng trái đất, rẽ tầng mây/ Anh đến Cuba một sáng ngày/ Nắng rực trời tơ và biển ngọc/ Đào tươi một dải lụa đào bay.

Em ạ Cuba ngọt lịm đường/ Mía xanh đồng bãi, biếc đồi nương/ Cam ngon, xoài ngọt vàng nông trại/ Ong lạc đường hoa, rộn bốn phương

Anh mải mê nhìn, anh mải nghe/ Múa reo theo gió những thân kè/ Tóc xanh xõa bóng, hàng chân trắng/ Có phải tiên nga dự hội hè?"...

Đọc xong mê mẩn, vì thứ nhất nó rất giống Việt Nam, nhưng nó đẹp quá, thanh bình quá. Việt Nam thì đang súng đạn ùng oàng, ở đây lại rất thanh bình. Và rất ấm no nữa, những đường nhé, mía nhé (hồi ấy đường của Việt Nam chủ yếu là do Cuba tài trợ, trắng tinh ngọt lịm. Cái bao đựng đường cũng có thể tận dụng để may quần được), cam, xoài vân vân...

Rồi sau đấy, ông Phi Đen xuất hiện ở Quảng Trị, hồi ấy được thông báo là nguyên thủ đầu tiên trên thế giới đến, mảnh đất đầu tiên ở phía Nam được giải phóng. Ông đến, mang theo một phong thái oai hùng, một cốt cách rất Cuba và một khí thế rất lạc quan. Cái câu khẩu hiệu từ thời chiến tranh: "Vì Việt Nam, Cuba sẵn sàng hiến dâng cả máu của mình" lại vang lên lẫm liệt cùng với người nói câu ấy.

Người Cuba đầu tiên tôi gặp là ở Thanh Hóa. Mấy cô cậu học sinh cấp ba chúng tôi đang đạp xe đi học thì gặp một cái xe commangca chết máy, mấy người da đen đang lúi húi sửa cùng lái xe. Chả ai bảo ai chúng tôi cùng reo lên: Cu Ba Cu Ba (hồi ấy phàm người nước ngoài xuất hiện ở Việt Nam, da đen là Cuba và da trắng là Liên Xô, luôn mặc định thế). Và họ, rất thân thiện, quay ra nói chuyện với chúng tôi, xì là xì lồ ai nói nấy nghe, nhưng chúng tôi hiểu họ rất vui vẻ, chúng tôi nói được mấy chữ: "viva Cu Ba" làm họ cười tít. 

Mấy câu ấy là trong một bộ phim tài liệu về Cuba được chiếu trước khi chiếu phim truyện ở bãi, một việc thường xuyên thời bấy giờ. Nhớ là, cuối cùng mỗi người chúng tôi được họ cho một cái kẹo, loại kẹo sữa ngon nhất hồi ấy của nhà máy kẹo Hải Châu (hình như giờ nhà máy này không còn nữa, đồng nghĩa loại kẹo sữa này cũng không còn), hình vuông, bóc lớp giấy thì tới lớp màng gạo, ăn được cùng với kẹo. Nghe nói sữa làm kẹo là từ những chú bò sữa do Cuba viện trợ.

Cuba từng giúp Việt Nam xây dựng mấy bệnh viện, có bệnh viện hữu nghị Việt Nam Cuba Đồng Hới được dân rất tin, bất cứ bệnh gì mà đã vào đấy là yên tâm. Tôi là sinh viên Huế, ra Quảng Bình thực tập, tìm bằng được cái bệnh viện ấy, lởn vởn ở cổng để được... thấy một bác sĩ Cuba. Và tôi đã thấy một cô gái Cuba, dáng đẹp tuyệt vời. Hồi ấy có ao ước rất vẩn vơ: giá như ốm một trận, vào đây được các nữ bác sĩ Cuba điều trị thì vui biết mấy. 

Tôi quen bà chị làm ở tờ báo lớn ngoài Hà Nội, chị rủ, lúc nào đi Cuba du lịch. Thú vị lắm. Để chứng minh sự thú vị, chị tặng tôi chai Havana Club. Lại nhớ một thời chúng tôi hay vào quán cà phê uống loại cốc tai pha từ rượu này, nhưng nó là của Việt Nam sản xuất, hình như theo công thức Cuba. Chị kể chị quen một người từng làm ở báo Granma, nên nếu đi thì coi như sang thăm anh này, anh ấy sẽ chu đáo mọi thứ. Gì chứ món biển Cuba thì tuyệt vời.

Lại nhớ nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, người mà ngay khi cuộc chiến tranh Việt Nam đang khốc liệt nhất đã được đưa sang Cuba học. Ông giờ là nhà thơ nổi tiếng, chủ tịch Hội Nhà Văn Việt Nam, kể với tôi về nắng Cuba, biển Cuba và cả những... cô gái Cuba. Qua ông Thiều tôi biết, rất nhiều người Việt Nam thành danh bây giờ từng học ở Cuba...

Và tới giờ, dù Cuba đang khó khăn mọi nhẽ bởi nhiều lý do, thì người Việt vẫn rất có cảm tình với Cuba, vẫn thắm thiết với Cuba như thuở nào Cuba với Việt Nam. Bằng chứng là, báo chí đưa tin: "Sau 30 giờ, chương trình ủng hộ Cuba đạt 65 tỷ đồng". Được biết, chương trình ủng hộ nhân dân Cuba do Trung ương Hội Chữ thập đỏ Việt Nam chủ trì, phối hợp cùng các ban, bộ, ngành, đoàn thể Trung ương nhân Năm hữu nghị Việt Nam - Cuba, kỷ niệm 65 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa hai nước (1960-2025).

Chương trình diễn ra trong 65 ngày, bắt đầu từ ngày 13/8, đúng dịp kỷ niệm 99 năm ngày sinh của lãnh tụ Fidel Castro, đến hết ngày 16-10-2025, nhằm hỗ trợ nhân dân Cuba về lương thực, nhu yếu phẩm và các hoạt động nhân đạo bền vững. Mục tiêu là, đạt tối thiểu 65 tỷ đồng. Và như thế, chỉ hơn một ngày, mục tiêu tối thiểu đã đạt được.

Tới trưa 15/8, sau 3 ngày phát động, đã có hơn 125 tỷ đồng gửi tới Cuba qua hội CTDVN.

* Bài viết thể hiện quan điểm của tác giả