Trong bối cảnh sách giáo khoa (SGK) giữ vai trò nền tảng trong việc bảo đảm chất lượng dạy và học, tình trạng sách giáo khoa giả, in lậu vẫn âm thầm tồn tại, gây nhiều hệ lụy cho học sinh, giáo viên và toàn xã hội.
Việc lưu hành SGK giả không chỉ xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, làm méo mó thị trường xuất bản mà còn trực tiếp ảnh hưởng đến nội dung học tập, chuẩn kiến thức và niềm tin của người học. Trước thực trạng đó, yêu cầu hoàn thiện và siết chặt hành lang pháp lý để ngăn chặn SGK giả đang trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.
Ông Nguyễn Chí Bính - Phó Tổng Giám đốc Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đã chia sẻ những phân tích cụ thể về thực trạng SGK giả hiện nay, đồng thời nhấn mạnh vai trò của hệ thống pháp luật, sự vào cuộc của các cơ quan chức năng và ý thức của xã hội trong việc bảo vệ sách giáo khoa chính thống.
Ông Nguyễn Chí Bính, Phó Tổng giám đốc NXB Giáo dục Việt Nam.
Người Đưa Tin (NĐT): Thưa ông, tình trạng SGK giả trên thị trường đã gây ảnh hưởng ra sao đến hoạt động kinh doanh và uy tín của các nhà xuất bản nói chung và NXB Giáo dục Việt Nam nói riêng?
Ông Nguyễn Chí Bính: Hiện nay, vấn nạn sản xuất, buôn bán sách lậu, sách giả nói chung, trong đó có số lượng không nhỏ là SGK, sách tham khảo... đã gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến các NXB, đặc biệt là với NXB Giáo dục Việt Nam. Sách giáo dục của NXB Giáo dục Việt Nam hiện đang bị in và tiêu thụ lậu đứng đầu về số lượng, địa bàn và về mức độ thiệt hại.
SGK giả làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi chính đáng của giáo viên, tác giả, đơn vị xuất bản, đối tác liên kết, triệt tiêu sự sáng tạo, làm rối loạn hệ thống phát hành và làm thất thu ngân sách nhà nước; đặc biệt có nguy cơ và tác hại nghiêm trọng đến đối tượng sử dụng chủ yếu là học sinh.
Theo thống kê sơ bộ của NXB Giáo dục Việt Nam, từ năm 2010 đến nay đã có trên 42 triệu bản sách giáo dục và hơn 18 tấn bán thành phẩm sách giáo dục bị in lậu dở dang đã bị phát hiện và xử lý tại nhiều tỉnh, thành trong cả nước.
Chỉ tính riêng từ đầu năm 2025 đến nay, cơ quan chức năng đã phát hiện và bắt giữ nhiều vụ với số lượng lớn các loại xuất bản phẩm giả sản phẩm của NXB Giáo dục Việt Nam. Đặc biệt, trong tháng 7 vừa qua NXB Giáo dục Việt Nam đã phối hợp với Công an tỉnh Bắc Ninh triệt phá một đường dây sản xuất, buôn bán SGK giả. Ban chuyên án đã đồng loạt phá án, thu giữ hơn 210.000 bản sách giả với tổng trị giá khoảng 9 tỷ đồng, trong đó có 185.000 bản sách giáo khoa tiếng Anh giả trị giá 8 tỷ đồng cùng nhiều tang vật. Cơ quan điều tra đã khởi tố vụ án bắt tạm giam nhiều đối tượng về tội sản xuất, buôn bán hàng giả.
Đối với các NXB nói chung và NXB Giáo dục Việt Nam nói riêng, sách giả gây thiệt hại trực tiếp về kinh tế, giảm sút về doanh thu, do các ấn phẩm này thường được bán với chiết khấu cao vì không phải trả các chi phí như bản quyền, dạy thực nghiệm, giới thiệu, tập huấn…
Bên cạnh thiệt hại về kinh tế, SGK giả ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín, thương hiệu của NXB Giáo dục Việt Nam do chất lượng in kém, có sai sót về nội dung, hình thức; giáo viên, học sinh không thể truy cập để sử dụng các học liệu số được NXB Giáo dục Việt Nam cung cấp. Độc giả khi mua phải những ấn phẩm này cũng sẽ mất lòng tin vào chất lượng sách nói chung.
SGK giả hiện đang tràn lan trên thị trường.
NĐT: Như ông vừa chia sẻ, SGK giả đã gây ảnh hưởng không hề nhỏ đến hoạt động kinh doanh và uy tín của NXB Giáo dục Việt Nam.
Xin ông cho biết thêm việc SGK giả được bày bán trên thị trường đã gây ra những hậu quả tiêu cực gì cho ngành giáo dục và người tiêu dùng, đặc biệt là các bậc phụ huynh và học sinh?
