Phải có luật sư bảo vệ quyền lợi bị hại chưa thành niên?

Theo Luật tố tụng hình sự, các cơ quan tiến hành tố tụng(THTT) có nghĩa vụ yêu cầu luật sư bào chữa cho bị can, bị cáo là chưa thành niên trong mọi giai đoạn tố tụng. Nếu không yêu cầu, sẽ bị coi là vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng.

Còn đối với người bị hại là người chưa thành niên thì luật không quy định, điều này là  không công bằng đối với người chưa thành niên bị xâm hại  trong các vụ án hình sự.  Để đảm bảo quyền lợi người chưa thành niên,Thông tư liên tịch số: 01/2011 của VKSNDTC –TANDTC, BTP- BLĐ-TBXH ngày 12/7/2011 hướng dẫn thi hành một số quy định của BLTTHS đối với người tham gia tố tụng là người chưa thành niên.

Theo đó, thông tư  01 có quy định  việc tham gia của người bảo vệ quyền lợi của người bị hại là người chưa thành niên, tuy nhiên đây có phải là thủ tục bắt buộc các cơ quan THTT phải tuân thủ ?

Ảnh minh họa.

 Từ vụ án “Giết người“ mà bị hại là người chưa thành niên...

Theo cáo trạng, khoảng 8h ngày 5/6/2012 tại công viên trên đường 2/4 thành phố Nha Trang, Trần Viết Duy cùng đồng bọn chuẩn bị hung khí và chở nhau đến sân bóng chuyền bờ biển để đánh nhóm Huỳnh Thanh Nha. Đến đây, nhóm của Duy đánh chém Nha khiến Nha đã tử vong trên đường đến bệnh viện.

VKSND tỉnh Khánh Hòa truy tố 15 bị cáo về tội “Giết người“ theo quy định tại điểm n khoản 1 Điều 93 BLHS (có khung hình phạt cao nhất là tử hình). Các cơ quan THTT đã yêu cầu Đoàn luật sư Khánh Hòa chỉ định các luật sư bào chữa cho 15 bị cáo trong các giai đoạn điều tra, truy tố và xét xử vụ án này.

...Đến việc chỉ định luật sư bảo vệ cho người bị hại

Người bị hại đã chết là Huỳnh Thanh Nha, là người chưa thành niên (sinh ngày 4/5/1997), đại diện hợp pháp của người bị hại là ông Huỳnh Công Chánh (cha ruột của bị hại) trong giai đoạn điều tra, truy tố có yêu cầu các bị cáo phải bồi thường thiệt hại gần 140 triệu đồng.

Sau khi có quyết định đưa vụ án ra xét xử, ông Chánh mới có đơn đề nghị Tòa án mời  luật sư để bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho người bị hại. Tòa án tỉnh Khánh Hòa  đã căn cứ quy định tại 1 Điều 14 Thông tư liên tịch số 01/2011 của VKSNDTC –TANDTC, BTP- BLĐ- TBXH  ngày 12/7/2011, hướng dẫn thi hành một số quy định của BLTTHS đối với người tham gia tố tụng là người chưa thành niên, có văn bản yêu cầu Đoàn luật sư tỉnh Khánh Hòa phân công Văn phòng luật sư cử luật sư bảo vệ quyền lợi cho đại diện người bị hại trong phiên tòa sơ thẩm. Đây là vấn đề mới, thể hiện tính nhân đạo, đảm bảo quyền lợi hợp hợp pháp cho người bị hại là người chưa thành niên.

Do đó, Đoàn luật sư tỉnh Khánh Hòa đã kịp thời phân công tổ chức hành nghề luật sư cử luật sư bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho đại diện người bị hại trong phiên tòa xét xử vụ án này.

Luật sư bảo vệ cho bị hại – thủ tục bắt buộc?

