Bãi đá cổ và tục thờ đá
Nằm giáp ranh với các bản Nùng Mở, Nấm Chiến, Tả Cố Tỷ, bãi đá cổ thấp thoáng ẩn hiện bên bờ suối Nậm Khoòng thơ mộng như một sự sắp đặt nghệ thuật nhiều ẩn ý của tạo hóa. Để có thể đặt chân đến bãi đá cổ Nấm Dẩn, từ thị trấn Cốc Pài (Xín Mần), chúng tôi đi xuôi về phía Nam khoảng 20 cây số rồi men theo tiếng nước chảy róc rách của con suối Nậm Khoòng đến khi bắt gặp tảng đá lớn đầu tiên.
Sẽ vô cùng dễ dàng nhận ra sự hiện diện của bãi đá cổ bởi kích thước đồ sộ, hình thù kỳ lạ cũng như những hình khắc vẽ bí ẩn trên bề mặt của chúng. Những di tích cự thạch nằm giữa dãy Tây Đản ở phía Bắc và dãy Nấm Dẩn ở phía Nam trải dài theo con suối. Càng lên cao, chúng tôi càng bắt gặp nhiều khối đá lớn với những hình dáng lạ kỳ khác nhau. Khi là phiến đá dài như một chiếc phản rộng, khi to tròn như một quân cờ khổng lồ, khi lại giống như một ngai vua bằng đá lớn...
Những tảng đá mang trên mình vô số những biểu tượng lạ lùng này nằm ngổn ngang trong một thung lũng rộng, được bao bọc bởi những dãy núi cao như một bức bình phong che giấu bên trong những bí mật không ngờ. Và dòng suối nhỏ chảy ngang qua thung lũng, luồn lách quanh bãi đá cổ tạo nên sự lãng mạn đầy lôi cuốn khiến những bí ẩn nơi đây càng thêm phần huyền ảo.
Nấm Dẩn theo tiếng của người Nùng có nghĩa là khu vực nguồn nước. Nó còn được gọi với cái tên khác là "Nà Lai", có nghĩa là "ruộng nhiều chữ". Đây là nơi cư trú của đa số đồng bào dân tộc Nùng trên địa bàn tỉnh Hà Giang với nền văn hóa lâu đời đậm đà bản sắc dân tộc. Ngoài ra, trong vùng còn có rất đông người H' Mông sinh sống. Theo kết luận mới đây của các nhà nghiên cứu thì bãi đá cổ Nấm Dẩn có liên quan mật thiết với tục thờ đá của người dân nơi đây từ hàng nghìn năm trước.
Trao đổi với chúng tôi, những người cao tuổi trong vùng cũng khẳng định rằng, tục thờ đá của người dân địa phương đã có từ rất lâu đời. Những khối đá cổ bí ẩn kia là hiện thân cho những vị thần thiêng liêng không thể xâm phạm. Theo truyền thuyết được lưu truyền từ nhiều đời nay, thung lũng tươi xanh nơi bãi đá cổ ngự trị suốt bao đời nay chính là vùng đất thánh là vùng đất linh thiêng nhất. Bởi đây chính là nơi cất giữ những bí mật tối quan trọng của các vị thần. Và, những biểu tượng lạ lùng trên các tảng đá chính là chiếc chìa khóa thần kỳ mà một khi được giải mã sẽ mở ra cả một thế giới đầy bí ẩn mà không ai có thể ngờ tới.
Khối cự thạch trong bãi đá cổ Nấm Dẩn.
Theo quan sát của PV, nổi bật nhất trong bãi đá cổ là 3 khối đá lớn có khắc rất nhiều ký tự lạ trên bề mặt. Dấu vết phong hóa trên bề mặt các khối đá được các nhà khoa học chứng minh là đã được sáng tác cách đây trên 1.000 năm và chưa thể giải mã để tìm ra chủ nhân. Bãi đá Nấm Dẩn là loại hình di tích khảo cổ có niên đại khoảng 2.000 năm và vô cùng hiếm có ở Việt Nam.
Trong số những giả thuyết được giới nghiên cứu đưa ra có hai giả thuyết được cho là sáng giá nhất. Thứ nhất, đây có thể là di tích mộ thủ lĩnh cộng đồng. Thứ hai, bãi đá là khu đất thiêng thờ cúng các vị thần linh bản địa. Trong đó, tảng đá lớn nhất với những hình khắc bí ẩn nằm trên một thửa đất canh tác cách nhà ông Lù Văn Ngán, nguyên chủ tịch UBND xã Nấm Dẩn 25m về hướng Tây.
