Đâu là chìa khóa để nâng cao năng lực trọng tài thương mại Việt Nam?

Phát huy những thế mạnh riêng

Ngày 16/10, tại Hà Nội, Hội Luật gia Việt Nam tiếp tục phối hợp với Quỹ Hợp tác quốc tế về pháp luật Cộng hòa Liên bang Đức (IRZ) tiếp tục tổ chức hội thảo "Trọng tài thương mại Việt Nam và Cộng hòa Liên bang Đức: Thực trạng và giải pháp tạo lợi thế cạnh tranh".

Xem thêm: Tạo lợi thế cạnh tranh cho trọng tài thương mại trong bối cảnh mới

Hội thảo do ông Trần Công Phàn - Phó Chủ tịch Thường trực Hội Luật gia Việt Nam điều hành, với sự tham dự của nhiều chuyên gia pháp lý đến từ CHLB Đức và Việt Nam, nhằm chia sẻ kinh nghiệm, thúc đẩy phát triển trọng tài thương mại trong bối cảnh toàn cầu hóa.

Luật sư Jan K. Schäfer - Trọng tài viên quốc tế của Hãng luật King & Spalding LPP (Frankfurt am Main, Đức), cho biết: "Một trong những ưu điểm lớn nhất của trọng tài thương mại là phán quyết được công nhận và thi hành rộng rãi hơn so với bản án của tòa án quốc gia".

Ông dẫn chứng: "Khi doanh nghiệp của hai nước phát sinh tranh chấp, phán quyết của tòa án nước này chưa chắc được nước kia công nhận. Trong khi đó, phán quyết trọng tài quốc tế thường được các quốc gia tôn trọng và thực thi".

Bên cạnh đó, theo ông Schäfer, tòa án quốc gia tuy có phòng chuyên trách, nhưng không thể chuyên môn hóa sâu như các trung tâm trọng tài. Ở Đức, những vụ việc liên quan đến năng lượng tái tạo hay điều phối điện gió chỉ có trọng tài viên có chuyên môn sâu mới đủ năng lực xử lý.

"Doanh nghiệp tìm đến trọng tài bởi ở đó họ gặp được chuyên gia hiểu ngành nghề và có khả năng bảo mật tuyệt đối," ông nhấn mạnh.

Đồng tình với ý kiến trên, ông Phan Văn Tiến - Phó Chủ tịch Hội Luật gia tỉnh Lào Cai cho rằng, trọng tài có lợi thế về tính tự nguyện và hiệu quả. Khi các bên đều tự nguyện tham gia nên việc thu thập và cung cấp chứng cứ trở nên thuận lợi hơn so với tòa án.

Đặc biệt, trong trường hợp hai quốc gia chưa ký hiệp định tương trợ tư pháp, việc giải quyết qua trọng tài là lựa chọn khả thi hơn, vì phán quyết của trọng tài không phụ thuộc vào hiệp định song phương.

Ông Tiến cũng nhấn mạnh yếu tố thời gian xử lý nhanh là một ưu thế lớn của trọng tài thương mại. "Nếu không phát huy được tốc độ và sự linh hoạt, doanh nghiệp sẽ không còn mặn mà với trọng tài. Do đó, các trung tâm cần tận dụng triệt để thế mạnh này," ông nói.

Bổ sung thêm ý kiến, ông Trần Công Phàn nhận định, để phát huy các lợi thế trên, mỗi trọng tài viên phải không ngừng trau dồi chuyên môn và uy tín cá nhân, bởi "khi doanh nghiệp tin tưởng, họ sẽ chủ động tìm đến trọng tài".

Xét xử trực tuyến là xu hướng tất yếu

Ở phiên thảo luận chuyên đề, Luật sư Felix Prozorov Bastians - Trọng tài viên quốc tế của Hãng luật GvW Graf von Westphalen (Frankfurt am Main. Đức), nhấn mạnh tầm quan trọng của công nghệ và trí tuệ nhân tạo (AI) trong hoạt động trọng tài.

Theo ông, việc di chuyển giữa các quốc gia hoặc châu lục để tham dự phiên trọng tài là tốn kém và mất thời gian. "Hình thức xét xử trực tuyến chính là giải pháp xuyên biên giới hiệu quả, đang được thửnghiệm ngày càng rộng rãi tại châu Âu", ông nói.

Ông cũng chia sẻ, khi hệ thống dữ liệu điện tử được kết nối với công cụ AI, các trọng tài viên có thể tra cứu, phân tích và xử lý hồ sơ nhanh chóng, chính xác hơn. AI hỗ trợ tổng hợp hàng nghìn trang tài liệu, giúp con người tập trung vào việc đánh giá và ra quyết định.

Tuy nhiên, ông cũng cảnh báo: "AI chỉ hữu ích khi con người đặt đúng câu hỏi. Nếu lạm dụng hoặc thiếu kiểm chứng, công nghệ có thể tạo ra thông tin "bịa đặt".

Từ góc độ trong nước, ông Phan Văn Tân cho rằng Việt Nam cần tháo gỡ ba rào cản lớn để phát triển trọng tài thương mại đó là: Tư duy "nhà nước hóa" còn nặng, khung pháp lý chưa đồng bộ và nhận thức xã hội còn hạn chế.

GS.TS Lê Hồng Hạnh - Chủ tịch Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) nói thêm rằng VIAC đang đẩy mạnh quốc tế hóa đội ngũ trọng tài viên và quy trình tố tụng, hướng tới đạt chuẩn các trung tâm trọng tài lớn trên thế giới.

"Trong bối cảnh Việt Nam hướng tới xây dựng trung tâm tài chính quốc tế, nếu không có đội ngũ trọng tài viên quốc tế đủ năng lực, trung tâm tài chính ấy sẽ khó vận hành hiệu quả," ông khẳng định.

Phát biểu kết thúc hội thảo, ông Trần Công Phàn bày tỏ ghi nhận sâu sâu sắc các ý kiến đóng góp từ các chuyên gia, đồng thời nhấn mạnh hội thảo lần này không chỉ là dịp trao đổi chuyên môn giữa các chuyên gia Việt Nam và Đức, mà còn mở ra hướng đi mới cho trọng tài thương mại Việt Nam trong đổi mới tư duy, ứng dụng công nghệ và nâng cao chất lượng đội ngũ trọng tài viên.

Đây chính là nền tảng để Việt Nam xây dựng một môi trường pháp lý minh bạch, hội nhập và đủ sức cạnh tranh trong khu vực và quốc tế.