Thái Nguyên là địa phương có cơ cấu dân tộc đa dạng, với nhiều cộng đồng dân tộc thiểu số sinh sống đan xen; trong đó một số dân tộc có quy mô và dấu ấn văn hóa rõ nét như Tày, Nùng, Dao, Sán Chay, Mông… Sau sáp nhập đơn vị hành chính, không gian phát triển của tỉnh được mở rộng, song cũng đặt ra không ít thách thức trong công tác giảm nghèo bền vững, nhất là tại những địa bàn có điều kiện kinh tế – xã hội còn khó khăn.
Theo các báo cáo đánh giá thực trạng nghèo đa chiều, toàn tỉnh hiện có nhiều xã vùng cao có tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo ở mức cao, trong đó vẫn còn những xã có tỷ lệ nghèo lên tới trên 60%. Đặc điểm chung của các địa bàn này là sinh kế chủ yếu dựa vào nông nghiệp quy mô nhỏ, dễ bị tổn thương trước thiên tai, biến đổi khí hậu và biến động thị trường.
Tuy nhiên, đây cũng chính là những nơi lưu giữ kho tàng văn hóa dân tộc phong phú với các làn điệu dân ca, nghề thủ công truyền thống, kiến trúc nhà ở, lễ hội dân gian, tri thức bản địa và ẩm thực đặc trưng. Nếu được bảo tồn, khai thác và truyền thông đúng hướng, văn hóa không chỉ là giá trị tinh thần mà còn có thể trở thành nguồn lực kinh tế quan trọng, góp phần tạo sinh kế mới cho người dân.
Trong bối cảnh chuyển đổi số đang lan tỏa mạnh mẽ, Thái Nguyên xác định số hóa tư liệu văn hóa dân tộc là một trong những giải pháp mang tính nền tảng. Việc số hóa không chỉ giúp lưu giữ di sản lâu dài, hạn chế nguy cơ mai một, mà còn mở ra khả năng tiếp cận rộng rãi thông qua môi trường số.
Các nội dung số hóa được triển khai theo hướng toàn diện, bao gồm: ghi chép, quay dựng, lập hồ sơ số về dân ca, nhạc cụ, trang phục truyền thống, lễ hội; xây dựng bản đồ số du lịch cộng đồng; hình thành thư viện hình ảnh, video, câu chuyện văn hóa phục vụ truyền thông đa nền tảng; từng bước ứng dụng công nghệ thực tế ảo, tham quan trực tuyến để mô phỏng không gian văn hóa dân tộc.
Lớp học đàn Tính do nghệ nhân Ma Thị Ngọc Chiến (xã Võ Nhai) tổ chức đã biến di sản văn hóa thành "tài sản" sinh kế, vừa góp phần gìn giữ hồn cốt dân tộc, vừa tạo động lực xóa đói, giảm nghèo một cách bền vững.
Song song với đó, tỉnh chú trọng đầu tư hạ tầng thông tin – truyền thông tại cơ sở, hiện đại hóa hệ thống truyền thanh xã, phát triển các điểm kết nối số, tạo điều kiện để các xã miền núi chủ động quảng bá hình ảnh, văn hóa địa phương. Dữ liệu số được kết nối thống nhất, phục vụ hiệu quả cho công tác quản lý chương trình mục tiêu quốc gia, đồng thời nâng cao tính minh bạch và hiệu quả truyền thông chính sách.
Trên nền tảng số hóa tư liệu văn hóa, du lịch cộng đồng được xem là hướng đi phù hợp để chuyển hóa giá trị văn hóa thành sinh kế bền vững. Thực tiễn cho thấy, khi văn hóa được truyền thông bài bản, người dân có thể trực tiếp tham gia vào chuỗi giá trị du lịch thông qua nhiều hình thức khác nhau như: kinh doanh homestay, dịch vụ trải nghiệm bản địa, bán sản phẩm thủ công mỹ nghệ, ẩm thực truyền thống, biểu diễn văn nghệ dân gian, phục dựng lễ hội theo mùa.
Các chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn vừa qua đã ưu tiên hỗ trợ đa dạng hóa sinh kế gắn với bảo tồn văn hóa, trong đó chú trọng vai trò của phụ nữ và thanh niên dân tộc thiểu số. Cùng với đầu tư hạ tầng giao thông liên thôn, liên xã, các điểm du lịch bản làng từng bước được kết nối thuận lợi hơn với thị trường du khách.
Nhờ đó, du lịch cộng đồng đang trở thành kênh tạo thu nhập ổn định, giúp người dân giảm dần sự phụ thuộc vào nông nghiệp truyền thống – lĩnh vực vốn chịu nhiều rủi ro từ thiên tai và biến đổi khí hậu.
Tiến Yên Farmstay là một trong những điểm du lịch cộng đồng kiểu mẫu của Thái Nguyên.
Tại một xã vùng cao của Thái Nguyên, nơi đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống tập trung, việc xây dựng trang thông tin số giới thiệu văn hóa bản địa đã mang lại những tín hiệu tích cực. Thông qua fanpage và các video ngắn giới thiệu lễ hội truyền thống, ẩm thực và sinh hoạt đời sống thường ngày, hình ảnh bản làng được lan tỏa rộng rãi trên môi trường số.
Từ chỗ chỉ đón khách lẻ tự phát, địa phương này đã bắt đầu thu hút các nhóm du khách trải nghiệm, học làm bánh truyền thống, nghe hát dân ca, tham gia sinh hoạt cộng đồng. Một số hộ dân tham gia làm homestay, bán sản phẩm thủ công, qua đó có thêm nguồn thu nhập ổn định. Quan trọng hơn, người dân nhận thức rõ hơn giá trị của văn hóa truyền thống và chủ động tham gia bảo tồn, gìn giữ bản sắc của chính mình.
Bên cạnh hạ tầng và mô hình sinh kế, truyền thông đa nền tảng được xác định là yếu tố then chốt để đưa văn hóa Thái Nguyên đến gần hơn với du khách trong và ngoài nước. Các xã miền núi đang từng bước sử dụng hiệu quả hệ thống loa truyền thanh thông minh để quảng bá lễ hội, sự kiện văn hóa; xây dựng fanpage du lịch cộng đồng; tăng cường liên kết với báo chí trung ương và địa phương; kết nối du lịch văn hóa với các chương trình OCOP, nông thôn mới.
Kết nối du lịch văn hóa với sản phẩm OCOP giúp lan tỏa thông tin thị trường, tạo sinh kế bền vững, góp phần giảm nghèo cho người dân địa phương.
Theo mục tiêu giai đoạn 2026–2030, Thái Nguyên phấn đấu giảm tỷ lệ nghèo đa chiều từ 1–1,5% mỗi năm, xây dựng cộng đồng hạnh phúc, phát triển kinh tế gắn với bảo tồn văn hóa và thích ứng biến đổi khí hậu. Trong lộ trình đó, số hóa di sản văn hóa được xác định là xu thế tất yếu, du lịch cộng đồng là hướng đi bền vững, còn truyền thông số chính là công cụ mở đường tạo sự lan tỏa.
Số hóa tư liệu văn hóa dân tộc vì vậy không chỉ là hoạt động bảo tồn, mà đang trở thành giải pháp chính sách mang tính dài hạn, giúp người dân miền núi Thái Nguyên vừa giữ gìn bản sắc, vừa mở rộng sinh kế, hướng tới mục tiêu phát triển bao trùm và không ai bị bỏ lại phía sau.
Hà Anh