Theo nghiên cứu của các nhà khảo cổ thuộc viện khảo cổ học Việt Nam, đây là khối cự thạch thuộc loại magma biến chất, có hình chữ nhật rộng lớn, độ dày không đều. Bề mặt đá không bằng phẳng, hơi cong khum hình mu rùa. Trên bề mặt tảng đá kỳ lạ này có khoảng hơn 80 hình chạm khắc với các họa tiết phong phú, nhiều kích cỡ khác nhau. Ngoài những hình khắc bí ẩn, khối đá còn có thêm khoảng 80 lỗ vũm được khoét với đường kính khoảng 6cm, sâu khoảng 2cm.
Giải mã những hình khắc kỳ lạ
Nói về các hình vẽ kỳ lạ cũng như các lỗ vũm được tìm thấy trên các khối cự thạch ở bãi đá cổ Nấm Dẩn, các nhà khảo cổ học thuộc viện khảo cổ học Việt Nam cho rằng, chúng được tạo ra bằng cách dùng đục sắt và búa tác động vào đá. Để tạo ra được các hình khắc, người xưa đã sử dụng một kỹ thuật đục rất thô sơ với những dụng cụ đục đẽo đơn giản và dùng lực tác động trực tiếp trên bề mặt đá. Những rãnh đục này thường có mặt cắt hình lòng máng.
Nói chuyện với PV, tiến sĩ Trình Năng Chung (viện khảo cổ học Việt Nam), người đã có nhiều năm tâm huyết trong việc nghiên cứu bãi đá cổ Nấm Dẩn cho rằng: "Dụng cụ đục khoét ở bãi đá cổ có thể được làm bằng sắt. Các hình khắc phải được phác họa trước, đặc biệt là hình tròn".
Nhà nghiên cứu Trình Năng Chung cho biết thêm, niên đại của các hình vẽ được xác định là hơn 1.000 năm. Các hình vẽ phong phú trên bề mặt đá gồm các dạng hình học như hình tròn, hình chữ nhật, hình vuông... các dạng hình hoa văn như hình vuông, tròn... Ngoài ra, các hình vẽ được tìm thấy còn có dạng các vạch đục khắc song song, biểu tượng sinh thực khí với hình tam giác có rãnh dọc ở giữa được cho là một biểu tượng thuộc nữ giới. Hình bàn chân người với kích thước như thật có ngón chân khắc lõm sâu vào trong đá, hình người trong tư thế giơ hai tay dạng hai chân như trong các bích họa thời tiền sử cũng khá phổ biến trong hệ thống các hình khắc vẽ của bãi đá cổ. Trong số đó, bãi đá cổ còn có nhiều hình vẽ chưa xác định được hình dáng cụ thể. Điều đặc biệt là các hình vẽ này được các nhà khoa học xác định có phong cách tạo hình và mô típ đề tài tương tự như hình vẽ được phát hiện ở bãi đá cổ ở Sa Pa (Lào Cai).
Theo những kết quả nghiên cứu đã được công bố rộng rãi, trước đây tại hang Đồng Nội (tỉnh Hòa Bình), các nhà khảo cổ người Pháp đã tìm thấy trên vách hang những hình khắc mang tính ước lệ về động vật và khuôn mặt người. Những hình khắc cổ kỳ lạ còn được tìm thấy trên vách hang Thượng Phú (Tuyên Hóa, tỉnh Quảng Bình).
Dựa trên những so sánh cụ thể mang tính khoa học, các nhà nghiên cứu cho rằng, nghệ thuật đục khắc đá ở Xín Mần có thể nằm trong mắt xích của những truyền thống cổ xưa. Sau khi so sánh mô típ hình người ở Xín Mần với các khu vực lân cận, các nhà khảo cổ nhận thấy có nét tương đồng với các bích họa ở Hoa Sơn dọc sông Tả Giang phía nam tỉnh Quảng Tây (Trung Quốc). Nhưng vì chưa đủ dữ liệu nên hiện tại, các nhà khoa học vẫn chưa thể đưa ra một kết luận chính xác về niên đại của các hình khắc ở bãi đá cổ Nấm Dẩn.
| Thêm một bí ẩn mới Trong một cuộc khảo sát gần đây, các nhà khảo cổ còn phát hiện một di chỉ khảo cổ cách Nấm Dẩn 700m. Đó là một tảng đá magma biến chất được kê chân khá cẩn thận, bề mặt đá rất bằng phẳng và còn giữ nguyên trạng thái phong hóa tự nhiên. Điều này lại hé lộ thêm những bí ẩn mới về bãi đá cổ vốn đã ẩn chứa bao điều kỳ lạ chưa được giải mã khiến bao người mải miết kiếm tìm suốt những năm qua. |
Dương Dung
