Bakhmut là trận đánh hiếm hoi trong xung đột ở Ukraine khi Kiev quyết đối đầu trực diện với Nga.
Dù trận đánh kết thúc với ít tác động chiến lược rõ rệt, nhưng hệ quả của nó đã bộc lộ rõ vào mùa hè năm 2023, khi Ukraine phản công thất bại ở miền nam và gần như mất hoàn toàn thế chủ động trong xung đột.
Nga tiến công Bakhmut
Sau khi kiểm soát hai thành phố lớn là Severodonetsk và Lysychansk ở vùng Donetsk vào tháng 7/2022, Nga chuyển hướng sang Bakhmut với mục tiêu bao vây và tiêu diệt lực lượng chủ lực Ukraine.
Mặc dù kế hoạch bao vây thất bại, Moscow vẫn tiếp tục tấn công thành phố này vì đây là trung tâm giao thông và hậu cần quan trọng, có thể mở đường cho các cuộc tiến công sâu hơn ở vùng Donetsk. Kiểm soát hoàn toàn vùng Donetsk là một trong những mục tiêu quan trọng nhất mà Nga đặt ra trong xung đột.
Năm 2023, Ukraine đã tung hàng chục ngàn binh sĩ vào thành phố Bakhmut để quyết chiến với Nga.
Tầm quan trọng của Bakhmut đối với Nga càng tăng sau khi Ukraine thực hiện cuộc phản công chớp nhoáng ở vùng Kharkiv vào tháng 9/2022, giành lại 12.000 km² lãnh thổ, khiến quân đội Nga hứng chịu bước lùi đáng kể. Khi đó, Nga đã phải ban bố lệnh huy động lực lượng dự bị, tăng quân trên khắp tiền tuyến.
Điện Kremlin cần một chiến thắng, dù chỉ mang tính biểu tượng để khôi phục niềm tin và ý chí chiến đấu. Ukraine, nhận thức rõ điều này, quyết định biến Bakhmut thành một điểm phòng thủ then chốt. Theo thời gian, thành phố này trở thành biểu tượng chiến đấu của Ukraine. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky gọi đây là "pháo đài của tinh thần chúng ta".
Diễn biến trận chiến
Cuộc tấn công lớn vào Bakhmu bắt đầu từ tháng 8/2022, nhưng đến tháng 10, quân Nga mới tiếp cận khu vực ngoại vi thành phố. Phần lớn nhiệm vụ ở Bakhmut được giao cho Tập đoàn Wagner – lực lượng lính đánh thuê do thủ lĩnh Yevgeny Prigozhin chỉ huy.
Ông Prigozhin từng là đầu bếp của Tổng thống Nga Vladimir Putin. Ông là người đã đề ra chiến lược chiêu mộ hàng nghìn tù nhân từ các nhà tù ở Nga để trong thời gian ngắn có thêm nhân lực chiến đấu. Các tù nhân chiến đấu ở mặt trận Bakhmut với rủi ro cao nhưng nếu sống sót sau 6 tháng, họ sẽ được trả tự do.
Tháng 11/2022, khi lính đánh thuê Wagner được tăng viện bởi các đơn vị chính quy Nga điều động từ vùng Kherson, cuộc tấn công vào Bakhmut trở nên ác liệt hơn. Wagner một mặt áp dụng chiến thuật "biển người", với các tù nhân bị buộc phải xông lên để gây sức ép, buộc lực lượng phòng thủ Ukraine lộ vị trí, tạo điều kiện cho quân chính quy tiến công. Quân đội Nga cũng yểm trợ Wagner bằng pháo và các cuộc ném bom. Chỉ riêng trong ngày 3/12/2022, có tới 261 đợt pháo kích vào thành phố.
Bakhmut là trận đánh mang dấu ấn đậm nét nhất của lực lượng đánh thuê Wagner và cá nhân thủ lĩnh Yevgeny Prigozhin.
Sang tháng 1/2023, cường độ chiến sự giảm nhẹ nhưng thay đổi đáng kể vào tháng 3. Tình báo Mỹ khuyến nghị Ukraine nên rút lui nhưng Kiev thay vào đó lại điều thêm lực lượng với hi vọng có thể ngăn Nga đạt bước tiến.
Theo các chuyên gia, trong giai đoạn quyết định này, ông Prigozhin và lực lượng đánh thuê đã làm điều “không tưởng” khi vượt qua những khó khăn, thách thức để đánh bại quân chính quy dày dạn kinh nghiệm của Ukraine. Lữ đoàn Cơ giới số 93 là một trong những đơn vị tinh nhuệ của Ukraine mất gần như hoàn toàn nhân lực trong giao tranh ở Bakhmut.
Nhận thấy giao tranh đang ngày càng nghiêng về Wagner, Moscow huy động thêm các đơn vị thuộc Lực lượng Vệ binh Quốc gia (Rosgvardia) và lính dù để hỗ trợ.
