Không ít loài cây quý hiếm, có giá trị kinh tế cao tồn tại ở Việt Nam. Trong đó, thông hai lá dẹt được coi là một trong những loài cây thân gỗ quý hiếm, đặc biệt, khiến nhiều người tò mò và tìm hiểu.
Thông hai lá dẹt có tên khoa học là Pinus Krempfii, thuộc họ Thông (Pinaceae). Đây là loài thông cổ với đặc trưng là hai lá dẹt hình lưỡi kiếm, trên thế giới chỉ có độc nhất ở Việt Nam. Loài thông này được nhiều nhà thực vật học trên thế giới hết sức quan tâm.
Ban đầu, loài thông quý hiếm này được gọi là Pinus Krempfii H.Lec. (thuộc họ Abietaceae), mang tên nhà thực vật học người Đức M. Krempf, người đầu tiên thu mẫu vật thông hai lá dẹt ở thượng nguồn Sông Mao trên độ cao 1.350m.
Cây thông hai lá dẹt. Ảnh: báo Công an nhân dân
Sau này, nhà thực vật học người Pháp là A.Chevalier đã lấy tên Ducamp của một quản đốc thủy lâm người Pháp, người tổ chức nên Cục lâm nghiệp ở Đông Dương, để đặt tên cho loài là Ducampopinus Krempfii (Lec) A.Chev, nhưng cuối cùng thì tên chuẩn vẫn là Pinus Krempfii Lecomte, và tên Ducampopinus Krempfii (Lec) A.Chev được coi là tên đồng nghĩa (synonyme). Người ta còn gọi loài thông này với tên gọi khác là thông Sré.
Theo tài liệu nghiên cứu của Trung tâm Nghiên cứu thực nghiệm lâm sinh Lâm Đồng, thông hai lá dẹt là loài thông cổ được cho là xuất hiện cùng thời với khủng long và gần như đã bị tuyệt diệt trên thế giới, chỉ còn sót lại ở Việt Nam.
Thông hai lá dẹt phân bố hẹp ở Lâm Đồng (vườn quốc gia Bidoup - Núi Bà), Khánh Hòa (khu vực Khánh Vĩnh, khu bảo tồn nhiên nhiên Hòn Bà) và Chư Yang Sin (Đắk Lắk).
Thông hai lá dẹt thường gặp rải rác như là những cây đại thụ cao trên dưới 30m, đường kính có thể từ 1,5 - 1,6m, đôi khi lên tới 2m. Tán của cây khá rộng, dày, sẫm màu và có hình rẻ quạt. Đoạn thân dưới cành lớn, hầu như không có cành nhánh. Cây mầm thường có từ 10 - 13 lá mầm đầu tiên hình xoắn cong về một hướng như lưỡi liềm, lá dài khoảng 2 - 3cm, tiếp đến là các lá nhỏ mọc quanh thân, dài 1,5 - 2,5cm.
Cây ở độ tuổi non (5 - 20 tuổi), lá dài và rộng bản (dài 10 - 15cm) hơn lá cây trưởng thành, xếp như hai lưỡi kéo ở phần đầu cành. Cây trưởng thành lá nhỏ và ngắn lại (dài 4 - 5cm), mọc thành búi dày ở đầu cành, làm cho tán cây thông già dày và sẫm màu hơn.
Quả của cây thông hai lá dẹt chín vào mùa mưa (tháng 9, tháng 10 hàng năm). Hạt nhỏ màu nâu nhạt, hình bầu dục dài, có cánh tròn ở đầu, khi chín có thể phát tán trong một phạm vi khá rộng và nón quả còn tồn tại một thời gian trên cây.
Gốc cây thông 2 lá dẹt lớn cần phải đến khoảng 7 người ôm mới trọn. Ảnh: Dân Việt
Thông hai lá dẹt sinh trưởng rất chậm, tăng trưởng đường kính khoảng 1mm/năm. Như vậy, nếu cây có đường kính 2,5m thì tuổi cây có thể đạt tới 1.000 năm, hoặc ít ra là hàng trăm năm.