Ông Nguyễn Chí Bính: SGK giả được làm rất tinh vi, mặc dù nhìn bên ngoài giống sách thật, nhưng về chất lượng in sẽ không đạt yêu cầu. Sách giáo dục giả nếu có sai sót về màu sắc, ký hiệu, nét chữ, kiến thức, hay bị thiếu dữ liệu, không cập nhật thông tin… sẽ dẫn đến sai lệch về nội dung (đặc biệt nguy hiểm nếu thiếu đường nét biên giới, vấn đề biển đảo…), ảnh hưởng kiến thức tiếp nhận của học sinh.
Với những sách in bị mờ, không đảm bảo quy cách, tiêu chuẩn kỹ thuật sẽ gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe, thể chất của học sinh, nhất là về thị lực.
Sử dụng sách giả, học sinh sẽ không thể truy cập và sử dụng online được các giá trị, tư liệu, tiện ích bổ sung, hỗ trợ cho học sinh.
SGK giả ảnh hưởng đến quyền lợi chính đáng của giáo viên, tác giả, đơn vị xuất bản, đối tác liên kết; triệt tiêu sự sáng tạo và làm thất thu ngân sách nhà nước; đặc biệt có nguy cơ và tác hại đến đối tượng sử dụng chủ yếu là học sinh. Đây là hành vi vi phạm bản quyền nghiêm trọng.
NĐT: Vậy theo ông, đâu là nguyên nhân dẫn đến tồn tại vấn nạn in lậu?
Ông Nguyễn Chí Bính: Theo tôi, những nguyên nhân chính dẫn đến việc còn tồn tại vấn nạn sách lậu, sách giả xuất phát từ lợi nhuận cao; nhận thức, ý thức về bảo vệ bản quyền của một bộ phận người tiêu dùng chưa cao; thiếu sự kiểm soát và chế tài xử phạt…
Với việc làm SGK giả, lợi nhuận càng cao hơn vì các đối tượng in lậu không phải trả các chi phí như: bản quyền, dạy thực nghiệm, giới thiệu, tập huấn, truyền thông…
Chi phí in ấn và phân phối sách lậu thường thấp hơn nhiều so với sách thật, đó là cơ hội để những đối tượng in sách lậu bán sách với giá thấp hơn, chiết khấu cao hơn nhưng vẫn thu được lợi nhuận lớn.
Ngoài ra, việc thực thi các quy định về bản quyền và chống sách in lậu còn chưa đủ mạnh, thiếu nhân lực và công nghệ để kiểm soát. Một số đối tượng lợi dụng những kẽ hở trong luật pháp để in và phát hành sách lậu.
Đồng thời, trong thị trường vẫn luôn tồn tại một bộ phận khách hàng muốn mua sách với giá thành rẻ do họ chưa có ý thức về bảo vệ bản quyền, cũng chưa hiểu rằng sử dụng sách lậu, sách giả là tiếp tay cho việc vi phạm pháp luật. Họ đơn giản coi việc mua sách lậu là cách để tiết kiệm tiền mà không nghĩ đến hậu quả lâu dài.
Thêm nữa, SGK bị làm giả thường được in và phát hành nhanh chóng ngay tại thời điểm kết thúc năm học và chuẩn bị bước sang năm học mới, nhằm đáp ứng nhu cầu tức thì của thị trường trước khi sách thật có thể được phân phối rộng rãi.
Thị trường có cung, có cầu ắt tạo cơ hội cho sách lậu phát triển. Những lý do và động cơ này tạo nên một môi trường thuận lợi cho sự tồn tại lâu dài của việc in và phát hành sách lậu, sách giả, gây nhiều thiệt hại cho các NXB.
NĐT: Thưa ông, đâu là những khó khăn chính trong việc kiểm soát nguồn gốc và chất lượng của SGK trên thị trường hiện nay? Việc xử lý SGK giả hiện đang gặp phải những khó khăn, thách thức như thế nào?
Ông Nguyễn Chí Bính: Để kiểm soát được nguồn gốc và chất lượng của SGK trên thị trường hiện nay xin thưa là vô cùng khó khăn đối với NXB Giáo dục Việt Nam:
Thứ nhất, NXB Giáo dục Việt Nam chỉ là một doanh nghiệp, chỉ có quyền bảo vệ sản phẩm của mình, chỉ có quyền kiểm tra các đơn vị in có ký hợp đồng với NXB Giáo dục Việt Nam và kiểm tra các đơn vị trong hệ thống. Ngoài ra, NXB Giáo dục Việt Nam không phải là cơ quan quản lý nhà nước nên không có thẩm quyền đi kiểm tra, xử lý hoặc tham gia các đoàn công tác của các cơ quan chức năng để kiểm tra tất cả các hoạt động in ấn, sản xuất và phát hành xuất bản phẩm giả.
Thứ hai, việc nhận diện, xác nhận sách thật - sách giả rất khó vì các đối tượng làm quá tinh vi.
Thứ ba, các Công ty sách địa phương chưa quan tâm đúng mức và quyết liệt đối với công tác in lậu, coi đó là nhiệm vụ của NXB Giáo dục Việt Nam. Mặc dù đã được tập huấn nhưng một số nhân viên kinh doanh của các công ty cũng chưa có kỹ năng để phân biệt được sách thật, sách giả.
