Trong giai đoạn 1943-1945, các nhóm dân tộc chủ nghĩa ở Ukraine bắt tay với quân đội của Hitler để thanh lọc sắc tộc tại các vùng bị chiếm đóng ở Ba Lan, gây ra chuỗi vụ thảm sát. Ảnh minh họa: Ola Grochowska
Sau chiến tranh Ba Lan - Tây Ukraine, người Tây Ukraine bị mất lãnh thổ và chịu sự cai trị của Ba Lan.
Đầu Thế chiến II, Đức lăm le xâm chiếm Ba Lan. Để tránh phân tán lực lượng trên 2 mặt trận - phía tây chống Anh, Pháp và phía đông chống Liên Xô - Đức ký với Liên Xô hiệp ước không tấn công lẫn nhau (Hiệp ước Molotov - Ribentrov) vào tháng 8/1939.
Một trong những điều kiện bí mật của hiệp ước này là phần lãnh thổ của Tây Ukraine được sáp nhập vào Ukraine, khi đó là một nước cộng hòa thuộc Liên Xô.
Thời điểm Đức quốc xã chiếm đóng Ba Lan, các nhóm dân tộc chủ nghĩa Ukraine, trong đó có nhóm của Stepan Bandera, đã nhanh chóng hợp tác với quân Đức để thanh lọc sắc tộc tại các vùng bị chiếm đóng.
Chính hoạt động thanh lọc sắc tộc này đã dẫn đến thảm sát Volhynia - Đông Galicia (1943-1945) tại 2 khu vực Volhynia và Đông Galicia (nay thuộc Ukraine) của Ba Lan.
Cuộc thảm sát Volhynia - Đông Galicia có liên quan trực tiếp tới Tổ chức những người theo chủ nghĩa dân tộc Ukraine (OUN), dẫn đầu là Stepan Bandera - một người theo chủ nghĩa dân tộc cực đoan ở Ukraine. Quân đội Nổi dậy Ukraine (UPA) chính là "cánh tay quân sự" của OUN.
Mục tiêu chính của Bandera là thanh lọc toàn bộ những người không mang quốc tịch Ukraine ra khỏi lãnh thổ Ukraine trong tương lai. Những kẻ này không chỉ muốn thanh trừng người dân Ba Lan mà còn muốn xóa mọi dấu vết về sự hiện diện của Ba Lan trong khu vực.
"Ngày Chủ nhật đẫm máu"
Một cảnh phim liên quan đến cuộc thảm sát Volhynia - Đông Galicia. Ảnh: New Europe
Mở đầu cho cuộc thảm sát Volhynia - Đông Galicia là vụ giết chóc xảy ra ngày 9/2/1943 tại làng Parośla I, Volhynia. Một đơn vị của Quân đội Nổi dậy Ukraine đã sát hại 173 người Ba Lan ở đây bằng cách trói họ lại rồi dùng rìu tấn công.
Từ ngày 11/7/1943, các cuộc thảm sát quy mô lớn được thực hiện nhằm vào người Ba Lan. Với sự hỗ trợ của người Ukraine ở địa phương, quân nổi dậy Ukraine đã bao vây và tấn công 99 ngôi làng Ba Lan ở các quận Kowel, Włodzimierz Wołyński, Horochów và Łuck. Nhóm dân tộc chủ nghĩa Ukraine đã giết hại nhiều thường dân Ba Lan và đốt phá nhà cửa của họ.
Nhiều ngôi làng Ba Lan ở các khu vực này bị thiêu rụi hoàn toàn và tài sản của họ bị cướp đi. Các nhà nghiên cứu ước tính chỉ riêng trong ngày 11/7/1943, có khoảng 8.000 người Ba Lan, chủ yếu là phụ nữ, trẻ em và người già, bị sát hại.
Vụ thảm sát ngày hôm đó được đánh dấu trong lịch sử với tên gọi "ngày Chủ nhật đẫm máu" và là "một trong những chương đen tối nhất" của cuộc thảm sát Volhynia - Đông Galicia.
Các cuộc tàn sát vẫn tiếp diễn sau ngày 16/7. Chỉ riêng trong tháng 7/1943, 530 ngôi làng ở Ba Lan đã bị "xóa sổ". Chỉ một số ít người dân có thể chạy thoát. Một loạt các vụ thảm sát mới được diễn ra vào đầu năm 1944 khi Đức quốc xã rút quân khỏi Ba Lan.
Từ năm 1943 đến 1945, người Ba Lan bị sát hại ở nhiều khu vực thuộc Volhynia. Những vụ thảm sát lớn nhất xảy ra tại các làng Wola Ostrowiecka (628 người bị sát hại), Gaj (600 người), Ostrówki (521 người) và Kolodno (516 người).