Gỗ Thông hai lá dẹt được xếp vào nhóm I trong bảng 8 nhóm gỗ của Việt Nam. Gỗ mềm, nhẹ, ít nhựa, màu từ trắng đến vàng nhạt, có nhiều đặc tính kỹ thuật tốt, có thể sử dụng làm nhà, làm bao bì, bột giấy, sợi tổng hợp…
Thông hai lá dẹt sinh trưởng rất chậm trong khi không gian sống của loài này ngày càng bị thu hẹp do tác động của phá rừng nên Thông hai lá dẹt đang bị đe dọa thực sự trong tương lai gần.
Thông hai lá dẹt ở Vườn Quốc gia Bidoup - Núi Bà. Ảnh: báo Lâm Đồng
Tin vui là tháng 5 vừa qua, quần thể 108 cây thông hai lá dẹt quý hiếm tại Vườn Quốc gia Bidoup - Núi Bà đã được Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam công nhận là Cây Di sản Việt Nam.
Quần thể thông hai lá dẹt tại Vườn Quốc gia Bidoup - Núi Bà phân bố chủ yếu ở độ cao từ 1.000 - 1.800 m so với mực nước biển, nơi có khí hậu mát mẻ và lượng mưa dồi dào. Đây là một trong những quần thể thông hai lá dẹt lớn nhất và có giá trị bảo tồn cao nhất ở Việt Nam.
Để có được sự công nhận này, Vườn Quốc gia Bidoup - Núi Bà đã có một quá trình điều tra, khảo sát và xây dựng hồ sơ công phu, kéo dài từ tháng 2 đến tháng 4/2025. Các chuyên gia đã đo đạc, đánh giá và ghi nhận thông tin chi tiết về từng cá thể thông hai lá dẹt trong quần thể, đồng thời kế thừa các nghiên cứu khoa học về vòng năm cây rừng để xác định tuổi cây một cách chính xác nhất.
Ngày 2/4/2025, hồ sơ đề nghị công nhận "Quần thể 108 cây thông hai lá dẹt" đã được Vườn Quốc gia Bidoup - Núi Bà gửi đến Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam. Sau quá trình thẩm định kỹ lưỡng, ngày 9/4/2025, Hội đồng Cây Di sản Việt Nam đã họp và kết luận quần thể thông hai lá dẹt tại Bidoup - Núi Bà đáp ứng đầy đủ các tiêu chí để được công nhận là Cây Di sản Việt Nam.
Việc quần thể thông hai lá dẹt tại Vườn Quốc gia Bidoup - Núi Bà được công nhận là Cây Di sản Việt Nam có ý nghĩa vô cùng to lớn, góp phần nâng cao nhận thức của cộng đồng về giá trị của loài thông hai lá dẹt và tầm quan trọng của công tác bảo tồn đa dạng sinh học. Đồng thời, tạo động lực để các cơ quan chức năng và người dân địa phương tăng cường các biện pháp bảo vệ quần thể thông hai lá dẹt, ngăn chặn các hành vi xâm hại và khai thác trái phép.
Quần thể thông hai lá dẹt được công nhận là Cây Di sản Việt Nam sẽ trở thành một điểm đến hấp dẫn đối với du khách trong và ngoài nước, đặc biệt là những người yêu thiên nhiên và muốn khám phá những giá trị văn hóa, lịch sử độc đáo của vùng đất Tây Nguyên. Sự phát triển của du lịch sinh thái sẽ góp phần tạo thêm nguồn thu nhập cho người dân địa phương và thúc đẩy kinh tế - xã hội của vùng phát triển bền vững.
Sự kiện này góp phần tôn vinh những giá trị văn hóa truyền thống của cộng đồng các dân tộc thiểu số sinh sống trong khu vực Vườn Quốc gia Bidoup - Núi Bà, những người từ bao đời nay đã gắn bó mật thiết với rừng và có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ rừng.
Minh Hoa (t/h)