NĐT: Ông có đánh giá như thế nào về hiệu quả của các quy định pháp luật hiện hành trong việc chống SGK giả? Khung pháp lý của chúng ta hiện đã đủ mạnh, đủ sức răn đe?
Ông Nguyễn Chí Bính: Theo tôi, các quy định của pháp luật hiện hành trong việc ngăn chặn nạn SGK giả là chưa đủ mạnh, chưa đủ sức răn đe.
Hiện nay còn thiếu kiểm soát và chế tài, việc thực thi các quy định về bản quyền và chống sách in lậu còn yếu, thiếu nhân lực và công nghệ để kiểm soát. Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động in và phát hành sách lậu.
Một số đối tượng đang lợi dụng khoảng trống pháp lý, lợi dụng những kẽ hở trong luật pháp để in và phát hành sách lậu vì các mức xử phạt chưa đủ sức răn đe.
Những lý do và động cơ này tạo nên một môi trường thuận lợi cho việc in và phát hành sách lậu, gây ra nhiều thiệt hại cho Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam.
NĐT: Chúng ta đã nói đến các nguyên nhân dẫn đến tồn tại vấn nạn sách lậu, sách giả. Trước ma trận sách thật - giả lẫn lộn như hiện nay, NXB đã có những chương trình, kế hoạch nào để nâng cao nhận thức của giáo viên, học sinh và phụ huynh về việc phân biệt SGK thật và giả?
Ông Nguyễn Chí Bính: Để nâng cao nhận thức của bạn đọc, đặc biệt là với giáo viên, phụ huynh và các em học sinh trong việc nhận thức đúng và phân biệt SGK thật và giả, NXB Giáo dục Việt Nam đã thực hiện nhiều biện pháp sau:
Thứ nhất, chú trọng tuyên truyền, nâng cao ý thức bạn đọc về tác hại của sách giả, sách lậu thông qua các buổi trưng bày nhận diện sách thật, sách giả.
Thứ hai, thường xuyên cử cán bộ tham gia hội nghị tập huấn nghiệp vụ phòng chống in lậu, các cuộc hội thảo về chống sách lậu, sách giả.
Thứ ba, thông qua kênh thông tin của NXB và các kênh thông tin đại chúng khác, NXB Giáo dục Việt Nam đã khuyến cáo các giáo viên, phụ huynh và học sinh tìm mua sách tại hệ thống phân phối chính thức của NXB Giáo dục Việt Nam, các công ty sách, thiết bị trường học địa phương không mua sách từ các nguồn trôi nổi trên thị trường, để tránh mua phải sách in lậu, sách giả.
NĐT: NXB Giáo dục Việt Nam đã thực hiện những biện pháp gì để bảo vệ bản quyền của mình, bảo vệ chất xám của tác giả viết sách và ngăn chặn việc làm giả SGK, thưa ông?
Ông Nguyễn Chí Bính: Để bảo vệ bản quyền và ngăn chặn hành vi làm SGK, chúng tôi đã đặt ra những yêu cầu riêng rẽ, tuyệt đối về mặt nội dung, tiêu chuẩn công nghệ và các biện pháp khác.
Đầu tiên, xây dựng yêu cầu chuẩn mực cao và tính chính xác đối với chất lượng nội dung và hình thức, mẫu mã sách của NXB Giáo dục Việt Nam.
Bên cạnh đó, áp dụng các công nghệ mới để ngăn ngừa sách giáo dục giả và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ như: mã vạch, QR code, tem công nghệ mới dán trên xuất bản phẩm để có quyền truy cập vào tài nguyên, dữ liệu online, ứng dụng nhận diện sách thật, sách giả...
Đồng thời, thực hiện tốt Đề án chống hàng giả và bảo vệ người tiêu dùng trong thương mại điện tử đến năm 2026.
Cuối cùng là kiến nghị các hành vi in và phát hành sách lậu, hay gọi tên đúng hơn là sách giả, cần được xử lý theo điều 192 Bộ Luật Hình sự về tội danh sản xuất và buôn bán hàng giả.
NĐT: Về mặt pháp lý, ông có kiến nghị gì đối với các cơ quan có thẩm quyền trong việc siết chặt các quy định nhằm ngăn chặn SGK giả?
Ông Nguyễn Chí Bính: Theo tôi, để ngăn chặn tiến tới đẩy lùi nạn in lậu sách cần phải có thêm những biện pháp mạnh mẽ, triệt để và đồng bộ. Đặc biệt, cần tăng cường áp dụng các hình phạt nghiêm khắc đối với hành vi sản xuất, phân phối và tiêu thụ sách lậu, sách giả. Các mức phạt hiện nay đối với hành vi này theo tôi chưa đủ mạnh và đủ sức răn đe với các đối tượng.
Đồng thời, công tác chống nạn sách lậu, sách giả cũng rất cần sự vào cuộc, hỗ trợ và đẩy mạnh truyền thông từ phía các cơ quan thông tấn, báo chí để nâng cao ý thức người tiêu dùng góp phần vào việc ngăn chặn và từng bước đẩy lùi vấn nạn sách giả, sách lậu.
NĐT: Trân trọng cảm ơn ông!
Hoàng Nhung