Theo Thông tư 01, các cơ quan THTT “phải báo cho người bị hại là người chưa thành niên hoặc cha mẹ, người đỡ đầu, người đại diện hợp pháp của họ về quyền nhờ luật sư bảo vệ quyền lợi cho người bị hại là người chưa thành niên.” Vì vậy, các cơ  quan THTT có  nghĩa vụ phải báo quyền yêu cầu này cho họ biết, nhưng việc báo cho họ dưới hình thức nào (bằng miệng, bằng thông báo hay phải lập biên bản giải thích thông báo quyền yêu cầu cho người bị hại có chữ ký xác nhận của đại diện người bị hại.?).

Vấn đề này chưa được hướng dẫn cụ thể. Và, trong trường hợp có căn cứ xác định, các cơ quan THTT không thông báo cho họ biết quyền này, làm  ảnh hưởng đền quyền lợi của người bị hại chưa thành niên, thì việc không báo quyền nhờ luật sư của bị hại, có bị coi là vi phạm nghiêm trọng thủ tục TTHS, là một trong những căn cứ để hủy án hoặc trả hồ sơ yêu cầu điều tra bổ sung?

Mặt khác, ở đoạn 2 khoản 1 Điều 14 thông tư 01 quy định: ”Cơ quan điều tra,Viện kiểm sát hoặc Tòa án cần yêu cầu Đoàn luật sư phân công văn phòng luật sư cử luật sư hoặc cơ quan, tổ chức có người bị hại là thành viên cử  bào chữa viên nhân dân bảo vệ quyền lợi cho họ.

“Điều này vô hình trung đã  “bỏ quên” vai trò  của Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước, nơi có Trợ giúp viên pháp lý và cộng tác viên là luật sư tham gia hoạt động tố tụng để bảo vệ quyền lợi cho người chưa thành niên theo Luật Trợ giúp pháp lý? Và nếu  họ không chọn lựa được được người bảo vệ quyền lợi cho người bị hại  thì theo yêu cầu hoặc đề nghị của họ, thông tư không quy định các cơ quan THTT “phải “ thực hiện việc chỉ định luật sư, mà chỉ quy định là “cần“.

Vậy trường hợp nào “cần”, trường hợp nào “không cần”, là quy định tùy nghi, có áp dụng quy định này hay không là tùy thuộc vào  nhận thức chủ quan của người THTT? Có quan điểm cho rằng,trường hợp các cơ quan THTT đã thực hiện việc thông báo quyền nhờ luật sư bảo vệ cho đại diện hợp pháp người bị hại chưa thành niên, dù họ không lựa chọn được người bào chữa và có đơn yêu cầu, nhưng cơ quan THTT  không chỉ định luật sư  thì vẫn không bị coi là vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng, bởi cơ quan THTT chỉ có trách nhiệm hướng dẫn họ đến các Trung tâm trợ giúp pháp lý hoặc một số  tổ chức hành nghề luật sư  để  họ trực tiếp lựa chọn, quyết định việc yêu cầu luật sư  bảo vệ  quyền lợi cho  họ  một cách tốt nhất.

Do Luật  tố tụng hình sự và thông tư không quy định bắt buộc phải yêu cầu người bảo vệ quyền lợi cho người bị hại nói chung, người bị hại chưa thành niên nói riêng. Các cơ quan THTT cũng không thể áp dụng tương tự Điều 57 BLTTHS để  thực hiện việc chỉ định luật sư bảo vệ quyền lợi cho người bị hại chưa thành niên.

Để áp dụng pháp luật thống nhất và đảm bảo quyền lợi của người bị hại người chưa thành niên, người bị nhược điểm về  thể chất hoặc tâm thần…Trong khi Bộ luật Tố tụng hình sự 2003 chưa được sửa đổi,bổ sung, thiết nghĩ Hội đồng thẩm phán –TAND tối cao cần có hướng dẫn các cơ quan THTT thực hiện đúng và đầy đủ về thủ tục yêu cầu luật sư bảo vệ quyền lợi cho người bị hại là người chưa thành niên trong các giai đoạn điều tra, truy tố và xét xử.

Luật sư Nguyễn Hồng Hà ( Đoàn Luật sư tỉnh Khánh Hòa )