Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, áp lực dân số và nhu cầu tiêu dùng ngày càng gia tăng, nông nghiệp không chỉ dừng ở việc đảm bảo lương thực mà còn phải đối diện với yêu cầu cấp bách về phát triển bền vững. Một trong những giải pháp quan trọng mà nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam, đang theo đuổi chính là nông nghiệp tuần hoàn, mô hình dựa trên nguyên lý tái sử dụng tài nguyên, giảm phát thải và gia tăng giá trị từ phụ phẩm.
Tối ưu hóa tài nguyên nông nghiệp
Thứ trưởng Bộ NN&MT Phùng Đức Tiến khẳng định: "Phát triển kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp vừa là yêu cầu, xu hướng tất yếu, đồng thời là một giải pháp phát triển nông nghiệp bền vững và hiệu quả nhằm triển khai các cam kết quốc tế, nhiệm vụ quốc gia và ngành về phát triển xanh và bền vững".
Bên cạnh đó, Thứ trưởng Tiến cũng nhấn mạnh vai trò quan trọng, thiết thực của nông nghiệp tuần hoàn, đảm bảo lợi ích kinh tế, xã hội, môi trường khi áp dụng các mô hình nông nghiệp tuần hoàn.
Thứ trưởng Bộ NN&MT Phùng Đức Tiến.
Hơn bao giờ hết, tác động khí hậu, khan hiếm nguồn tài nguyên thiên nhiên, suy thoái môi trường, dịch bệnh… khiến các quốc gia phải thay đổi tư duy phát triển và sản xuất theo nguyên lý cơ bản "mọi thứ đều là đầu vào đối với thứ khác".
Trong Chiến lược phát triển nông nghiệp bền vững đến năm 2030, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã xác định kinh tế tuần hoàn là ưu tiên hàng đầu. Thực tế cho thấy, mỗi năm Việt Nam có khoảng 156,8 triệu tấn phụ phẩm nông nghiệp nhưng mới chỉ 30% được tái sử dụng. Do đó cần thay đổi tư duy, không coi đây là "phụ phẩm" mà phải coi là "tài nguyên", nếu không sẽ lãng phí khổng lồ và gây thêm áp lực môi trường.
Từ góc độ khoa học công nghệ, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã ban hành Đề án phát triển và ứng dụng kinh tế tuần hoàn đến năm 2030, với mục tiêu 50% phụ phẩm trồng trọt được xử lý, 80% rơm rạ được thu gom, 60% hộ gia đình và 100% trang trại áp dụng công nghệ xử lý chất thải chăn nuôi. Những con số này không chỉ nhằm giảm ô nhiễm mà còn kỳ vọng giúp tăng ít nhất 20% giá trị gia tăng trong chuỗi nông sản.
Phát triển kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp vừa là yêu cầu, xu hướng tất yếu.
Liên quan đến vấn đề này, ông Lê Đức Thịnh - Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ NN&MT) cho rằng: "Kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp là mô hình khép kín, tối ưu hóa tài nguyên, giảm phát thải, đồng thời nâng cao giá trị từ phụ phẩm và năng lượng tái tạo".
Đặc trưng của mô hình này là tái chế chất thải, liên kết đa ngành, khép kín quy trình từ trồng trọt, chăn nuôi đến chế biến, du lịch; ứng dụng công nghệ và đổi mới sáng tạo; hình thành chuỗi giá trị nông sản bền vững gắn với từng vùng sinh thái.
Thách thức và giải pháp cho tương lai
Tuy nhiên, để nông nghiệp tuần hoàn trở thành xu thế chủ đạo, vẫn còn nhiều thách thức. Đầu tiên là bài toán vốn, nông dân và hợp tác xã đa số thiếu khả năng đầu tư công nghệ tái chế. Tiếp đến là chính sách và pháp lý, khi nhiều quy định chưa bắt kịp thực tiễn, gây khó cho doanh nghiệp. Cuối cùng là nhận thức, bởi nhiều nông dân còn quen với sản xuất ngắn hạn, chưa coi trọng lợi ích lâu dài của tuần hoàn.