Đến tháng 4, Wagner kiểm soát trung tâm thành phố và đầu tháng 5, Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW) ước tính Ukraine chỉ còn kiểm soát dưới 5% diện tích Bakhmut.
Cảnh khói lửa ở phía tây nam thành phố Bakhmut trong giao tranh vào tháng 4/2023.
Khi trận chiến đi đến hồi kết, ông Prigozhin công khai chỉ trích giới lãnh đạo quân sự Nga, cáo buộc họ nhiều lần chậm cung cấp đạn dược, khiến lực lượng đánh thuê chịu tổn thất lớn.
Trong một đoạn video được đăng trên truyền thông Nga, ông Prigozhin nói: “Shoigu, Gerasimov, đạn dược đâu? Họ tình nguyện ra trận và hi sinh. Họ là chiến binh Wagner. Họ ngã xuống hôm nay. Máu họ còn tươi đây”.
Quan hệ giữa Wagner và Bộ Quốc phòng Nga càng tệ hơn khi ông Prigozhin đơn phương tuyên bố rút quân khỏi Bakhmut. Dù vậy, Ukraine không thể tận dụng sự chia rẽ này. Nga cuối cùng kiểm soát hoàn toàn thành phố vào cuối tháng 5/2023.
Hệ quả của trận chiến
Xét về mặt chiến lược, bước tiến ở Bakhmut không giúp Nga tiến sâu. Các lực lượng Nga tiếp tục tấn công Chasiv Yar, nơi cách Bakhmut khoảng 10km nhưng đến đầu năm 2025 vẫn chưa kiểm soát hoàn toàn thành phố này.
Nhưng giao tranh ở Bakhmut lại mang tính biểu tượng quan trọng. Nga mặc dù chịu tổn thất lớn - ước tính khoảng 40.000 chiến binh Wagner thiệt mạng (theo nhận định của phương Tây) và hàng chục ngàn người khác bị thương - Ukraine cũng mất quân số được cho là tương đương, đặc biệt là hàng ngàn binh sĩ tinh nhuệ.
Không chỉ Nga mà Ukraine cũng hứng chịu tổn thất đáng kể trong trận Bakhmut, mất đi các đơn vị dày dạn kinh nghiệm chiến đấu.
Ông Prigozhin từng nói Ukraine hứng chịu tới 80.000 thương vong trong nỗ lực phòng thủ ở Bakhmut bất thành. Theo Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW), Nga phải đổi 60.000 thương vong để giành được 48 cm lãnh thổ cho mỗi binh sĩ bị loại khỏi vòng chiến đấu.
Cái giá Ukraine phải trả cũng không hề nhỏ. Trong khi Nga chủ yếu tổn thất lính đánh thuê và tù nhân, Ukraine lại mất nhiều binh sĩ dày dạn kinh nghiệm.
Hơn nữa, khi Ukraine cố gắng giữ Bakhmut, Nga đã tranh thủ củng cố phòng tuyến ở vùng Zaporizhzhia, khiến chiến dịch phản công của Ukraine sau đó rơi vào bế tắc.
Theo nhà phân tích quân sự Michael Kofman, Ukraine đã mắc sai lầm khi tung một lượng lớn binh lực vào mặt trận Bakhmut trong khi có thể tập trung vào các mặt trận quan trọng hơn. Sai lầm ở Bakhmut được cho là một trong các nguyên nhân khiến Ukraine phản công Nga thất bại vào mùa hè năm 2023.
Theo các chuyên gia, cường độ giao tranh và mức độ thương vong lớn mà cả hai bên phải hứng chịu trong suốt trận Bakhmut có thể được so sánh với Trận Verdun trong Thế chiến 1 cũng như Trận Stalingrad trong Thế chiến 2.
Trận Bakhmut cũng là trận đánh diễn ra trong môi trường đô thị nổi bật nhất trong xung đột Nga – Ukraine cho đến nay, thậm chí là trận chiến đô thị ác liệt nhất ở châu Âu kể từ Thế chiến 2, theo tờ New York Times.
Theo nhận định của giới quan sát phương Tây, sau trận Bakhmut, Ukraine dường như đã bỏ cách đối đầu tiêu hao trực diện với Nga, thay vào đó chuyển hướng sang chiến thuật cơ động và tấn công có chọn lọc. Một điểm khác biệt quan trọng sau Bakhmut là Ukraine bắt đầu đẩy mạnh chiến tranh phi đối xứng, tận dụng máy bay không người lái (UAV) để tấn công sâu trong lãnh thổ Nga, phá hoại hạ tầng quân sự, kho dầu và các căn cứ hậu cần. Ngoài ra, các cuộc tấn công nhắm vào Hạm đội Biển Đen cũng cho thấy Ukraine ưu tiên làm suy yếu khả năng chiến đấu của Nga hơn là tập trung cho những cuộc đối đầu tiêu hao kéo dài. Có thể nói, bài học từ Bakhmut đã khiến Kiev phải điều chỉnh lại sách lược đối phó Moscow.
Đăng Nguyễn - Tổng hợp
