Chia sẻ tại tọa đàm "Phát triển bền vững ngành điện - Những vấn đề đặt ra" do Cổng Thông tin Chính phủ tổ chức ngày 10/9, các thông tin về khoản lỗ 45.000 tỷ đồng mà EVN muốn tính vào giá điện đã được làm rõ.
"EVN không thể chịu được mãi"
Ông Nguyễn Xuân Nam – Phó Tổng Giám đốc EVN cho biết, giai đoạn 2022-2023, do khủng hoảng địa chính trị toàn cầu, đặc biệt là xung đột Nga - Ukraine, giá nhiên liệu đầu vào tăng đột biến: than có lúc gấp gần 4 lần, khí tăng gần gấp đôi. Trong khi đó, giá điện bán lẻ không được điều chỉnh để bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô sau dịch Covid-19, khiến chi phí đầu vào không được bù đắp.
Theo ông Nam, năm 2022 giá thành điện là 2.032 đồng/kWh nhưng giá bán chỉ 1.800 đồng, thấp hơn 149 đồng/kWh. Năm 2023, mức chênh là 135 đồng/kWh. Với sản lượng điện thương phẩm gần 250 tỷ kWh, khoản lỗ lũy kế phát sinh rất lớn. Đến năm 2024, EVN có lãi nên đã bù được một phần, còn lại khoảng 44.000 tỷ đồng chưa được bù đắp.
Ông Nam nhấn mạnh, số liệu 2022-2023 đã được Kiểm toán Nhà nước kiểm toán chuyên đề giá điện và có kết luận minh bạch. Trong khi đó, thị phần phát điện của EVN ngày càng giảm (từ 46% năm 2022 xuống 42% năm 2023), đồng nghĩa với việc EVN phải mua điện từ bên ngoài nhiều hơn và phải thanh toán ngay, làm chi phí đội lên. Hiện khâu truyền tải, phân phối chỉ chiếm 16% cơ cấu giá thành; chi phí chủ yếu nằm ở khâu phát điện, mua điện.
Bổ sung thông tin, ông Trịnh Quốc Vũ - Phó Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương) cho biết, biến động giá nhiên liệu sơ cấp là nguyên nhân trực tiếp. Năm 2022, giá than nhập khẩu tăng bình quân 163% so với 2021, có tháng tăng hơn 400%. Giá khí tăng 27,4%. Dù sang 2023 đã hạ nhiệt, mặt bằng vẫn cao hơn nhiều so với trước khủng hoảng.
Điều này khiến chi phí mua điện từ các nhà máy sử dụng than, khí, dầu đều tăng mạnh. Trong khi đó, dù nguồn năng lượng tái tạo (điện mặt trời, điện gió) chiếm gần 28% công suất đặt toàn hệ thống, nhưng sản lượng chỉ đạt 11-12% do hạn chế về thời gian phát điện. Vì vậy, chi phí nhiên liệu hóa thạch vẫn quyết định lớn đến giá thành điện.
Ông Trịnh Quốc Vũ - Phó Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương) tại tọa đàm (Ảnh: VGP).
Ông Vũ nhấn mạnh, theo quy định, chi phí hợp lý, hợp lệ trong giá thành điện phải được tính đủ vào giá bán lẻ bình quân. Tuy nhiên, năm 2022 Chính phủ quyết định không tăng giá điện để hỗ trợ phục hồi kinh tế sau đại dịch; năm 2023 chỉ điều chỉnh hai lần với mức rất thấp. Kết quả là cuối năm 2023, EVN chịu khoản lỗ lũy kế khoảng 50.000 tỷ đồng, chưa kể chênh lệch tỉ giá 21.800 tỷ đồng mà EVN phải thanh toán cho các nhà máy điện vay vốn ngoại tệ.
"Không sớm thì muộn chúng ta phải cho doanh nghiệp hạch toán tính đúng tính đủ vào giá điện, bởi vì EVN cũng không thể chịu được mãi", ông Vũ nói.
Về căn cứ pháp lý, ông Vũ dẫn Luật Điện lực năm 2024, Luật Quản lý vốn Nhà nước tại doanh nghiệp và Nghị quyết 70 của Bộ Chính trị, đều khẳng định giá bán lẻ điện phải phản ánh biến động đầu vào, bảo đảm bù đắp chi phí hợp lý, hợp lệ, duy trì lợi nhuận để bảo toàn vốn.