Các vụ giết người được thực hiện vô cùng tàn ác. Nhiều người bị thiêu sống hoặc ném xuống giếng. Thay vì sử dụng súng, những kẻ theo chủ nghĩa dân tộc cực đoan Ukraine dùng rìu, lưỡi hái, dao và các nông cụ để thực hiện tội ác. Mục đích của những kẻ này là để vụ thảm sát giống như kết quả một cuộc nổi dậy của nông dân trong vùng.
Trong cơn điên cuồng, những kẻ cực đoan thậm chí còn tra tấn các nạn nhân trước khi sát hại họ. Các hình thức tra tấn thời Trung Cổ như cắt các bộ phận cơ thể được sử dụng nhiều.
Grzegorz Motyka, một giáo sư sử học chuyên nghiên cứu về các vấn đề Ba Lan - Ukraine, nhận định, "thảm sát Volhynia là cuộc thanh trừng sắc tộc nhưng nó cũng được xem là tội ác diệt chủng".
Nhiều ngôi làng và cộng đồng dân cư bị xóa sổ
Các nạn nhân người Ba Lan trong một vụ tấn công tàu hỏa năm 1944. Ảnh: IPN
Cuối năm 1943 - đầu 1944, hầu hết người Ba Lan ở Volhynia bị sát hại hoặc bỏ trốn khỏi khu vực này. Các vụ thảm sát lan sang tỉnh lân cận Galicia, nơi có sự hiện diện mạnh mẽ của người Ba Lan dù người Ukraine chiếm số đông.
Không giống ở Volhynia, nơi các ngôi làng Ba Lan bị phá hủy và người dân bị sát hại không được báo trước, ở Đông Galicia, người Ba Lan đôi khi được lựa chọn bỏ trốn hoặc bị giết. Một mệnh lệnh của chỉ huy UPA ở Galicia nêu rõ: "Một lần nữa, tôi nhắc lại: Trước tiên hãy kêu gọi người Ba Lan rời bỏ đất đai của họ. Nếu họ không đáp ứng, lúc đó mới dùng đến bạo lực".
Điều này cộng với việc người Ba Lan ở Đông Galicia có khả năng tự vệ tốt hơn, khiến số người Ba Lan thiệt mạng tại đây thấp hơn đáng kể so với ở Volhynia.
Các phương thức thảm sát mà những người theo chủ nghĩa dân tộc cực đoan ở Ukraine áp dụng ở Đông Galicia vẫn tương tự như ở Volhynia: Vây bắt, sát hại người dân trong các ngôi làng rồi sau đó cướp bóc, đốt phá nhà cửa của họ.
Một trong những vụ thảm sát khét tiếng nhất ở đây xảy ra ngày 28/2/1944 tại ngôi làng Huta Pieniacka, nơi có khoảng 1.000 dân. Ngôi làng từng là nơi trú ẩn cho những người tị nạn bao gồm cả người tị nạn Ba Lan gốc Do Thái.
Vụ thảm sát diễn ra suốt cả ngày hôm đó. Kazimierz Wojciechowski, chỉ huy đơn vị tự vệ Ba Lan, bị bắt giữ, tưới xăng lên người và thiêu sống tại quảng trường chính. Ngôi làng và toàn bộ dân cư gần như bị xóa sổ. Dân thường, chủ yếu là trẻ em và phụ nữ, bị dồn vào một nhà thờ trước khi những kẻ theo chủ nghĩa dân tộc cực đoan Ukraine châm lửa đốt cháy nhà thờ.
Theo tờ The Conversation và hãng thông tấn Anadolu, cuộc thảm sát Volhynia - Đông Galicia (1943-1945) khiến khoảng 100.000 người Ba Lan chết dưới tay của những kẻ cực đoan Ukraine, trong đó có khoảng 60.0000 người ở Volhynia và hơn 40.000 người ở Đông Galicia. Trong khi đó, khoảng 15.000 đến 20.000 người Ukraine thiệt mạng trong các đợt trả đũa của người Ba Lan.
--------------------------
Mối quan hệ Ba Lan - Ukraine trong quá khứ không phải lúc nào cũng êm thấm, thậm chí có thời điểm họ đứng ở hai bên chiến tuyến. Tình hình chỉ thay đổi sau khi hai bên tìm ra nền móng cho một mô hình quan hệ Ba Lan - Ukraine mới. Vậy nền móng đó là gì? Vì sao Ba Lan - Ukraine có thể gác lại quá khứ, đổi thù thành bạn? Mời độc giả cùng tìm hiểu trong bài kỳ tới đăng trên mục Thế giới sáng 4/9.
Nguyễn Thái - (t/h)
