3 nguyên nhân thua lỗ
Ông Dương Quốc Huy - Phó Tổng Thanh tra Chính phủ Dương Quốc Huy ký Kết luận thanh tra toàn diện quá trình đề xuất, triển khai thực hiện Dự án Nhà máy xi măng Quang Sơn (trên địa bàn huyện Đồng Hỷ và Võ Nhai (cũ), tỉnh Thái Nguyên). Đây là dự án do Tổng công ty cổ phần xây dựng công nghiệp Việt Nam (Vinaincon) làm Chủ đầu tư.
"Dự án đi vào hoạt động tạo điều kiện cho công nghiệp địa phương và khu vực phát triển, tăng nguồn thu cho địa phương, tạo thêm công ăn việc làm cho con em các dân tộc trong vùng, đặc biệt là đồng bào dân tộc ít người, đáp ứng nhu cầu về xi măng cho phát triển hạ tầng, nông thôn mới... Tuy nhiên, kết quả hoạt động kinh doanh của Dự án đến ngày 31/12/2021 đã thua lỗ 1.943 tỷ đồng", kết luận nêu.
Có 3 nguyên nhân thua lỗ được chỉ ra, thứ nhất là dự án có chi phí vay vốn đầu tư rất cao (chiếm 95%), phương án tài chính không khả thi, dẫn đến phải vay ngoại tệ làm tăng thêm chi phí tỷ giá và các phí liên quan khác làm tăng chi phí vốn hơn 316 tỷ đồng.
Dự án Nhà máy xi măng Quang Sơn.
Tiếp theo do những vi phạm tự điều chỉnh tổng mức đầu tư (TMĐT) và chậm tiến độ. Cụ thể, khi triển khai thực hiện dự án của Chủ đầu tư dự án có nhiều vi phạm như: Tự điều chỉnh 3 lần tổng mức đầu tư và kế hoạch đấu thầu không đúng thẩm quyền, không được phép điều chỉnh bù trượt giá, tổng giá trị vượt tổng mức đầu tư lớn (1.063 tỷ đồng, khoảng 38%).
"Việc VINAINCON điều chỉnh tăng TMĐT và những nội dung thay đổi, tăng TMĐT là vi phạm khoản 2 Điều 13 Nghị định số 16/2005; không đúng với chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ tại Văn bản số 1643 về: Không tăng tổng mức đầu tư", Kết luận khẳng định. Dự án cũng chậm tiến độ hơn 5 năm, làm tăng chi phí đầu tư và dẫn đến nợ quá hạn.
Cuối cùng là quản trị yếu kém và khó khăn tài chính. Tình trạng tài chính của VINAINCON rất khó khăn, thiếu vốn hoạt động, không cân đối được dòng tiền trả nợ. Quản trị vật tư và tài sản yếu kém, công nợ khó đòi tồn đọng lớn, cùng với giá cả đầu vào tăng cao và vị trí nhà máy xa cảng làm tăng chi phí vận chuyển cũng góp phần gây lỗ.
Chào thầu cao hơn vẫn trúng thầu
Thanh tra Chính phủ cho rằng, việc triển khai thực hiện dự án có dấu hiệu Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng theo Điều 222; dấu hiệu Vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng theo Điều 224 và tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng theo Điều 360 của BLHS tại các Gói thầu số 01, 02, 03.
Cụ thể, gói thầu số 01 được phê duyệt kế hoạch đấu thầu không đúng thẩm quyền; giá chào thầu cao hơn kế hoạch gần 18 triệu USD (tương đương 322 tỷ đồng) nhưng vẫn cho trúng thầu.
Thanh tra phát hiện việc ký hợp đồng có một số khối lượng cung cấp thấp hơn so với yêu cầu của hồ sơ mời thầu, nhưng giá hợp đồng không giảm, nguy cơ làm thất thoát 79 tỷ đồng (thời điểm 9/9/2005).Việc xác định tổng chi phí chuyên gia giám sát phát sinh hơn 1,3 triệu Euro, tương đương hơn 34,5 tỷ đồng (thời điểm 31/12/2014).
Trong quá trình thực hiện Gói thầu 02, 03, dù Bộ Công nghiệp có Văn bản chấp thuận chủ trương điều chỉnh phương án đầu tư khai thác mỏ đá vôi La Hiên từ hình thức tự mua sắm thiết bị, xe máy để khai thác mỏ đá vôi, đá sét đưa nguyên liệu vào Nhà máy xi măng Quang Sơn sang hình thức lựa chọn và thuê nhà thầu thực hiện khai thác, bốc xúc, vận chuyển đá nguyên liệu đến nhà máy.
Tuy nhiên, VINAINCON không tổ chức thực hiện đấu thầu đối với 2 Gói thầu trên (có giá trị 174 tỷ đồng) mà chuyển sang hình thức giao cho nhà thầu là Công ty Cổ phần Khai thác đá vôi Quang Sơn khai thác với sản lượng gần 15 triệu tấn đá vôi, thu được 645 tỷ đồng, không đúng với chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ. Kết luận xác định, nguy cơ gây thiệt hại hơn 47 tỷ đồng do không tổ chức đấu thầu hoặc chào hàng cạnh tranh.
Ngoài ra, VINAINCON và Công ty TNHH MTV Xi măng Quang Sơn để cho Công ty Cổ phần Khai thác đá vôi Quang Sơn khai thác trái phép hơn 806 tấn đá, bán ra thị trường làm đá xây dựng hưởng lợi trên 46 tỷ đồng, vi phạm khoản 2 Điều 4 Luật Khoáng sản 2010.
Thanh tra Chính phủ cũng chuyển thông tin để Bộ Công an giao cơ quan chức năng xác minh đối với một số gói thầu tư vấn và gói thầu xây lắp tại gói thầu 32A, gói thầu số 13, gói thầu số 14, gói thầu số 19.
Thanh tra Chính phủ kiến nghị Thủ tướng giao Bộ Công an tiếp nhận hồ sơ, tài liệu vụ việc do cơ quan thanh tra chuyển sang để xử lý theo quy định pháp luật. Bộ Công Thương, Bộ Tài chính, UBND tỉnh Thái Nguyên... tổ chức kiểm điểm trách nhiệm tập thể, cá nhân qua các thời kỳ trong việc thực hiện chức trách, nhiệm vụ được giao để xảy ra thiếu sót, sai phạm.
Dự án Nhà máy xi măng Quang Sơn được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 140 ngày 8/2/2002, do Tổng công ty cổ phần xây dựng công nghiệp Việt Nam (Vinaincon) làm chủ đầu tư.
Dự án có công suất 1,51 triệu tấn/năm, tổng mức đầu tư 3.791 tỷ đồng từ vốn vay Ngân hàng Phát triển Việt Nam (VDB); Ngân hàng thương mại cổ phần Đầu tư và phát triển Việt Nam (BIDV); Quỹ tích lũy trả nợ nước ngoài của Bộ Tài chính; Ngân hàng BNP-Paribas (Pháp) và vốn của Vinaincon là 200 tỷ đồng.
Dự án khởi công từ năm năm 2003, dự kiến đi vào hoạt động năm 2005 nhưng vì nhiều nguyên nhân nên đến tháng 10/2010 mới đi vào hoạt động.
