Nói cho “oách” vậy thôi chứ thật ra thịt heo ăn với mắm mực ngon cỡ nào thì với tôi cũng chỉ là “lời đồn”, bởi quãng đời thơ ấu mồ côi cả cha lẫn mẹ sống tại quê nhà buổi “gạo châu, củi quế” nên đứa trẻ bất hạnh vẫn chưa một lần được thưởng thức.
Quảng Ngãi bây giờ nhờ có đập thủy lợi Thạch Nham nên không còn cảnh “trời hành cơn lụt mỗi năm” như xưa kia nữa. Mà đâu phải một cơn, hầu như đều đặn cứ đến tháng 9 âm lịch thường niên là liên tiếp xảy ra 3-4 trận lụt gây khổ ải dân tình.
Mắm mực đã gắn liền với thời thơ ấu của tôi như thế.
Tuổi thơ tôi nào có ý thức gì về hiểm họa thiên tai, cứ hễ thấy nước ngập trắng đường thì “khoái”. Vì tha hồ vui đùa lội nước bì bõm từ khu Tàu Tượng lên xóm Thạch Bích, rồi đến cống Sông Đào xem người ta cất vó bắt cá, xong lại ra đứng trên cầu Trà Khúc nhìn dân vạn đò lặn hụp giữa dòng nước lũ đục ngầu để vớt củi, gỗ từ thượng nguồn trôi xuống, náo động mãi tận bến Tam Thương. Và có lẽ điều khó quên nhất trong những ngày mưa lũ là được ăn ké mắm mực.
Dự báo thời tiết thuở ấy chỉ dựa vào thuật “trông trời, trông đất, trông mây” của những bậc cao niên ngụ cùng xóm. Trớ trêu, trước trận lụt nào các cụ cũng “theo dõi” lũ kiến, khi thấy chúng nối đuôi nhau bò tít lên ngọn cây cao là phán ra tin dữ “ông tha mà bà hổng tha” (ý nói sẽ có lụt lớn) khiến cư dân ở nhà cấp 4 nơm nớp lo âu, tùy nghi lánh nạn.
Miết rồi cũng quen, cảnh chạy lụt của bà cháu tôi trở nên... chuyên nghiệp lắm! Cứ canh chừng thấy nước mấp mé qua đường là nhanh chóng kê hết đồ đạc lên cao, khóa cửa lại và mang theo một ít vật dụng cá nhân đến nhà người bà con gần đó có gác lửng, tá túc một vài hôm đợi nước rút thì về.
“Quảng Nam hay cãi, Quảng Ngãi hay lo”, người dân quê tôi vốn tằn tiện và lo xa đủ mọi thứ. Nhiều gia đình đông con, khá giả, thường “thủ” sẵn trong nhà vài thùng phuy lúa, hũ mắm cái, can mắm mực, thau cá chuồn thính, lại còn có cả chừng chục ký muối hột nữa để phòng hờ... bất trắc.
“Ăn nhiều chứ ở chẳng bao nhiêu”. Đám trẻ tụi tôi khi kết hợp lại thì cả ngày toàn nghịch phá với nước, xong tới bữa lội ùa về ăn. “Cơm lụt” ăn... bao no, ngon hơn ăn đám cỗ, dù thức ăn chỉ vỏn vẹn có mỗi tô mắm mực đen ngòm dằm ớt.
Trẻ con quê mùa thường không khách sáo, ai cũng luôn miệng hít hà ăn lấy ăn để, “chủ với khách” lại còn giành nhau gắp từng mẩu mắm, nuốt vội mặn lè. Tối đến cả nhà nằm ngủ sắp lớp trên sàn gác gỗ chật chội trông như xếp cá mòi. Đã vậy, mỗi khi đám nhỏ trở mình là y rằng có mùi mắm mực từ ngực áo đứa nào xông lên khăm khẳm...
Thấm thoát đã hơn 40 năm sống xa quê, thực lòng thì món “đặc sản” mắm mực cũng nhạt nhòa dần trong kí ức.
Hôm rồi chợt có cô em họ từ Quảng Ngãi vào TP.HCM khám chữa bệnh và tiện thể ghé lại thăm. Quà quê cho tôi là một hũ mắm mực đơn sơ nhưng thơm thảo nặng nghĩa tình. Tôi ngập tràn hạnh phúc như được sống lại với quá khứ tuổi thơ, mặc dù nơi chôn nhau cắt rốn mãi hằn sâu trong tâm khảm của đứa trẻ mồ côi vết thương lòng bởi chiến tranh.
Càng cảm động hơn khi nghe cô em họ chân chất: “Biết anh thích “en” (ăn) mắm này nên em mang vô. Anh để dành “en” được vài tháng đó. Trời “quơi”, làm mắm mực cực dữ nghen, em lựa toàn mực sữa để muối cho anh...”
Tôi vui lắm, háo hức được ăn lại mắm mực lắm! Vậy nhưng... trong bữa ăn hôm ấy, cảm giác mặn tê đầu lưỡi có thể ậm ừ che giấu được, còn vị tanh mà dạ dày phản ứng đào thải thì đành phải đổ thừa do tiêu hóa đang bị bệnh.
“Quê hương là vàng hoa bí, là hồng tím giậu mồng tơi”, mắm mực Quảng Ngãi rất ngon, song có lẽ do khẩu vị giờ đây đã thay đổi nên tôi tự ngẫm thấy mình có lỗi với người thân và với quê nhà như một đứa con “mất gốc”.
Không! Dù gì thì:
Trong tôi vẫn mãi nhớ thương
Sông Trà, núi Ấn quê hương anh hùng...
Việt Dũng