EV với vốn 100% Nhà nước, cũng có trách nhiệm này. Nghị quyết 70 còn yêu cầu đẩy mạnh tự chủ, tự chịu trách nhiệm của doanh nghiệp nhà nước và chấm dứt tình trạng chậm thanh toán với khu vực tư nhân.
"EVN rất cần tình hình tài chính lành mạnh để có thể tiếp cận vốn vay, không chỉ trong nước mà cả quốc tế. Thời điểm hiện nay là phù hợp để điều chỉnh, bổ sung cơ chế nhằm cho phép EVN hạch toán đúng, đủ chi phí trong giá điện", ông Vũ nói.
EVN đề xuất đưa khoản lỗ 45.000 tỷ đồng vào giá bán lẻ điện (Ảnh: VGP).
Ông cũng cho biết, năm 2022-2023, Bộ Công Thương đã thành lập các đoàn kiểm tra giá thành sản xuất kinh doanh điện của EVN, với sự tham gia của nhiều cơ quan như Bộ Tài chính, Mặt trận Tổ quốc, Hiệp hội Bảo vệ người tiêu dùng… Tháng 10/2024, Kiểm toán Nhà nước cũng đã có kiểm toán chuyên đề.
"Nghĩa là EVN không độc quyền tuyệt đối, mà chịu giám sát, điều tiết chặt chẽ của Nhà nước", ông Vũ khẳng định.
Tuy vậy, để bù đắp thâm hụt, EVN đã phải "thắt lưng buộc bụng", cắt giảm chi phí đầu tư, bảo dưỡng, vận hành lưới điện. "Điều này không bền vững, có thể ảnh hưởng đến chất lượng lưới, gây quá tải, tăng sự cố. Trong khi mục tiêu phát triển kinh tế 2 con số thời gian tới đòi hỏi hạ tầng điện phải được củng cố tương xứng", ông Vũ cảnh báo.
Phải giải mã số lỗ 45.000 tỷ đồng do đâu và do nguyên nhân gì
Ông Nguyễn Tiến Thỏa - nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính) nhấn mạnh, khoản lỗ 45.000 tỷ đồng không phải do EVN tự tính rồi tự công bố. Con số này đã được kiểm toán và EVN công bố theo số liệu kiểm toán.
Song phải giải mã số lỗ này do đâu và do nguyên nhân gì. "Nếu không giải mã được thì rất khó đồng thuận trong xã hội, cứ nói lỗ. Tức là người ta phản ánh tại sao khi kinh doanh có lãi thì không thấy nói gì, mà lỗ thì lại đổ vào đầu dân", ông Thỏa nói.
Ông Thỏa cũng cho rằng, không nên dùng từ "lỗ", bởi hàng hóa thông thường trong cơ chế thị trường, kinh doanh theo thị trường và giá do thị trường quyết định. Như vậy thì lời ăn, lỗ chịu. Nếu lỗ là đơn vị phải tự chịu trách nhiệm lấy. Nếu do doanh nghiệp làm ăn yếu kém, do quản trị không tốt, dẫn đến giá thành cao, thị trường không chấp nhận, giá trị xã hội không chấp nhận thì buộc phải chấp nhận lỗ. Nếu EVN cũng là một đơn vị làm ăn như thế thì chúng ta không phải bàn ở đây.
"Thế nhưng điện không phải hàng hóa thông thường. Điện ở đây đang thực hiện đa mục tiêu, vừa bảo đảm an ninh năng lượng, tức là giá phải góp phần vào bảo đảm an ninh năng lượng, giá phải bảo đảm cho tiết kiệm điện, giá phải góp phần bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô và kiểm soát lạm phát và an sinh xã hội", ông Thỏa nói.
Ông Nguyễn Tiến Thỏa - nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá, Bộ Tài chính (Ảnh: VGP).
Ông Thỏa cho rằng, ngành điện phải tạm thời chưa tính các yếu tố được phép theo quy định của Luật Điện lực là tính đúng, tính đủ vào giá. Cho nên một phần chi phí này chưa được tính vào thì phải được phân bổ dần trong giá thành đó.