Theo ông Lê Đức Thịnh, muốn vượt qua thách thức này cần sự phối hợp đồng bộ, Nhà nước ban hành chính sách khuyến khích, doanh nghiệp đầu tư mạnh mẽ hơn, còn người dân và hợp tác xã là chủ thể trực tiếp thực hiện. Chỉ khi chuỗi giá trị tuần hoàn gắn với từng vùng sinh thái được hình thành, nông nghiệp Việt Nam mới đủ sức chống chịu trước biến đổi khí hậu và cạnh tranh quốc tế.
Ở góc nhìn tài chính, chuyên gia kinh tế trưởng BIDV Cấn Văn Lực nhấn mạnh: "Kinh tế tuần hoàn được xây dựng trên các nguyên tắc giảm thiểu, tái chế và sử dụng bền vững tài nguyên, là xu hướng cần thiết nhằm giải quyết các thách thức môi trường và tiêu dùng hiện nay. Muốn vận hành kinh tế tuần hoàn thông suốt phải nhắc đến nguồn lực tài chính".
Chuyên gia kinh tế trưởng BIDV Cấn Văn Lực.
Nguồn lực tài chính có thể được hiểu là các chính sách, công cụ và giải pháp về tài chính - tiền tệ giúp quốc gia đạt được các định hướng, mục tiêu và chỉ tiêu về phát triển kinh tế - xã hội xanh, kinh tế tuần hoàn, chuyển đổi năng lượng, tăng năng lực ứng phó với biến đổi khí hậu và phát triển bao trùm, bền vững.
Theo ông Lực, trong những năm qua, Việt Nam đã tích cực lồng ghép kinh tế tuần hoàn vào các chiến lược, chương trình phát triển quốc gia. Chính vì vậy, cơ hội tài chính cho kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam đang rộng mở vì xu hướng tất yếu; hành lang pháp lý cho tín dụng, cổ phiếu, trái phiếu, quỹ đầu tư dần được hoàn thiện; nguồn vốn quốc tế cho tăng trưởng xanh hướng đến kinh tế tuần hoàn đã sẵn sàng.
Thực tế, một số doanh nghiệp đã tiên phong khai thác phụ phẩm nông nghiệp thành sản phẩm mới. Điển hình là Công ty TNHH Mega Eco (Quảng Ngãi) đã biến mo cau, sản phẩm trước đây bị bỏ đi để tạo thành chén, dĩa, hộp thân thiện môi trường. Những sản phẩm này không chỉ thay thế nhựa dùng một lần mà còn mở ra hướng kinh doanh sáng tạo từ tài nguyên nông nghiệp.
Sản xuất mo cau không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn tạo công ăn việc làm cho nhiều người lao động.
Có thể thấy, nông nghiệp tuần hoàn không còn dừng ở khẩu hiệu mà đã hiện diện trong thực tiễn. Từ mô hình VAC cải tiến, tôm lúa, đến sản xuất năng lượng sinh học và tái chế phụ phẩm, Việt Nam đã có những bước đi vững chắc. Vấn đề đặt ra hiện nay là mở rộng quy mô các mô hình nhỏ lẻ thành chiến lược quốc gia, có sự dẫn dắt của chính sách, sự đồng hành của doanh nghiệp và đặc biệt là sự thay đổi nhận thức từ chính người nông dân.
Nếu coi hạt gạo, con tôm, trái cà phê không chỉ là sản phẩm tiêu dùng mà còn là mắt xích trong một chuỗi tuần hoàn xanh, nông nghiệp Việt Nam hoàn toàn có thể bước sang giai đoạn phát triển mới, hiệu quả hơn, bền vững hơn và có sức cạnh tranh toàn cầu.
