Pháp luật được ví như "hàng rào an toàn" bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mỗi người dân. Tuy nhiên, tại các huyện miền núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số của tỉnh Thái Nguyên, không ít hộ nghèo và cận nghèo vẫn đang thiếu những thông tin pháp lý cơ bản, đặc biệt trong các lĩnh vực nhạy cảm như đất đai, hôn nhân – gia đình và phòng, chống bạo lực.
Theo các báo cáo đánh giá thực trạng nghèo sau sáp nhập, toàn tỉnh hiện có 23.061 hộ nghèo và 15.482 hộ cận nghèo, trong đó phần lớn tập trung tại các xã vùng cao, nơi điều kiện kinh tế – xã hội còn nhiều khó khăn. Đáng chú ý, có tới 8.976 hộ có tỷ lệ người phụ thuộc trên 50%, khiến khả năng tiếp cận thông tin nói chung, đặc biệt là thông tin pháp luật, gặp nhiều hạn chế.
Thực tế cho thấy, khi thiếu hiểu biết pháp luật, người nghèo dễ rơi vào tranh chấp đất đai kéo dài, hôn nhân không đăng ký, tảo hôn, hoặc trở thành nạn nhân của bạo lực gia đình mà không biết cách tìm kiếm sự hỗ trợ. Những rủi ro pháp lý này không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi, tài sản và sự an toàn của người dân, mà còn làm gia tăng nguy cơ tái nghèo, cản trở nỗ lực vươn lên thoát nghèo bền vững.
Nhận thức rõ vai trò của pháp luật trong công tác giảm nghèo đa chiều, tỉnh Thái Nguyên đã và đang triển khai đồng bộ nhiều giải pháp nhằm tăng cường giáo dục, truyền thông pháp luật cho người nghèo và cộng đồng dân cư vùng khó khăn.
Một trong những trọng tâm là đa dạng hóa hình thức truyền thông pháp luật, bảo đảm thông tin được truyền tải "đúng – đủ – kịp thời" đến người dân. Hệ thống loa truyền thanh xã, liên xã tiếp tục được hiện đại hóa, giúp phổ biến nhanh chóng các quy định mới liên quan đến đất đai, thủ tục hành chính, đăng ký kết hôn, cũng như các kênh hỗ trợ, đường dây nóng về phòng, chống bạo lực gia đình.
Hội thi "Tìm hiểu kiến thức Luật Hôn nhân và gia đình" là hình thức tuyên truyền pháp luật sinh động, hiệu quả, giúp đồng bào dân tộc thiểu số ở xã Côn Minh nâng cao hiểu biết và ý thức chấp hành pháp luật.
Song song với đó, các xã vùng cao được đầu tư điểm kết nối số, tạo điều kiện để người dân tiếp cận thông tin pháp luật thông qua video, infographic, mô hình trực quan dễ hiểu, phù hợp với trình độ và đặc điểm văn hóa địa phương. Việc ứng dụng công nghệ thông tin giúp pháp luật không còn là những văn bản khô cứng, mà trở nên gần gũi, dễ tiếp cận hơn với người dân.
Bên cạnh truyền thông, công tác trợ giúp pháp lý được xác định là giải pháp then chốt nhằm bảo đảm người nghèo được thụ hưởng đầy đủ các quyền pháp lý theo quy định. Các hình thức trợ giúp được triển khai linh hoạt, bao gồm tư vấn trực tiếp tại xã, thôn; hỗ trợ hoàn thiện hồ sơ cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất; tư vấn hôn nhân – gia đình, quyền trẻ em; hướng dẫn pháp lý khi xảy ra bạo lực gia đình hoặc tranh chấp dân sự.
Đáng chú ý, hoạt động trợ giúp pháp lý được lồng ghép chặt chẽ với các chương trình mục tiêu quốc gia về giảm nghèo bền vững và xây dựng nông thôn mới. Nhờ đó, người dân có thể tiếp cận dịch vụ pháp lý ngay tại địa phương, không phải lo ngại về chi phí hay thủ tục phức tạp.
Cùng với đó, tỉnh chú trọng bồi dưỡng, tập huấn kiến thức và kỹ năng pháp luật cho đội ngũ cán bộ xã, thôn và các tổ chức chính trị – xã hội. Cán bộ cơ sở trở thành "cầu nối pháp lý" quan trọng, giúp giải thích quy định pháp luật bằng ngôn ngữ dễ hiểu, hướng dẫn người dân thực hiện đúng thủ tục, đồng thời kịp thời phát hiện, can thiệp các vụ việc phát sinh ngay từ cơ sở.
Trong thực tiễn, ba lĩnh vực pháp luật được xác định là những "điểm nghẽn" thông tin lớn nhất đối với người nghèo vùng miền núi. Trước hết là pháp luật về đất đai – lĩnh vực có nguy cơ tranh chấp cao do nhiều hộ thiếu giấy tờ hợp pháp, chưa nắm rõ quyền và nghĩa vụ khi chuyển nhượng, thừa kế hoặc thay đổi mục đích sử dụng đất.
Bên cạnh đó, hôn nhân – gia đình vẫn là lĩnh vực tiềm ẩn nhiều rủi ro pháp lý, đặc biệt tại một số cộng đồng dân tộc thiểu số, nơi tình trạng tảo hôn, hôn nhân không đăng ký còn tồn tại. Việc tuyên truyền, phổ biến pháp luật giúp người dân hiểu rõ quyền và nghĩa vụ khi đăng ký kết hôn, cũng như những hệ lụy pháp lý và xã hội của việc kết hôn sớm.
Đối với phòng, chống bạo lực gia đình, đây là vấn đề "âm thầm nhưng nhức nhối", nhất là với phụ nữ và trẻ em nghèo. Việc cung cấp thông tin về đường dây nóng, địa chỉ hỗ trợ, quyền được bảo vệ giúp nạn nhân có thêm cơ hội tiếp cận sự trợ giúp kịp thời, bảo vệ an toàn cho bản thân và gia đình.
Thực tiễn triển khai giáo dục pháp luật tại cơ sở cho thấy, khi "khoảng trống pháp lý" được lấp đầy, nhận thức và hành vi của người dân đã có những chuyển biến rõ rệt. Nhiều tranh chấp đất đai được hạn chế ngay từ đầu, tỷ lệ đăng ký kết hôn đúng pháp luật tăng lên, các vụ việc bạo lực gia đình được phát hiện sớm và xử lý kịp thời hơn.
Quan trọng hơn, khi được trang bị kiến thức pháp lý cơ bản, người nghèo và cận nghèo trở nên tự tin hơn trong việc tiếp cận cơ quan công quyền, sử dụng dịch vụ hành chính, trợ giúp pháp lý và tham gia các cơ chế hòa giải tại cơ sở. Đây chính là nền tảng giúp người dân tự bảo vệ quyền lợi hợp pháp, hạn chế rủi ro pháp lý và từng bước vươn lên thoát nghèo bền vững.
Tăng cường giáo dục pháp luật về đất đai, hôn nhân và phòng, chống bạo lực không chỉ là nhiệm vụ quản lý nhà nước, mà còn là chính sách an sinh mang tính nhân văn sâu sắc. Khi pháp luật thực sự đến được với người nghèo, Thái Nguyên đang từng bước xây dựng một cộng đồng miền núi an toàn, công bằng, thượng tôn pháp luật – nơi không ai bị bỏ lại phía sau trên con đường phát triển.
Hà Anh