"Không phải chúng tôi làm giá thì chi phí nào thấy không hợp lý thì cắt đi. Đây không phải là chi phí không hợp lý mà cắt đi. Đây là hợp lý, nguyên tắc phải được tính đúng, tính đủ, phản ánh hết vào giá. Nhưng phản ánh hết vào giá thì tác động rất nhiều, rất phức tạp cho điều hành kinh tế vĩ mô và trong mục tiêu kiểm soát lạm phát. Cho nên những chi phí ấy chưa tính vào giá điện, chưa phản ánh hết giá điện. Đây là nguyên nhân khách quan chứ không phải là yếu tố quản trị yếu kém của kinh doanh điện", ông Thỏa nói.
Nếu được Nhà nước cho phép, người dân đồng thuận, ông Thỏa cho rằng EVN phải rà soát lại tất cả những khoản chi phí gọi là chênh lệch dòng tiền âm, khoản nào được tính vào giá thì giữ lại, khoản nào pháp luật chưa quy định được tính vào giá thì loại ra và xây dựng một lộ trình phân bổ hợp lý để tránh gây sốc về giá điện.
Khi có lý và có tình, nhân dân sẽ ủng hộ
Góp ý tại tọa đàm, ĐBQH Phan Đức Hiếu – Ủy viên Ủy ban Kinh tế - Tài chính của Quốc hội cho rằng con số 45.000 tỷ đồng thực chất là "lỗ chính sách". EVN phải mua đầu vào cao nhưng bán ra thấp, khác với cách hiểu thông thường là "mua cao thì bán cao". Đây là chi phí tất yếu, đúng ra đã phải được tính vào giá điện nhưng chưa được phân bổ do cơ chế kiểm soát giá trong thời gian qua, đặc biệt năm 2023.
Theo ông Hiếu, xử lý khoản này là bài toán khó, phải nhìn từ cả "lý" và "tình". Về lý, Luật Điện lực và các quy định liên quan đã nêu rõ nguyên tắc giá điện phải theo thị trường, minh bạch, có thể tăng hoặc giảm, bảo đảm mức lợi nhuận hợp lý. Như vậy, việc điều chỉnh chính sách, ban hành nghị định mới hoàn toàn có cơ sở pháp lý.
Về tính cần thiết, nếu không tính đủ chi phí, nguy cơ mất an ninh năng lượng, giảm đầu tư và ảnh hưởng bảo toàn vốn là rất lớn.
Tuy nhiên, vấn đề nằm ở "cái tình" – mức độ nào là hợp lý. Điều 52 Luật Điện lực đặt ra 5 nguyên tắc cân đối: chi phí nào được tính, ở mức nào, vừa bảo đảm tài chính cho ngành điện, vừa hỗ trợ tăng trưởng và phù hợp mức cạnh tranh của thị trường. Đây là bài toán nhiều ẩn số.
ĐBQH Phan Đức Hiếu – Ủy viên Ủy ban Kinh tế - Tài chính của Quốc hội (Ảnh: VGP).
Để giải quyết, ông Hiếu đề nghị làm rõ chi tiết các chi phí chưa được hạch toán, nguồn gốc và yếu tố chính tạo ra khoản lỗ, thay vì chỉ thể hiện con số thu, chi chung trong báo cáo tài chính. Đồng thời, cần xác định mức tăng hợp lý, bởi tác động đến kinh tế - xã hội là không nhỏ.
"Cần có lộ trình rõ ràng và linh hoạt, có thể dự đoán được để doanh nghiệp, người dân chủ động; công bố cả kịch bản ngắn hạn, dài hạn vì giá điện có thể tăng nhưng cũng có thể giảm. Đặc biệt, phải tham vấn rộng rãi để xác định "mức chịu đựng" của xã hội, từ đó quyết định minh bạch và tạo đồng thuận", ông Hiếu nói.
Ông nhấn mạnh, EVN cần phối hợp với Bộ Công Thương minh bạch thông tin, xây dựng lộ trình và tham vấn xã hội đầy đủ. "Khi có lý và có tình, tôi tin rằng nhân dân sẽ ủng hộ", ông Hiếu khẳng định.
